چكيده
هدف این پژوهش، بررسي رابطه بین اجتناب مالیاتی و تأخير غیرعادی در گزارشگري مالي شركت¬ها¬ی پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. این پژوهش¬ از نظر شیوه انجام تحقیق، تحقیق توصیفی- تحلیلی از نوع تحقيق همبستگي تحلیل رگرسیون و مبتنی بر تحلیل داده‌های تابلویی   (پانل دیتا) است. در این پژوهش اطلاعات مالی82 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی دوره زمانی 1384 لغایت 1391 بررسی شده است (656 شرکت-¬¬ سال). برای تجزیه و تحلیل نتایج به دست آمده‌ی پژوهش از نرم‌افزار Eviews 8 استفاده شده است. نتایج تحقیق در ارتباط با بررسی فرضيه اول پژوهش نشان داد كه بین نرخ مؤثر مالیات و تأخیر غیرعادی در تصویب سود سالیانه شرکت رابطه معني‌دار و معکوسی وجود ندارد. در ادامه با توجه به تجزيه و تحليل‌هاي صورت گرفته در ارتباط با بررسی فرضيه دوم پژوهش به این نتیجه رسیدیم كه بین نرخ مؤثر مالیات نقدی پرداختی و تأخیر غیرعادی در تصویب سود سالیانه شرکت رابطه معني‌دار و معکوسی وجود ندارد. در نهایت نتایج پژوهش در ارتباط با بررسی فرضيه سوم پژوهش حاکی از آن بود كه بین تفاوت دفتری مالیات و تأخیر غیرعادی در تصویب سود سالیانه شرکت رابطه معنی‌دار و مستقیمی وجود ندارد.
واژه های کلیدی:
اجتناب مالیاتی، تأخیر غیرعادی در گزارشگری مالی، نرخ مؤثر مالیات، تفاوت دفتری مالیات .

 
فهرست مطالب
عنوان                                                                                                     صفحه

فصل اول - كليات
1-1) مقدمه    2
1-2) بيان مسئله و چگونگی برگزيدن موضوع پژوهش    2
1-3) اهميت و ضرورت پژوهش    4
1-4) اهداف پژوهشي    5
1-4-1) اهداف علمي    5
1-4-2) اهداف كاربردي    5
1-5) سوالات و فرضيه‌هاي پژوهش    6
1-6) روش پژوهش    7
1-7) قلمرو پژوهش    7
1-7-1) قلمرو موضوعی    7
1-7-2) قلمرو زمانی    7
1-7-3) قلمرو مکانی    8
1-8) جامعه و نمونه آماری پژوهش    8
1-9) تعاريف واژگان کليدي (تعاریف عملیاتی واژگان)    8
1-9-1) تعاریف عملیاتی    8
1-9-2) اجتناب مالیاتی    8
1-9-3) به‌ موقع‌ بودن‌    9
1-10) ساختار پژوهش    9
1-11) خلاصه فصل    10

فصل دوم - مبانی نظری و پیشینه تحقیق
2-1)مقدمه    12
2-2)ویژگی‌های کیفی اطلاعات مالی دستیابی به اهداف گزارشگری مالی    12
2-2-2)ویژگی¬های‌ کیفی‌ مرتبط با محتوای‌ اطلاعات‌    13
2-2-2-1)مربوط‌ بودن    13
2-2-2-2)قابل‌ اتکا بودن‌    13
2-2-3)ویژگی¬های‌ کیفی‌ مرتبط‌ با ارائـه‌ اطلاعات‌    13
2-2-3-1)قابل‌ مقایسه‌ بودن‌    13
2-2-3-2)قابل‌ فهم‌ بودن‌    13
2-3)محدودیت¬های‌ حاکم‌ بر ویژگی¬های‌ کیفی‌ اطلاعات‌ مالی‌    14
2-3-1)موازنه‌ بین‌ ویژگی¬های‌ کیفی‌    14
2-3-2)به موقع بودن    14
2-3-3)ملاحظات منفعت و هزینه    14
2-4)عوامل مؤثر بر رفتار گزارشگری به موقع    14
2-4-1) اندازه شرکت    15
2-4-2) سودآوری    16
2-4-3) نسبت بدهي به حقوق صاحبان سهام    17
2-4-4) اهرم مالی    17
2-4-5) عمر شرکت    18
2-4-6 )ماهی از پایان سال مالی    19
2-4-6) حجم معاملات سهام    20
2-5) اجتناب مالیاتی    20
2-5-1) نقش حسابداران و مشاوران در اجتناب مالیاتی    22
2-5-2) تفاوت اجتناب مالیاتی و فرار مالیاتی    22
2-5-3) زمینه های پیدایش فرار مالیاتی    23
2-5-4)فرار مالیاتی در ایران    24
2-5-5)ناکارآمدی نظام مالیاتی ایران علل و زمینه‌ها    25
2-5-5-1) قوانین و مقررات مالیاتی    25
2-5-5-2) فرآیندهای مالیاتی    25
2-5-5-3)عدم توجه به رضایت  مؤدیان مالیاتی    26
2-5-5-4) منابع انسانی    26
2-5-5-5) مؤدیان مالیاتی    27
2-6) پیشینه تحقیق    29
2-6-1) تحقیقات داخلی    29
2-6-2) تحقیقات خارجی    33
2-7) خلاصه فصل    41

