چکیده

مشکل رایج در اختلالات سوء مصرف مواد، عود مصرف مواد حتی در بین افراد مداوا شده می باشد که این موضوع در مورد مادۀ مخدر شیشه بیشتر صدق می کند. از سویی، ذهن آگاهی یک سازۀ شناختی قابل پایش و مداخله در روان شناسی است. هدف اصلی این پژوهش، ارزیابی اثربخشی کاربرد درمان تلفیقی مدل رایج ماتریکس و «کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی» (MBSR) بر نشخوار فکری، تنظیم هیجانی، ذهن آگاهی، و میزان عود مصرف بود. با روش نمونه گیری هدفمند و پس از همتاسازی گروهی، 54 آزمودنی به صورت تصادفی انتخاب و دوباره تصادفی در سه گروه مساوی تلفیقی، ذهن آگاهی، و ماتریکس (کنترل) جاسازی شدند. سه پرسشنامه، قبل و پس از اتمام برنامۀ 8 هفته ای آموزش MBSR، توسط هر سه گروه تکمیل گردید. نشخوار فکری با ابزار پرسشنامۀ نشخوار فکری، تنظیم هیجانی با ابزار مقیاس دشواری های تنظیم هیجانی، ذهن آگاهی با ابزار مقیاس ذهن آگاهی، و میزان عود مصرف با ابزار تست تشخیصی مت آمفتامین سنجیده شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های تجزیه و تحلیل کوواریانس تک متغیری و ویلکاکسون استفاده شد. نتایج نشان دهندۀ کاهش معنادار نشخوار فکری (p<0/01)، دشواری های تنظیم هیجانی(p<0/001)، میزان عود مصرف (P<0/04)، و افزایش معنادار ذهن آگاهی (P<0/035)، در گروه تلفیقی در مقایسه با گروه کنترل بود، در حالیکه در گروه ذهن آگاهی صِرف، میزان کاهش عود مصرف در مقایسه با گروه کنترل معنادار نشد (P<0/6) بدین معنی که فرضیۀ 7 رد شد، اگرچه دیگر متغیرها تغییرات مشابه داشتند. با وجود رد شدن فرضیۀ مزبور، یک مدل جایگزین پیشنهاد شد، بدین معنی که مکانیزمی جدید که ناشی از ترکیب مدل ماتریکس و درمان MBSR می باشد منجر به کاهش بیشتر  عود مصرف در گروه تلفیقی در مقایسه با گروه کنترل می شود. این یافته بیانگر این است که درمان MBSR فاکتوری مفید اما نه یک فاکتور کافی برای هدف قرار دادن عود مصرف است. به بیانی، پژوهش حاضر مدارکی را دال بر ارزش ادغام کردن درمان MBSR در درمان های سوء مصرف مواد ارائه می دهد یعنی یک مکانیزم بالقوۀ تغییر را از طریق درمان تلفیقی برملا می سازد.

کلید واژه ها: تلفیقی، ذهن آگاهی، مدل ماتریکس، نشخوارفکری، تنظیم هیجان

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                               صفحه

