چکیده

    با توجه به اینکه یکی از رایج­ترین اختلالات روان­پزشكي اعتیاد می­باشد، «شناخت­درمانی» ابزاری است که درمانگران با تأثیرگذاری بر افکار و باورها، جهت درمان کنترل و درمان اعتیاد بکار می­برند، به همین منظور پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی شناخت درمانی در کاهش نگرش‌های ناکارآمد و باورهای مرتبط با مواد در افراد دچار سوء­مصرف مواد مخدر شهر ايلام در سال 1393 صورت گرفت. طرح پژوهش حاضر از نوع نیمه تحربی با پيش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه كنترل و دوره پيگيري بوده، جامعه آماری شامل 40 نفر از افراد دچار سوء­مصرف مواد مراجعه کننده به مراکز اعتیاد، که به صورت تصادفی در دو گروه 20 نفری قرار داده شدند، ابزار مورد استفاده، باورهاي مرتبط با موادمخدر رايت و بك (1993) و مقیاس نگرش‌های ناکارآمد (DAS) بود، تجزیه و تحلیل اطلاعات با برنامه spss20 و تحلیل کواریانس صورت گرفت نتایج تحلیل کواریانس نشان داد که تفاوت معناداري بين گروه آزمايش و گواه، در مرحله پيگيري، از لحاظ باورهای مرتبط با مواد و نگرش­های ناکارآمد، وجود دارد. از میان متغیرهای جمعیت شناختی نیز، تحصیلات و میزان درآمد با نگرش ناکارآمد و باورهای مرتبط با مواد دارای رابطه بودند. در مجموع با اثبات تاثیر مثبت درمان شناختی بر افکار و باورهای مرتبط با مواد و کاهش نگرش­های ناکارآمد، لزوم توجه و استفاده بیشتر از این رویکرد به درمانگران، روان­شناسان و مددکاران پیشنهاد می­گردد.

کلمات کلیدی: سوء­مصرف مواد، شناخت درمانی، باورهای مرتبط با مواد، نگرش­های ناکارآمد.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                            صفحه

چکیده. 1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه. 3

1-2- بیان مسأله. 4

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق. 6

1-4- اهداف تحقیق. 8

1-4-1- هدف اصلی. 8

1-4-2- اهداف جزیی. 8

1-5- سؤالات تحقیق. 8

1-5- 1- سؤال اصلی. 8

1-5- 1- سؤالات فرعی. 8

1-6- فرضیات تحقیق. 8

1-6-1- فرضیه اصلی. 8

1-6-2- فرضیات فرعی. 9

1-7- تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها. 9

1-8- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق. 10

فصل دوم: ادبیات، پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه. 13

2-2- مفهوم شناخت درمانی، کاربرد و کارایی آن در پژوهش‌های روان درمانی   13

2-2-1- رویکرد شناختی. 13

2-2-2- مفاهیم عمده نظریه‌های شناختی. 14

2-2-3- رویکرد شناخت درمانی. 14

2-2-4- اصول بنیادی درمان شناختی. 16

2-2-5- شناخت درماني گروهي مايكل فري. 16

2-2-6- مدل شناخت درمانی مایکل فری. 16

2-2-7- انواع تکنیک‌های شناخت درمانی. 17

2-2-8- شناخت درمانی از دیدگاه بک. 18

2-2-9- هدف‌های درمان. 19

2-2-10- سنجش در شناخت درمانی. 19

2-2-10-1- روش‌های استفاده از فنون سنجش. 19

2-2-11- رابطه درمانی. 19

2-2-12- فرایند درمان. 20

2-2-13- کاربردهای درمان شناختی. 22

2-2-14- فنون درمان. 23

2-2-15- تفاوت دیدگاه شناختی درمانی با روان تحلیلی. 24

2-2-16- محدودیت‌ها و انتقادهای وارد شده به درمان شناختی. 25

2-2-17- شناخت درمانی در اعتیاد. 25

2-3- مفهوم شناسی نظری نگرش‌های ناکارآمد. 26

2-3-1- تعریف نگرش. 26

2-3-2- عناصر نگرش. 26

2-3-3- اهمیت شناخت نگرش. 27

2-3-5- مفهوم نگرش‌های ناکارآمد. 28

2-3-6- الگوهای شناختی و نظریات نگرش‌های ناکارآمد. 29

2-3-7- نقش افكار و باورها در مصرف مواد بر مبنای ديدگاه‌هاي شناختی   30

2-3-8- ارتباط نگرش و باور با مصرف مواد بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی   31

