چکیده

امروزه دسترسی به اطلاعات زیست اقلیمی در زمینه علوم کاربردی از قبیل گردشگری، پزشکی و سلامت، معماری شهرسازی و ورزشی یک نیاز ضروری است. شاخص های ترمو-دینامیکی که از معادله بیلان بدن انسان مشتق می شوند، جز کامل ترین شاخص های زیست اقلیمی هستند که در محاسبه ی آن ها چندین متغییر اقلیمی و محیطی لحاظ می گردد. در تحقیق حاضر سطح استان قزوین با استفاده از شاخص دمای معادل فیزیولوژیک (PET) در مقیاس ماهیانه پهنه بندی گردید. بدین منظور شاخص مدنظر، برای 10 ایستگاه همدیدی در داخل و مجاور استان با دوره ی آماری از 2001 الی 2010 محاسبه شد. تعمیم نتایج ایستگاهی محاسبه شده به سطح مورد مطالعه در محیط ArcGIS و با استفاده از روش درون یابی IDW صورت گرفت. بررسی الگوی تغییرات روزانه شاخص نشان داد ، دوره آسایش اقلیمی در قزوین شامل دو بازه ی زمانی در اواخر بهار و تابستان است. ماه های می و سپتامبر تنها ماه هایی هستند که بدون تنش سرمایی و گرمایی می باشند و به ترتیب آپریل و اکتبر با تنش سرمایی اندک و ژوئن با تنش گرمایی اندک در رتبه ی دوم قرار می گیرند. در طی ماه های دسامبر، ژانویه و فوریه کل استان دارای تنش سرمایی شدید است. به نظر می رسد تغییرات مکانی شاخص PET در منطقه بیشتر تحت تاثیر ارتفاع و عرض جغرافیایی باشد.

واژه های کلیدی: آسایش اقلیمی، شاخص دمای معادل فیزیولوژیک، تنش فیزیولوژیک، قزوین

فهرست مطالب                                            صفحه

چکیده

1

فصل اول- کلیات تحقیق  ---------------------------------------------------------

2

1-1- مقدمه--------------------------------------------------

3

1-2- طرح مسئله و ضرورت تحقیق -------------------------------

5

1-3- سوال تحقیق --------------------------------------------

6

1-4- فرضیه تحقیق -------------------------------------------

6

1-5- اهداف تحقیق -------------------------------------------

6

1-6- روش تحقیق --------------------------------------------

6

1-7- محدودیت های پژوهش -----------------------------------

7

1-8- پیشینه تحقیق ------------------------------------------

7

1-7-1- پیشینه تحقیقاتی در جهان ---------------------------

8

1-7-2- پیشینه تحقیقاتی در ایران ----------------------------

9

فصل دوم – مبانی نظری -----------------------------------------

10

2-1- مقدمه --------------------------------------------------

11

2-2-اهمیت گردشگری در اقتصاد جهانی ---------------------------

12

2-3- فرهنگ گردشگری ----------------------------------------

13

2-4- گردشگری در ایران ----------------------------------------

14

2-5 رابطه گردشگری با محیط -----------------------------------

15

2-6 رابطه ی گردشگری و اقلیم ----------------------------------

17

2-6-1- اقلیم و انتخاب مقصد گردشگری ------------------------

17

2-6-2- جنبه های اقلیم گردشگری ----------------------------

18

2-6-3- اقلیم و نیازهای گردشگری -----------------------------

19

2-6-4- شرایط مناسب برای گردشگری در تابستان و زمستان --------

20

2-6-4-1- شرایط فصل زمستان -----------------------------

20

2-6-4-2- شرایط فصل تابستان -----------------------------

21

2-7- شاخص های اقلیم آسایش ----------------------------------

21

2-7-1- شاخص الگی ( نمودار زیست- اقلیمی) -------------------

22

2-7-2- دمای موثر ET (effective temperature) ------------

22

2-7-3- شاخص اقلیم آسایش گردشگری TCI (Tourism climate index) --------------------------------------------------

22

2-7-4- شاخص های فیزولوژیکی -----------------------------

23

2-7-4-1- شاخص دماي معادل فيزيولوژيك (PET) ------------

26

2-8- سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) --------------------------