چکیده. 1

فصل اول: مقدمه و کلیات پژوهش. 2

1-1 مقدمه. 3

1-2 بیان مسئله. 6

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش. 8

1-4 اهداف پژوهش. 10

1- 5 پرسش ها و فرضیه های پژوهش. 10

1-5-1 پرسش های پژوهش. 10

1-5-2 فرضیه های پژوهش. 11

1- 6 تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها. 11

1-6-1 تعاریف نظری. 11

1-6-1-1 شیشه (مت آمفتامین). 11

1-6-1-2 وابستگی به مواد. 12

1-6-1-3 ذهن آگاهی. 12

1-6-1-4 نشخوار فکری. 12

1-6-1-5 تنظیم هیجانی. 13

1-6-1-6 عود مصرف مواد. 13

1-6-2 تعاریف عملیاتی. 13

1-6-2-1 وابستگی به مت آمفتامین. 13

1-6-2-2 ذهن آگاهی. 13

1-6-2-3 نشخوار فکری. 13

1-6-2-4 تنظیم هیجانی. 14

1-6-2-5 عود مصرف مت آمفتامین. 14

فصل دوم:گسترۀ نظری و بازنگری تحقیقات پیشین. 16

2-1 مقدمه. 17

2-2 مبانی نظری پژوهش. 17

2-2-1  مت آمفتامین. 17

2-2-2 عود مصرف مواد. 21

2-2-3 ذهن آگاهی. 22

2-2-4 اعتیاد. 24

2-2-4-1 اعتیاد و ذهن آگاهی. 24

2-2-4-2 اعتیاد و استرس. 25

2-2-5  درمان «کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی» یا MBSR.. 26

2-2-6  نشخوار فکری. 27

2-2-6-1 نشخوار فکری و استرس. 29

2-2-7 تنظیم هیجانی. 30

2-2-7-1 تنظیم هیجا نی و استرس. 33

2-2-7-2  تنظیم هیجانی و نشخوار فکری. 33

2-2-8  اعتیاد و موج سوم رفتار درمانی. 34

2-2-8-1 شناخت درمانی بر پایۀ ذهن آگاهی (MBCT). 36

2-2-8-2  رفتاردرمانی جدلی(DBT) 36

2-2-8-3 درمان قبول و تعهد (ACT). 37

2-2-9 درمان های دیگر بر پایۀ ذهن آگاهی (در درمان اعتیاد). 37

2-2-9-1 مدل پیشگیری از بازگشت بر پایۀ ذهن آگاهی (MBRP). 37

2-2-9-2 خود- طرحواره درمانی معنوی (3-S). 38

2-2-9  تاریخچۀ مواد مخدر منجمله شیشه. 39

2-2-10  تاریخچۀ ذهن آگاهی. 41

2-2-11  تاریخچۀ  درمان «کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی»  (MBSR) 42