2-3-9- اهمیت و تأثیر نگرش مثبت به مصرف مواد. 31

2-4- مفهوم باورها و باورهای مرتبط با مواد مخدر. 32

2-4-1- تعریف باور. 32

2-4-2- باور و حالات بازنما. 33

2-4-3- منابع باورها. 33

2-4-4- رابطه باور و نگرش. 33

2-4-5- عقاید و باورها در رابطه با مصرف مواد. 34

2-4-6- باورهای غلط و رایج نسبت به مصرف گونه‌های مواد مخدر. 35

2-4-7- ارتباط باور فردی و مصرف مواد. 36

2-4-8- باورهای غیر منطقی و اعتیاد. 37

2-4-9- باورهای فراشناختی و اعتیاد. 38

2-5- پیشینه تحقیق. 42

2-5-1- مطالعات داخلی. 42

2-5-1- مطالعات خارجی. 47

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه. 50

3-2- روش تحقیق. 50

3-3- جامعه آماری و روش نمونه گیری. 51

3-4- ابزار اندازه‌گیری تحقیق. 51

3-5- روش اجرا. 54

3-6- شیوه تجزیه و تحلیل دادهها. 56

فصل چهارم: تجزيه و تحليل يافته‌ها

4-1- مقدمه. 58

4-2- آمار توصیفی. 58

4-2-1- گروه سنی. 59

4-2-2- وضعیت تاهل. 59

4-2-3- تحصیلات. 60

4-2-4- میزان درآمد ماهیانه. 61

4-2-5- وضعیت شغلی. 62

4-2-6- آزمون همسانی واریانس ها. 63

4-2-7- آزمون همسانی واریانسها. 63

4-2-8- میانگین و انحراف معیار نمرات نگرشهای ناکارآمد در گروهها   64

4-2-9- میانگین و انحراف معیار نمرات باورهای مرتبط با مواد در گروهها   64

4-3- آمار استنباطی. 65

4-3-1- فرضیه (1). 65

4-3-2- فرضیه (2). 66

4-3-3-فرضیه (3). 66

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

5-1- مقدمه. 68

5-2- بحث (آزمون فرضیات). 68

5-3- نتیجه گیری. 72

5-4- راهکارها و پیشنهادات. 74

5- 4-1- پیشنهادات کاربردی. 75

5-4-2- پیشنهادات پژوهشی. 76

5-5- محدودیت‌های پژوهش. 76

منابع. 78

پیوست ها. 87

فهرست جدول‌ها

عنوان                                                                                                            صفحه

جدول 3-1- سؤالات و شاخص‌های مربوط به هر کدام از متغیرهای پژوهش   53

جدول 3-2- پایایی پرسشنامه به تفکیک هر متغیر در پژوهش حاضر   53

جدول 3-3- شرح جلسات آموزش شناخت درمانی در کاهش نگرش‌های ناکارآمد و باورهای مرتبط با مصرف مواد. 55

جدول 4-1- توزیع فراوانی و درصد سن گروه‌های مورد مطالعه. 59

جدول 4-2- توزیع فراوانی و درصد وضعیت تاهل در گروههاي مورد مطالعه   59

جدول 4-3- توزیع فراوانی تحصیلات گروههاي مورد مطالعه. 60

جدول 4-4- توزیع فراوانی میزان درآمد گروه‌های مورد مطالعه. 61

جدول 4-5- توزیع فراوانی وضعیت شغلی گروه‌های مورد مطالعه. 62

جدول 4-6- آزمون لوين براي بررسي يكساني واريانس. 63

جدول 4-7- نتايج آزمون كولموگروف اسميرنف براي بررسي نرمال بودن توزيع ها در متغيرهاي مورد مطالعه.. 64

جدول 4-8- میانگین و انحراف معیار نمرات پیش آزمون، پس آزمون و پیگیري نمرات نگرش ناکارآمد در دو گروه.. 64

جدول4-9- میانگین و انحراف معیار نمرات پیش آزمون، پس آزمون و پیگیري نمرات باورهای مرتبط با مواد در دو گروه. 64

جدول 4-10- نتایج تحلیل کواریانس تاثیر شناخت درمانی بر میزان نمرات نگرش ناکارآمد پس آزمون وپیگیري.. 65

جدول 4-11- نتايج تحليل كواريانس براي بررسي اثربخشي شناخت درمانی بر باورهاي مرتبط با مواد. 66

جدول 4-12- ضریب همبستگي پيرسون بین باورهای مرتبط با مواد و نگرشهای ناکارآمد با عوامل زمینه‌ای (متغیرهای دموگرافیک). 66

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                            صفحه

نمودار 4-1- توزیع فراوانی و درصد سن گروه‌های مورد مطالعه. 59

نمودار 4-2- توزیع فراوانی و درصد وضعیت تاهل گروه‌هاي مورد مطالعه   60

نمودار 4-3- فراوانی و درصد تحصیلات گروههاي مورد مطالعه. 61

نمودار 4-4- توزیع فراوانی میزان درآمد گروه‌های مورد مطالعه   62

نمودار 4-5- توزیع فراوانی وضعیت شغلی گروه‌های مورد مطالعه. 63

فهرست شکل‌ها

عنوان                                                                                                            صفحه

شکل 2-1- مدل شناخت درمانی، برگرفته از کتاب شناخت درمانی گروهی.   17