31

2-8-1- GIS و اقلیم ---------------------------------------

32

2-8-2- GIS و گردشگری -----------------------------------

32

فصل سوم- ویژگی های جغرافیایی منطقه ------------------------

33

3-1- مقدمه -------------------------------------------------

34

3-2- موقعیت جغرافیایی ---------------------------------------

34

3-3- توپوگرافی ----------------------------------------------

37

3-4- اقلیم منطقه --------------------------------------------

40

3-4-1- رویکرد برخی از پارامترهای اقلیمی در منطقه ی مورد مطالعه--

41

3-4-1-1 دما -------------------------------------------

42

3-4-1-2- رطوبت نسبی ----------------------------------

46

3-4-1-3- بارش -----------------------------------------

48

3-4-1-4- ساعت آفتابی -----------------------------------

51

3-4-2- تعیین اقلیم استان قزوین ------------------------------

54

3-4-2-1- تعیین اقلیم منطقه بر اساس ضریب خشکی دمارتن ---

54

3-4-2-2-  تعیین اقلیم استان قزوین بر اساس اقلیم نمای آمبرژه -

55

3-4-3- جمع بندی از اقلیم استان قزوین ------------------------

57

3-5- مشخصات زمین شناسی ------------------------------------

59

3-6- وضعیت منابع آب -----------------------------------------

59

3-7- پوشش گیاهی --------------------------------------------

61

فصل چهارم- مواد و روش ها -------------------------------------

62

4-1–  مقدمه -------------------------------------------------

63

4-2- نحوه اجراء مدل ------------------------------------------

63

4-2-1 - مدل Ray Man -----------------------------------

63

4-2-2- خصوصیات منطقه مورد مطالعه و استخراج داده های هواشناسی

  65

4-2-3- وارد کردن داده ها به مدل Ray Man -------------------

67

4-3- داده ها و نرم افزار های مورد استفاده -------------------------

74

فصل پنجم – یافته های تحقیق -------------------------------------

75

5-1- روش انجام تحقیق ----------------------------------------

76

5-1-1- ورود اطلاعات به محیط GIS----------------------------

76

5-1- 2- درون یابی و تحلیل داده ها--------------------------

76

5-2- یافته های تحقیق-----------------------------------------

77

5-2-1- وضعیت اقلیم گردشگری استان بر اساس شاخص گردشگری  PET در فصل زمستان -----------------------------

77

5-2-1-1 ژانویه (11 دی تا 12 بهمن) --------------------

77

5-2-1-2- فوریه ( 12 بهمن تا 11 اسفند) ----------------

78

5-2-1-3- مارس (11 اسفند تا 11 فروردین) --------------

79

5-2-1-4- نتیجه گیری از شرایط PET در فصل زمستان -----

79

5-2-2- وضعیت اقلیم گردشگری استان بر اساس شاخص گردشگری  PET در فصل بهار ---------------------------------

83

5-2-2-1- اپریل (11 فروردین تا 11 اردیبهشت) ----------

83

5-2-2-2- می ( 11 اردیبهشت تا 11 خرداد) -------------

83

5-2-2-3- ژوئن (11 خرداد تا 10 تیر) ------------------

84

5-2-2-4- نتیجه گیری از شرایط PET در فصل بهار -------

84

5-2-3- وضعیت اقلیم گردشگری استان بر اساس شاخص گردشگری  PET در فصل تابستان ---------------------------

88

5-2-3-1- ژوئیه (10 تیر تا 10 مرداد) ------------------

88

5-2-3-2- آگوست (10 مرداد تا 10 شهریور) -------------

88

5-2-3-3- سپتامبر (10 شهریور تا  9 مهر) ----------------

88

5-2-3-4- نتیجه گیری از شرایط PET در فصل تابستان -----

89

5-2-4- وضعیت اقلیم گردشگری استان بر اساس شاخص گردشگری PET در فصل پاییز --------------------------------

