چكيده

دراین پژوهش سعی شده که با بررسی نظریه های جغرافیای سیاسی و تحولات آتی که در روند این نظریه‎ها گذشته است یک بررسی اجمالی صورت گیرد. آلفرد ماهان بر نقش مناطق دریایی و هالفورد مکیندر بر نقش مناطق خشکی تاکید می کند. سایر نظریه ها ملهم از این دو نفراست. هالفورد مکیندر بر نقش مناطق خشکی تاکید می کند هالفرد مکیندر، نظریه «هارتلند» یا قلب زمین را مطرح کرد. به نظر وی منطقه اروپا شرقی، هارتلند محسوب می شد. در نظریه مکیندر: خاور میانه جزء مناطق هلالی شکل محسوب می شد و به همین دلیل همواره جز مناطق کلیدی کشمکش بین شوروی و امریکا بود. دکتری معروف رواسای جمهوری امریکا مانند دکترن ترومن و آیزنهاور در همین جهت بود. در سالهای بعد یکی دیگر از نظریه پردازان ژئوپولیتیک به نام ان. جی. اسپایکمن با ایجاد تغیراتی در نظریه هارتلند نظریه ریمیلند (مناطق حاشیه ای) را ارائه کرد. وی بر این باور که هر دولتی مناطق ریمیلند را کنترل کند بر جهان حکومت خواهد کرد. اس. بی کوهن نظریه« کمربندهای شکننده» را مطرح کرد.

اين پژوهش از نوع مطالعات توصيفي، تحليلي مي باشد و مبتنی بر روش كتابخانه اي انجام مي پذيرد. اطلاعات اسنادي و كتابخانه اي از طريق مراجعه به كتب ، مجلات علمي و پژوهشي ، مقالات و سايت هاي اينترنتي گردآوري شده است. مطالعات كتابخانه اي ، بعنوان محور اصلي و اساسي در زمينه دسترسي به اطلاعات و منابع مورد نظر قرار گرفته است و سعي گرديده با فيش برداري از منابع مختلف و تاكيد بر منابع مهم كتابخانه اي زمينه قوام يابي اطلاعات تحقيق بيشتر گردد. اطلاعات به دست آمده بعد از طبقه بندي، مورد مطالعه و تجزيه و تحليل قرار گرفته و در اين رابطه از جداول و نقشه هاي مربوط به موضوع نيز استفاده گرديده است. به طور کلی محتوا، قلمرو و موضوعات مورد بحث را می توان در چند مورد زیر بیان داشت:

الف. نظرات و اندیشه های جغرافیای سیاسی (از جمله مباحث پیرامون تأثیر جغرافیا بر سیاست) و ژئوپلتیک.

ب. چون هدف بررسی جغرافیای سیاسی یک واحد سیاسی خاص می باشد، باید حداقل به چند زمینه و عامل توجه نمود که عبارتند از:1. علت وجودی. 2. جغرافیای سیاسی سرزمین و ویژگی های طبیعی آن شامل مباحثی مانند موقعیت و انواع آن، وسعت، شکل، ناهمواری ها، آب و هوا، منابع معدنی، و غیره. 3. جغرافیای سیاسی مرزهای بین المللی. 4. اهمیت مراکز سیاسی یا پایتخت کشور. 5. انواع، میزان و شکل کنترل سرزمینی. 6. جمعیت و ترکیب اجتماعی و نحوة توزیع سرزمینی آن. 7. شبکة راه های ارتباطی.

