چکیده

روابط ایران و ترکیه در طول تاریخ همواره فراز و فرودهای بسیاری را طی نموده و این روابط مختص     دهه های اخیر نبوده، دو کشور بخاطر همسایگی با یکدیگر از زمان امپراطوری عثمانی روابطشان به شکل معمول ادامه داشته است. همان طور که از عنوان پایان نامه پیداست نوشتار حاضر به دنبال آن است تا عواملی که باعث واگرایی بین دو کشور ایران و ترکیه می شود را مورد بررسی دقیق قرار دهد.

ایران و ترکیه دو بازیگر قدرتمند در منطقه پیرامونی محسوب می شوند که هر کدام اهداف مشخصی را دنبال می کند تا به عنوان یک قدرت منطقه محسوب شوند.

ترکیه در تلاش است تا جایگاه بهتری نسبت به گذشته در تحولات خاورمیانه به دست آورد و نقش موثری در منطقه داشته باشد از طرف دیگر جمهوری اسلامی ایران نیز اهداف مشخصی را در منطقه دنبال می کند تا به عنوان یک قدرت برتر منطقه محسوب شود. هر دو کشور خواهان تأثیرگذاری بیشتر در منطقه خاورمیانه هستند که این عمل به نوبه خود باعث می شود بر روابط دو کشور تأثیر بسزایی داشته باشد و باعث واگرایی بین دو کشور شود.

در این پایان نامه داده ها به صورت نقشه و جدول مورد استفاده قرار گرفته است و روش کار به صورت توصیفی- تحلیلی می باشد.

همان طور که سه عنصر دین، اقتصاد و امنیت نقش اصلی را در همسویی منافع ایران و ترکیه بازی می کند و در حقیقت زمینه های اصلی گسترش روابط دو کشور همین سه عنصر است در نقطه مقابل می توانیم سه عنصر در واگرایی روابط ایران و ترکیه اشاره کنیم از جمله آن:

1- نقش قدرت جهانی و منطقه ای

2- ایدئولوژیک

3- سیاسی

این مسئله به اثبات می رسد که روابط ایران و ترکیه از نظر سیاست خارجی ترکیه به سمت تضادهایی پیش رفته است. قابل ذکر است که با تغییر ماهیت سیاست خارجی ترکیه نسبت به ایران و تلاش روزافزون این کشور برای الگو قرار گرفتن در منطقه خاورمیانه و همچنین موضع گیری تند این کشور علیه سوریه، عراق نوعی تیرگی در روابط بین ایران و ترکیه می توان مشاهده نمود.

واژه کلیدی: ایران، ترکیه، واگرایی، منطقه خاورمیانه

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                            صفحه

چکیده.. 1

مقدمه.. 2

فصل اول : کلیات تحقیق

1-1- بیان مسأله.. 5

1-2- سوال تحقیق.. 5

1-3- فرضیات تحقیق.. 6

1-4- اهداف تحقیق.. 6

1-5- ضروریات و اهمیت تحقیق.. 6

1-6- روش تحقیق و مراحل آن.. 6

1-7- روش تجزیه و تحلیل داده ها.. 7

1-8- بهره وران تحقیق.. 7

1-9- سازماندهی تحقیق.. 7

1-10- انگیزه تحقیق.. 8

1-11- مشکلات تحقیق.. 8

1-12- پیشینه تحقیق.. 8

1-13- محدوده جغرافیایی تحقیق.. 9

1-14- واژه ها و مفاهیم تحقیق.. 9

1-14-1- تعریف ژئوپلیتیک.. 9

1-14-2- تعریف خاورمیانه.. 9

1-14-3- تعریف واگرایی.. 9

1-14-4- تعریف تحلیل.. 10

فصل دوم : مبانی تئوری( نظری)

2-1- تعاریف ژئوپلیتیک از دیدگاه های گوناگون.. 12

2-2- تاریخچه و اهمیت ژئوپلیتیک.. 13

2-3- ویژگی ها و تحول نظری ژئوپلیتیک.. 13

2-4- جهانی شدن و تحول مفهومی ژئوپلیتیک.. 14

2-5- رویکرد ژئوپلیتیک در دوران نوین (ژئوپلیتیک پست مدرن).. 15

2-6- دیدگاه های جدید در ژئوپلیتیک.. 17

2-7- عوامل موثر در ژئوپلیتیک.. 18

2-8- واگرایی.. 18

2-9- همگرایی.. 19

2-10- تعریف جغرافیای سیاسی.. 19

2-11- پوزیتیویسم.. 21

2-12- ظهور مکتب ساختارگرایی.. 23

فصل سوم : موقعیت جغرافیایی ایران و ترکیه

3-1- موقعیت جغرافیایی ایران.. 31

3-1-1- ویژگی های طبیعی.. 33

3-1-2- موقعیت و فضا.. 34

3-1-3- جمعیت ایران ترکیب قومی- نژادی- مذهبی.. 34

3-1-4- ویژگی های انسانی و نژادی.. 35

3-1-5- ویژگی دینی و مذهبی.. 35

3-1-6- ویژگی قومی و زبانی.. 35

3-1-7- اقتصاد ایران.. 37

3-2- موقعیت جغرافیایی ترکیه.. 39

3-2-1- شهرها و بنادر مهم.. 42

3-2-2- جمعیت، ترکیب و پراکندگی آن.. 43

3-2-3- نژاد ترک در ترکیه.. 44

3-2-4- اقتصاد ترکیه.. 47

فصل چهارم : یافته های تحقیق

4-1- ژئوپلیتیک ایران.. 50

4-1-1- جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک ایران در منطقه آسیای جنوب غربی.. 50