فصل سوم - روش‌ اجرای تحقیق
3-1) مقدمه    43
3-2) تعریف و بیان جامعه آماري پژوهش    44
3-2-1) قلمرو مکانی    44
3-2-2) قلمرو زمانی    44
3-3) تعیین حجم نمونه پژوهش    44
3-4) اهداف مشخص تحقیق    46
3-4-1) هدف اصلی    46
3-4-2) اهداف فرعی    46
3-4-3) اهداف كاربردي    47
3-5) سوال‌هاي پژوهش    48
3-6) فرضیه‌سازی و ملاک های انتخاب فرضیه    48
3-6-1) فرضيه‌هاي پژوهش    48
3-7) روش پژوهش    49
3-7-1) روش پژوهش از نظر ماهيت و محتوايي:    49
3-7-2) روش پژوهش از نظر هدف    49
3-7-3) روش انجام پژوهش    49
3-8) روش و ابزار جمع‌آوري اطلاعات    50
3-9) روش تجزیه و تحلیل اطلاعات    51
3-10) تعریف متغيرها و نحوه محاسبه آن ها    52
3-10-1) متغیر وابسته    52
3-10-2)متغیر مستقل    52
3-10-3) متغیرهای کنترلی    52
تعریف عملیاتی متغیر وابسته    53
3-10-4) تأخیر غیرعادی در گزارشگری مالی سالانه ( DELAY)    53
تعریف عملیاتی متغیرهای مستقل    53
3-10-5) تفاوت دفتری مالیات  (BTD)    53
3-10-6) نرخ مؤثر مالیات نقدی پرداختی (CASH ETR)    53
3-10-7) نرخ مؤثر هزینه مالیات (ETR)    54
3-10-8) سود غیرمنتظره(UE)    54
3-10-9) اظهارنظر حسابرس (OPIN)    54
3-10-10) بزرگترین موسسه حسابرسی کننده (BIG)    54
3-10-11) اندازه شرکت (SIZE)    55
3-10-12) فرصت های رشد (MTB)    55
3-10-13) اهرم عملیاتی (LEV)    55
3-10-14) بحران مالی (DISTRESS)    56
3-10-15) درصد پنج سهامداران عمده (OWN)    56
3-10-16) نسبت ناخالص اموال، ماشین آلات و تجهیزات (PPE)    56
3-10-17) نسبت کل اقلام تعهدی به کل دارائی (ACC)    56
3-11) مدل‌های پژوهش    75
3-12) اعتبار درونی و برونی پژوهش    76
3-13) روش واکاوی مدل‌ها و آزمون فرضیات    76
3-14) مدل‌های رگرسیونی داده‌های ترکیبی    77
3-14-1) فرض‌هاي اساسي رگرسيون    78
3-14-2) احتیاط در استفاده از رگرسیون و همبستگی    79
3-14-3) مزایای پانل‌دیتا در مقایسه با داده‌های مقطعی یا سری زمانی    82
3-15) آزمون ناهمسانی واریانس‌ها    82
3-16) آزمون خود‌همبستگی    82
3-17) آزمون مانایی (ایستایی) متغیرها    83
3-17-1) آزمون ریشه‌واحد    83
3-18) آزمون‌هاي هم‌انباشتگي داده‌هاي تابلویي    84
3-18-1)آزمون همانباشتگی کائو    86
3-19) انتخاب نوع مدل    86
3-20) خلاصه فصل    87