واژگان كليدي: نظریه های جغرافیای سیاسی، حکومت، ایران،

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                  صفحه      

چكيده 1

1-1) مقدمه. 2

1-2) بيان مسئله. 4

1-3) سوال تحقيق. 5

1-4) فرضيه تحقيق. 5

1-5) پیشینه پژوهش.. 6

1-6) اهداف تحقيق. 8

1-7) ضرورت تحقيق. 8

1-8) روش پ‍ژوهش.. 11

1-9) تعریف مفاهيم و اصطلاحات.. 11

1-9-1) ژئوپولیتیک (Geopolitics) 11

1-9-2) جغرافیای سیاسی. 13

1-9-3) منطقه (Zone) 14

1-9-4) کشور state)) 14

1-9-5) حکومت.. 16

1-9-6) نظریه. 17

1-10) محدوديت ها و تنگناهاي تحقيق. 18

 2-1) مقدمه. 19

2-2) تفاوت جغرافیای سیاسی وژئوپلتیک... 21

2-3) پیشینه تاریخی حکومت.. 21

2-3-1)پیدایش حکومت.. 22

2-4) پیدایش دولت.. 23

2-4-1) نظریه های پیدایش دولت در ایران. 24

2-4-1-1) نظریه استبداد شرقی مونتسکیو و هگل. 24

2-4-1-2) نظریه وجه دولت تولید آسیایی. 24

2-4-1-3) نظریه دولتهای آبی ( هیدرولیک) 25

2-4-1-4) نظریه ضرورت امنیت و دفاع. 25

2-4-1-5) نظریه انسان شناسی. 26

2-4-1-6) نظریه حکومت ملکوتی – مردمی. 26

2-5) نظریه پردازن جغرافیای سیاسی. 27

2-5-1) فردریک راتزل. 27

2-5-2) آلفرد تایرماهان. 30

2-5-3) سر هالفورد مکیندر. 31

2-5-4) هاوس هوفر. 32

2-5-5) کیلن. 33

2-5-6) دونالدماینگ... 35

2-5-7) الکساندر دو سورسکی. 35

2-5-8) موگنتنا 36

2-5-9) ژان ژاک روسو. 36

2-5-10) سوئل بی کوهن. 36

2-5-11) زیبگنیو برژینسکی. 37

2-5-12) یوردیس فون لوهازن. 38

2-5-13) فرانسیس فوکویاما 39

2-5-14) سامول بی هانتیگتون. 40

2-6) نظریه های جغرافیای سیاسی. 41

2-6-1) نظریه های اروپای جدید 42

2-6-2)مکتب های جغرافیایی. 42

2-6-2-1)تأثیر پذیرفردریک راتزل. 43

2-6-2-2)بسمارک.. 44

2-6-2-3)هوس هوفر. 44

2-6-2-4)مکتب فرانسوی.. 45

2-6-2-5)مکتب انگلیسی. 45

2-6-2-6)نظریه الفردتأیرماهان. 46

2-6-2-7) نظریه نیکولاس اسپایکمن. 48

2-7)ویژگیهای جغرافیایی. 50

2-7-1)موقعیت نسبی. 50

2-7-2)موقعیت دریایی. 50

2-7-3)موقعیت راهبردی / استراتژیک... 51

2-7-4)وسعت واهمیت آن. 51

2-7-5) شکل واهمیت آن. 52

2-7-6)مرزها 52

2-7-7)پایتخت واهمیت آن وسیاست.. 52

2-8) نظریه تئوری هارتلند (heart land theory) 53

2-9)نظریه تئوری ریمیلند (rimland theory) 54

2-10) نظریه قدرت دریایی (sea power theory) 55

2-11) نظریه کمربند شکننده 56

2-12) نظریه فضای حیاتی. 57

2-13) نظریه ارگانیکی. 58

2-14) نظریه سیلاک.. 59

2-15) نظریه شرایبر. 59

2-16) موقعیت جغرافیایی. 59

2-17)دیدگاه روابط مبتنی بر قدرت که به ویژگی سلسله مراتبی دولت ها در درون نظم جهانی تأکید می کند. 61

3-1) مشخصات جغرافیایی  ایران. 63

3-1-1) موقعیت جغرافیایی ایران. 64

3-1-2)  فلات ایران. 66

3-1-3)  کشور ایران. 67

3-1-4) همسایگان و مناطق مرزی ایران. 69

3-1-5) شکل جغرافیایی ایران. 71

3-1-6) موقعیت ریاضی. 72

3-1-7) موقعیت نسبی. 73

3-1-8)  موقعیت منطقه ای.. 74

3-1-9)موقعیت جهانی. 75

3-1-10)  موقعیت بری.. 76

3-1-11)  موقعیت بحری.. 76

3-1-12) موقعیت استراتژیکی. 77

3-1-13) موقعیت حایل. 78

3-1-14) موقعیت ترانزیتی. 78

3-1-15) موقعيت ژئوپوليتيك ايران. 80

3-1-15-1)تاثیرپذیری مسائل ژئوپلتیکی ایران از موقعیت جغرافیایی. 81

3-1-15-2) عوامل جغرافیایی که در افزایش یا کاهش ژئوپلتیکی قدرت ایران نقش داشته و دارند 82

3-1-16) مسائل سیاسی و جنگ... 83

3-1-17) مسائل ژئواکونومی. 84

4-1) سیر تحولات حکومت در ایران. 87

4-2) سير تكوين و تحول حكومت در ايران. 92

4-3)ویژگی‌های عمده نظام‌های حکومتی ایران. 102

4-4) جایگاه موقعیت جغرافیایی ایران در نظریه های ژئوپلتیکی. 104

4-4-1)جایگاه ایران در تئوری ماهان. 104

4-4-2)جایگاه موقعیت ایران در تئوری هارتلند مکیندر. 105

4-4-3)جایگاه ایران در تئوری ریملند اسپایکمن. 106

4-4-4)جایگاه ایران در تئوری کمربندهای  شکننده کوهن. 106

4-4-5)جایگاه ایران در تئوری مرکز مرکز های یوردیس فون لوهازن. 108

4-4-6)جایگاه ایران در تئوری جهان بینی برژینسکی. 108

4-4-7)جایگاه ایران در نظریه های جدید ژئوپلیتیکی. 109

4-4-8)جایگاه ایران در تئوری ژئوکالچرایمانوئل والرشتاین. 110

4-4-9)جایگاه ایران در تئوری برخورد تمدن های هانتیگتون. 111

4-5)تحلیل حکومت یا نظام سیاسی از منظر فضایی. 112

4-5)هويت‌سازي ملي در دوران پهلوي اول. 117

4-6) نوسازي در عصر پهلوي.. 117

4-7)دولت مطلقه، تجدد و هويت‌سازي ملي. 119

4-8)فرآيند شکل‌گيري دولت مدرن. 120

4-9)پهلويسم (ايران‌گرايي و شاه‌پرستي) 124

4-10)جنبش دانشجویی در ایران. 125

 5-1) مقدمه. 127

5-2)ارزیابی فرضیه ها 128

5-2-1) فرضیه اول. 128

5-2-2) فرضیه دوم 129

5-3) نتیجه گیری.. 129

منابع و مأخذ 131

فهرست جداول

عنوان                                                                                                     صفحه

جدول 4-1 سیر تاریخی حکومت‌ها در ایران............ 101