2-2-12  تاریخچۀ درمان های مختلف در درمان اعتیاد. 42

2-2-12-1  درمان های شناختی رفتاری منجمله ماتریکس. 42

2-2-12-2  تلفیق درمان های شناختی رفتاری و ذهن آگاهی. 43

2-2-13  تاریخچۀ مطالعه دربارۀ نشخوار فکری. 45

2-2-14  تاریخچۀ مطالعه در بارۀ تنظیم هیجانی. 45

2-2-15  تئوری ها در خصوص اعتیاد و عود مصرف. 45

2-2-15-1 تئوری انگیزه. 45

2-2-15-2 تئوری جلوگیری از عود مصرف مواد مارلات و گوردون. 46

2-2-15-3  تئوری مواجهه با سرنخ. 46

2-2-15-4 تئوری های زیر بنایی درمان های جلوگیری از عود مصرف مواد   47

2-2-16  تئوری ها در خصوص نشخوار فکری. 49

2-2-17  تئوری ها در خصوص تنظیم هیجانی. 50

2-3 بررسی پژوهش های انجام شده در خصوص موضوع. 51

2-3-1  پیشینه پژوهش در خارج از کشور. 51

2-3-2  پیشینۀ پژوهش در ایران. 60

2-3-3 جمع بندی پیشینۀ پژوهش ها در خارج و ایران. 66

فصل سوم:روش پژوهش. 67

3-1 مقدمه. 70

3-2 طرح کلی پژوهش. 68

3-3 جامعه، نمونه، و روش اندازه گیری. 68

3-3-1 جامعه. 68

3-3-2 نمونه. 68

3-3-3 روش اندازه گیری (ابزارهای گردآوری داده ها). 69

3-3-3-1 ذهن آگاهی. 69

3-3-3-2 تنظیم هیجانی. 70

3-3-3-3 نشخوار فکری. 71

3-3-3-4 عود مصرف مواد. 71

3-4 روش اجرای پژوهش. 72

3-5 روش تجزیه و تحلیل آماری داده ها. 74

3-6  ملاحظات اخلاقی. 74

فصل چهارم: توصیف و تحلیل داده ها. 76

4-1 مقدمه. 77

4-2 بخش اول: آمار توصيفی. 77

4-3 بخش دوم: یافته های استنباطي. 78

4-3-1 تحلیل کوواریانس. 78

4-3-2  تحلیل کوواریانس. 80

4-3-3  تحلیل کوواریانس. 81

4-3-4 تحلیل کوواریانس. 83

4-3-5 تحلیل کوواریانس. 84

4-3-6 آزمون ویلکاکسون. 87

4-3-7  آزمون ویلکاکسون. 89

4-4 ضرایب آلفای کرونباخ ابزارهای پژوهشی مورد استفاده در مطالعه   89

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری. 90

5-1 مقدمه. 91

5-2 بحث و نتیجه گیری. 91

5-3 محدودیت های پژوهش. 97

5-4 پیشنهادات. 98

5-4-1 پیشنهادات پژوهشی. 98

5-4-2 پیشنهادات کاربردی. 98

پیوست ها. 99

1) مقیاس پاسخ توأم با نشخوار فکری RRS از پرسشنامه سبک های پاسخ  RSQ   100

2) مقیاس ذهن آگاهی (MAAS) 103

3) مقیاس دشواری های تنظیم هیجانی   (DERS) 105

آموزش روش درمانی «کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی». 109

منابع و مأخذ. 113

فهرست جداول

عنوان                                                                                                             صفحه

جدول 4- 1: خلاصه داده های توصيفي براي متغيرهای مورد مطالعه. 77

جدول 4-2: تحلیل کوواریانس برای متغیر وابسته نشخوار فکری در پس آزمون (گروه 1 و3). 78

جدول 4- 3: میانگینهای تعدیل شده متغیر نشخوار فکری در گروههای مختلف در پس آزمون. 79

جدول 4-4: تحلیل کوواریانس برای متغیر وابسته نشخوار فکری در پس آزمون (گروه 2 و 3). 80

جدول 4-5: میانگینهای تعدیل شده متغیر نشخوار فکری در گروههای مختلف در پس آزمون. 80

جدول 4 - 6: تحلیل کوواریانس برای متغیر وابسته دشواری های تنظیم هیجانی در پس آزمون
(گروه 1 و 3). 81

جدول 4- 7: میانگینهای تعدیل شده متغیر دشواری های تنظیم هیجانی در گروههای مختلف
در پس آزمون. 82

جدول 4-8: تحلیل کوواریانس برای متغیر وابسته دشواری های تنظیم هیجانی در پس آزمون
(گروه 2 و 3). 83

جدول 4-9: میانگینهای تعدیل شده متغیر دشواری های تنظیم هیجانی در گروههای مختلف
 در پس آزمون. 83

جدول 4-10: تحلیل کوواریانس برای متغیر وابسته ذهن آگاهی در پس آزمون   84

جدول 4-11: میانگینهای تعدیل شده متغیر ذهن آگاهی در گروههای مختلف در پس آزمون. 85

جدول 4-12: توزیع فراوانی میزان عود مصرف در دو گروه تلفیقی و کنترل   86

جدول 4-13: آزمون ویلکاکسون برای مقایسه عود مصرف در دو گروه تلفیقی و کنترل. 87

جدول 4-14: توزیع فراوانی میزان عود مصرف در دو گروه ذهن آگاهی و کنترل   88

جدول 4-15: آزمون ویلکاکسون برای مقایسه عود مصرف در دو گروه ذهن آگاهی و کنترل. 89

جدول 4-16 : پایایی  پرسشنامه. 89

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                صفحه

نمودار 4-1: توزیع فراوانی عود مصرف در دو گروه تلفیقی و کنترل   86

نمودار 4-2: توزیع فراوانی عود مصرف در دو گروه ذهن آگاهی و کنترل   88