فصل چهارم - تجزيه و تحليل داده ها و بیان نتایج
حاصل از تحقیق    88
4-1) مقدمه    89
4-2)يافته هاي توصیفی    91
4-3) آزمون ریشه واحد و هم‌انباشتگی    93
4-4) رگرسيون    94
4-4-1) آزمون دوربین- واتسون    94
4-5) آزمون فرضيه ها    94
4-5-1) آزمون فرضیه فرعی اول    94
4-5-1-1 آزمون لیمر برای مقایسه‌ی الگویPooled  با الگوی اثرات ثابت برای فرضیه‌ی اول    95
4-5-1-2 آزمون هاسمن برای مقایسه‌ی الگوی اثرات ثابت با الگوی اثرات تصادفی برای فرضیه اول    96
4-5-1-3 آزمون معنادار بودن معادله رگرسیون برای فرضیه اول    97
4-5-1-4 آزمون معنادار بودن ضرایب رگرسیونی برای فرضیه اول    98
4-5-1-5 ضریب تعیین فرضیه اول    98
4-5-1-6 آزمون دوربين- واتسون برای فرضیه اول    98
4-5-2 آزمون فرضیه فرعی دوم    99
4-5-2-1 آزمون لیمر برای مقایسه‌ی الگوی Pooled با الگوی اثرات ثابت برای فرضیه‌ی دوم    99
4-5-2-2آزمون هاسمن برای مقایسه‌ی الگوی اثرات ثابت با الگوی اثرات تصادفی برای فرضیه دوم    100
4-5-2-3 آزمون معنادار بودن معادله رگرسیون برای فرضیه دوم    101
4-5-2-4 آزمون معنادار بودن ضرایب رگرسیونی برای فرضیه دوم    101
4-5-2-5 ضریب تعیین فرضیه دوم    102
4-5-2-6 آزمون دوربين- واتسون برای فرضیه دوم    102
4-5-3 آزمون فرضیه فرعی سوم    103
4-5-3-1 آزمون لیمر برای مقایسه‌ی الگوی Pooled  با الگوی اثرات ثابت  برای فرضیه‌ی سوم    103
4-5-3-2 آزمون هاسمن برای مقایسه‌ی الگوی اثرات ثابت با الگوی اثرات تصادفی برای فرضیه¬سوم    104
4-5-3-3 آزمون معنادار بودن معادله رگرسیون برای فرضیه سوم    105
4-5-3-4 آزمون معنادار بودن ضرایب رگرسیونی برای فرضیه سوم    106
4-5-3-5 ضریب تعیین فرضیه سوم    106
4-5-3-6 آزمون دوربين- واتسون برای فرضیه سوم    106
4-6- خلاصه‌ی فصل    107

فصل پنجم - تفسیـر یافتـه ها، نتیجـه گیـری و پیشنهادات
5-1) مقدمه    109
5-2)  تفسیر نتايج آزمون فرضيه‌ها    109
5-2-1) تفسیر نتيجه آزمون فرضيه فرعی اول    109
5-2-2 ) تفسیر نتيجه آزمون فرضيه فرعی دوم    111
5-2-3 ) تفسیر نتيجه آزمون فرضيه فرعی سوم    112
5-3 ) نتيجه‌گيري كلي    113
5-4 )پيشنهادهاي حاصل از تحقيق    114
5-4-1)پيشنهادات مبتني بر فرضيه¬ها    114
5-4-2)  پيشنهاد براي تحقيقات آتي    115
5-5)محدوديت‌هاي انجام تحقيق    116
5-6) خلاصه فصل    117
منابع و ماخذ    118
منابع فارسی    118
پیوست ها    127
 
فهرست جداول
جدول                                                                                                    صفحه
جدول(1-1)تعریف عملیاتی متغیرها  :    56
جدول(1-2)تعریف عملیاتی متغیرهایی که برای محاسبه متغیرهای مستقل و کنترل به کار می¬روند 59
جدول (3- 1): روند انتخاب نمونه آماري پژوهش    46
جدول(4-1):آمار توصیفی متغیرهای  پژوهش    92
جدول (4-2): آزمون ریشه‌ی واحد برای متغیرهای تحقیق    93
جدول (4-4): آزمون لیمر برای فرضیه‌ی اول    96
جدول (4-5): آزمون هاسمن برای فرضیه‌ی اول    96
جدول (4-6): نتایج مربوط به تحلیل رگرسیونی فرضیه اول    97
جدول (4-7): آزمون لیمر برای فرضیه‌ی دوم    100
جدول (4-8): آزمون هاسمن برای فرضیه‌ی دوم    100
جدول (4-9): نتایج مربوط به تحلیل رگرسیونی فرضیه دوم    101
جدول (4-10): آزمون لیمر برای فرضیه‌ی سوم    104
جدول (4-11): آزمون هاسمن برای فرضیه‌ی سوم    104
جدول (4-12): نتایج مربوط به تحلیل رگرسیونی فرضیه سوم    105

فهرست نمودارها
نمودار                                                                                                    صفحه
نمودار (3-1): روش¬های آماری انجام پژوهش    51