4-2- ژئوپلیتیک ترکیه در منطقه.. 52

4-2-1- مشکلات ترکیه با کشورهای همجوار و خارج از قلمرو ملی.. 53

4-2-2- ژئوپلیتیک آب.. 53

4-3- روابط ایران و ترکیه از زمان عثمانی تا به امروز.. 54

4-3-1- روابط ایران و ترکیه در دوره پهلوی.. 55

4-4- جایگاه ایران و ترکیه در ساخت قدرت و سیاست منطقه خاورمیانه   56

4-5- روابط ایران و ترکیه در سایه تحولات سوریه.. 59

4-6- تنگه های استراتژیک موجود در منطقه.. 60

4-6-1- ژئوپلیتیک تنگه هرمز و مزایای اقتصادی آن برای ایران   61

4-6-2- اهمیت راهبردی تنگه هرمز برای اقتصاد جهان.. 63

4-6-3- تنگه داردانل و تنگه بسفر.. 63

4-6-4- موقعیت ترانزیتی ممتاز ترکیه.. 64

4-7- عوامل همگرا و واگرا در روابط ایران و ترکیه پس از به قدرت رسیدن حزب اسلام گرای عدالت و توسعه در ترکیه (2009-2002).. 64

4-7-1- تلاش برای تبدیل شدن به یک قدرت منطقه ای؛ رقابت یا همکاری   64

4-7-2- نگرش ترکیه و ایران به مسائل خاورمیانه.. 66

4-7-3- عوامل همگرا در روابط ایران و ترکیه در دوران حکومت حزب اسلام گرای عدالت و توسعه.. 69

4-7-4- ایران و ترکیه دو کشور غیر عرب منطقه.. 72

4-7-5- شکست طرح انزوای ایران.. 73

4-7-6- افکار عمومی ترکیه.. 73

4-7-7- عوامل واگرا در روابط ایران و ترکیه در دوران حکومت حزب اسلام گرای عدالت و توسعه.. 73

4-7-8- نگاه متفاوت به مسائل جهانی و منطقه ای.. 74

4-7-9- مسأله ی هسته ای ایران.. 74

4-7-10- رقابت دو کشور در مناطق آسیای مرکزی، قفقاز و خاورمیانه   75

4-7-11- تأثیر مسأله ی کُرد بر روابط دو کشور.. 75

4-7-12- روابط ترکیه و امریکا و تأثیر آن بر روابط ایران و ترکیه   75

4-7-13- روابط ترکیه و اسرائیل و تأثیر آن بر روابط ایران و ترکیه   77

4-8- بررسی اختلافات، ادعاها و منازعات مرزی و ارضی در کشور ایران و ترکیه.. 78

4-9- جایگاه و نقش ایران و ترکیه در تحولات منطقه ای.. 81

4-10- تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا: (تأثیر بر روابط ایران و ترکیه).. 86

4-11- نقش ترکیه در تحولات اخیر کشورهای منطقه.. 90

4-12- بررسی و مقایسه اقتصاد ترکیه با اقتصاد ایران.. 90

4-12-1- روابط اقتصادی ایران و ترکیه در گرو روابط سیاسی.. 93

4-13- نقش فرهنگی ایران و ترکیه در آسیای مرکزی و قفقاز.. 96

4-14- موانع همگرایی ایران و ترکیه در مناطق آسیای مرکزی و قفقاز   100

4-14-1- تقابل ایدئولوژیک (اسلام گرایی و دنیاگرایی).. 101

4-14-2- تقابل نقش های منطقه ای.. 102

4-14-3- رقابت اقتصادی.. 104

4-14-4- عامل امنیتی.. 106

فصل پنجم : ارزیابی ، نتیجه گیری  ، ارائه راهکار و پیشنهاد

5-1- ارزیابی فرضیه ها.. 109

5-1-1- رقابت ایدئولوژیک نقش مهمی در واگرایی های دو کشور ایران و ترکیه دارد.. 109

5-1-2- رقابت منطقه ای باعث واگرایی های دو کشور ایران و ترکیه می شود.. 109

5-2- نتیجه گیری.. 110

5-3- تجزیه و تحلیل.. 113

5-4- ارائه پیشنهاد.. 113

منابع و مأخذ.. 114

فهرست نقشه ها

عنوان                                                       صفحه

نقشه شماره (3-1) جغرافیای ایران..................... 32

نقشه شماره (3-2) نقشه سیاسی ترکیه................... 40

نقشه شماره (4-1) سیاسی منطقه خاورمیانه بزرگ......... 58

نقشه شماره (4-2) تنگه های استراتژیک خاورمیانه....... 60

نقشه شماره (4-3) تنگه هرمز.......................... 62

نقشه شماره (4-4) موقعیت ژئوپولیتیکی ترکیه در حد وسط جهان اسلام و غرب.................................................... 87

فهرست جداول

عنوان                                                       صفحه

جدول 3-1 ویژگی دینی و مذهبی ...................................................................................................... 35

جدول 3-2 درآمد نفتی ایران ............................................................................................................... 38

جدول 3-3 حجم مبادلات تجاری ایران به ترکیه و بلعکس ................................................................ 96