93

5-2-4-1- اکتبر (9 مهر تا 10 آبان) ---------------------

93

5-2-4-2- نوامبر (10 آبان تا 10 آذر) -------------------

93

5-2-4-3- دسامبر (10 آذر تا 11 دی) -------------------

93

5-2-4-4- نتیجه گیری از شرایط PET در فصل پاییز -------

94

5-2-5- نتیجه -------------------------------------------

98

فصل ششم- نتیجه گیری و آزمون فرضیات ------------------------

99

6-1- مقدمه -------------------------------------------------

100

6-2- بحث و تحلیل نتایج ---------------------------------------

100

5-3- آزمون فرضیات -------------------------------------------

104

5-4- پیشنهادات ----------------------------------------------

106

منابع و مآخذ ----------------------------------------------------

117

فهرست نقشه ها                                       صفحه

نقشه شماره 3-1-  نقشه ی تقسیمات سیاسی ---------------------------

36

نقشه شماره 3-2-  طبقات ارتفاعی ------------------------------------

39

نقشه شماره 3-3- میانگین دمای سالانه استان قزوین ---------------------

45

نقشه شماره 3-4- میانگین رطوبت نسبی سالانه استان قزوین ---------------

47

نقشه شماره 3-5- میانگین بارش سالانه استان قزوین ---------------------

50

نقشه شماره 3-6- میانگین ساعت آفتابی استان قزوین ---------------------

53

نقشه شماره 4-1-  پراکنش ایستگاه ها در منطقه -------------------------

66

نقشه شماره 5-1- اقلیم گردشگری در ماه ژانویه -------------------------

80

نقشه شماره 5-2- اقلیم گردشگری در ماه فوریه --------------------------

81

نقشه شماره 5-3- اقلیم گردشگری در ماه مارس -------------------------

82

نقشه شماره 5-4- اقلیم گردشگری در ماه آپریل -------------------------

85

نقشه شماره 5-5- اقلیم گردشگری در ماه می ---------------------------

86

نقشه شماره 5-6- اقلیم گردشگری در ماه ژوئن --------------------------

87

نقشه شماره 5-7- اقلیم گردشگری در ماه ژوئیه -------------------------

90

نقشه شماره 5-8- اقلیم گردشگری در ماه آگوست -----------------------

91

نقشه شماره 5-9- اقلیم گردشگری در ماه سپتامبر ----------------------

92

نقشه شماره 5-10- اقلیم گردشگری در ماه اکتبر -------------------------

95

نقشه شماره 5-11- اقلیم گردشگری در ماه نوامبر ------------------------

96

نقشه شماره 5-12- اقلیم گردشگری در ماه دسامبر -----------------------

97

فهرست شکل ها                                               صفحه

شکل2-1- ساختار سلسله مراتبی از جاذبه های محیطی -------------------

16

شکل2-2- اثرات اقلیم بر گردشگری -----------------------------------

19

شکل2-3- مراحل ارزيابي زيست هواشناسي انساني و محاسبه شاخص PET --

29

شکل 4-1- پنجره نرم افزار مدل Ray man ----------------------------

67

فهرست جداول                                                صفحه

جدول 2-1- ارتباط اقلیم و نیاز گردشگر --------------------------------

20

جدول2-2- ارزش نارسانايي پوشاك مختلف -----------------------------

30

جدول 2-3- مقادير آستانه شاخص ------------------------------------

30

جدول 2-4- داده هاي هواشناسي مورد نياز براي محاسبه شاخص -----------

31

جدول 3-1- شاخص ضریب خشکی دمارتن -----------------------------

54

جدول 3-2- توده هواهای موثر بر اقلیم استان قزوین----------------------

58

جدول 4-1-  موقعیت ایستگاه ها ------------------------------------

65

جدول 4-2- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه ژانویه -----------------------------------------------

68

جدول 4-3- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه فوریه------------------------------------------------

68

جدول 4-4- میزان رتبه ی بدست آمده برای شاخص PET برای ماه مارس ----

69

جدول 4-5- میزان رتبه ی بدست آمده برای شاخص PET برای ماه آپریل-----

69

جدول 4-6- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه می-------------------------------------------------

70

جدول 4-7- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه ژوئن------------------------------------------------

70

جدول 4-8- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه ژوئیه ------------------------------------------------

71

جدول 4-9- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه آگوست ----------------------------------------------

71

جدول 4-10- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه سپتامبر----------------------------------------------

72

جدول 4-11- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه اکتبر------------------------------------------------

72

جدول 4-12- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه نوامبر------------------------------------------------

73

جدول 4-13- پارامتر های اقلیمی به کار رفته در PET برای منطقه مطالعاتی در ماه دسامبر-----------------------------------------------

73

فهرست نمودارها                                                  صفحه

نمودار 3-1- میانگین دمای ایستگاه قزوین ------------------------------

42

نمودار 3-2- میانگین دمای ایستگاه آوج --------------------------------

42

نمودار 3-3- میانگین دمای ایستگاه خرم دره ----------------------------

43

نمودار3-4- میانگین دمای ایستگاه خدابنده -----------------------------

43

نمودار 3-5- میانگین دمای ایستگاه معلم کلایه --------------------------

44

نمودار 3-6-رطوبت نسبی ماهانه استان ---------------------------------

46

نمودار 3-7- میانگین بارش ماهانه -------------------------------------

48

نمودار 3-8- میانگین بارش سالانه-------------------------------------

49

نمودار 3-9- میانگین ماهانه ساعت آفتابی -------------------------------

51

نمودار 3-10- میانگین مجموع سالانه ساعت آفتابی------------------------

52

نمودار 6-1- وضعیت شاخص PET در ایستگاه آوج بین کودکان و بزرگسالان---

103

نمودار 6-2- وضعیت شاخص PET در ایستگاه قزوین بین کودکان و بزرگسالان--

103

نمودار 6-3- وضعیت شاخص PET در ایستگاه آوج با فعالیت های متناسب با فصل-------------------------------------------------

104