فصل اول
كليات

1-1) مقدمه
در فصل اول پس از بیان مسئله و چگونگی برگزیدن موضوع پژوهش، اهمیت و ضرورت تحقیق و مبانی تحقيق را مورد بررسی قرار می‌دهیم؛ سپس اهداف تحقيق را بيان نموده و در ادامه به بیان فرضیه‌های¬ پژوهش می‌پردازیم. همچنین روش، ابزار گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات، قلمرو و جامعه آماری پژوهش را در قالب بندهای جداگانه، بیان می‌کنیم. تعاریف عملیاتی واژگان کلیدی تحقیق نیز در این فصل آورده شده و در نهایت به ساختار کلی پژوهش اشاره شده است.
1-2) بيان مسئله و چگونگی برگزيدن موضوع پژوهش
به موقع بودن يكي از مهمترين ويژگي هاي كيفي اطلاعات مالي محسوب مي شود به موقع بودن به اين مفهوم است كه اطلاعات بايد در كوتاه ترين زمان و به سريع ترين شكل ممكن در دسترس استفاده كنندگان قرارگيرد. هر چه فاصله زماني بين پايان سال مالي و تاريخ انتشار صورتهاي مالي واحدهاي تجاري كوتاه تر باشد، سودمندي حاصل از صورتهاي مالي حسابرسي شده سالانه واحدهاي تجاري افزايش می یابد . افزايش فاصله زماني بين پايان سال مالي و تاريخ انتشار صورتهاي مالي، احتمال فاش شدن اطلاعات به نفع گروهي از استفاده كنندگان و به زيان سايرين را افزايش مي دهد(مرادی، مهدی و پورحسینی سیدمهدی؛ 1388)
در پی وقایع ناگوار و بحران های به وجود آمده در بورس ها ی جهان به ویژه در سپتامبر 1997 وسپس افشای ماجرای ورلد کام ، انرون  ، زیراکس  و پارمالات  در سطح جهان و سقوط شاخص های بورس تهران در سال 1383 ، موضوع شفافیت صورت های مالی به عنوان یک پدیده مورد لزوم اهمیت بیشتری را به خود اختصاص داد. از زمان افشاسازی تقلب های حسابداری و پنهان سازی¬های مالیاتی شرکت¬ها طی 2 دهه گذشته قانونگذاران و دانشگاهیان گزارشگری مالیاتی متهورانه و زمان ارائه گزارش مالی را مورد توجه قرار داده اند.
علی رغم این، مدیران زمانی روش¬های انتخاب شده برای اهداف مالیاتی را برای گزارشگری مالی و بالعکس، بکار می¬برند که منافع این کار، بیشتر از هزینه¬های آن باشد. از جمله منافع این کار، اجتناب از رسیدگی های اضافی و جرایم احتمالی از طرف سازمان مالیاتی خواهد بود. اما این همخوانی رویه¬ها ممکن است هزینه¬های غیرمالیاتی نیز در برداشته باشد، به عنوان نمونه، بکارگیری روش اولین صادره از اولین وارده  (FIFO) برای موجودی ها ممکن است منجر به کمتر نشان دادن سود و در نتیجه، مالیات مورد نظر شود که مزیت یا منافع این امر، نگهداری وجه نقد بیشتر برای شرکت خواهد شد. اما در مقابل، سود کمتر از دیدگاه اعتبار دهندگان شرکت ممکن است هزینه بهره بالاتری را برای شرکت به دنبال داشته باشد(کلوید ، 1996). نتیجه بکارگیری و مد نظر قرار دادن منافع و هزینه های مذکور از طرف مدیریت منجر به تفاوت بین سود قبل از مالیات گزارش شده در صورت سود و زیان و سود مشمول مالیات(تفاوت دفتری مالیات) خواهد شد(میلز ، 2001). بنابراین، نحوه برآورد سود مشمول مالیات یا به عبارت دقیق تر، تفاوت دفتری مالیات و پرداخت های مالیاتی از جمله عوامل بسیار مهمی هستند که می توان از طریق آن اجتناب مالیاتی را اندازه گیری نمود. بنابراین، اجتناب مالیاتی می تواند انعکاسی از نظریه مسئله نمایندگی باشد و ممکن است منجر به تصمیمات مالیاتی شود که منافع شخصی مدیر را دنبال کند. بنابراین، یکی از چالش های پیش روی سهامداران و هیات مدیره، یافتن روش ها و انگیزه های کنترلی است تا هزینه های نمایندگی را به حداقل برسانند(جنسن و مکلینی ، 1976). دسای و همکاران  (2007) نیز معتقدند مدیرانی که به دنبال منافع شخصی خود هستند ساختار شرکت را پیچیده¬تر کرده و معاملاتی را که باعث کاهش مالیات می شود، انجام می دهند و از این طریق منابع شرکت را در جهت منافع شخصی خود به کار می گیرند. که در این تحقیق به دنبال آن هستیم که بدانیم آیا شرکت هایی که اقدامات اجتناب مالیاتی دارند گزارشگری مالی خود را به موقع برای ذینفعان(سهامداران،سرمایه گذاران ،بستانکاران) و سایر نهادهای قانونی افشاء می¬کنند.