چکیده

قرن بیستم با توجه به افزایش جمعیت شهری، تغییر­ شیوه زندگی، فاصله بین ذینعفان مدیران و برنامه­ریزان شهری ، توسعه پایدار را به عنوان یکی از مهمترین پارادایم های مدیریت شهری در سطوح مختلف مطرح کرده است . از ابعاد اصلی توسعه پایدارشهری مدیریت یکپارچه شهری، حکمروایی خوب شهری و مشارکت است.

یکی از عوامل دستیابی به رشد اجتماعی، حضور در عرصه­های اجتماعی و مشارکت شهروندان در مدیریت شهری است. مشارکت اجتماعی زمینه­های شکوفایی توانمندی­های فرد و بهبود عملکرد مدیران شهری را به دنبال دارد. امروزه برنامه­ریزان و سیاست­گذاران شهری  جذب حداکثری مشارکت مردم را یکی از راهبردهای مدیریت بهینه شهری می­دانند.

عليرغم تمام تلاش هاي انجام شده در ايران، تا به حال فرآيند مشاركت به عنوان يك فرهنگ عمومي در انديشه و عمل شهروندان، از جايگاه مناسبي برخوردار نيست يا كمرنگ است. مشاركت به عنوان يك كنش اجتماعي ريشه در باورها، نگرش ها و ارزش هاي اجتماعي افراد جامعه دارد و براي تحقق مشاركت افراد بايستي اعتماد، رضايت و آگاهي آنها را در فضاي مناسب و مطمئن جلب كرد وگرنه مشاركت در شكل مفهومي و جامعه شناختي آن پديد نخواهد آمد .

از جديدترين اسلوب ها و زمينه هاي مشاركتي، مشاركت شهروندان در مديريت شهري در جهت اداره شهرهاست. اين مشاركت يكي از الزامات زندگي اجتماعي مدرن است و هنگامي تحقق مي يابد كه شهرنشينان از شرايط فردگرايي و انزواي اجتماعي خارج و از طريق تحقق حقوق شهروندي، از حالت فرديت به طريق شهروندگرايي و جمعيت تغيير هويت دهد. ما در این تحقیق به بررسی وضعیت مشارکت شهروندان در مدیریت شهری منطقه 8 تهران پرداختیم.این پژوهش از نظر هدف کاربردی،توسعه­ای و از نظر شیوه انجام ،توصیفی و تحلیلی بوده و بر اساس مطالعه کتابخانه­ای و تکمیل پرسشنامه انجام شده است.ابتدا با استفاده از منابع و مدارک علمی از جمله،کتابها،مقالات داخلی و خارجی،سایت اینترنتی و پایان­نامه­های کارشناسی ارشد ودکتری مرتبط با تحقیق استفاده شده است.در بخش مطالعات میدانی با مراجعه حضوری به منطقه مورد مطالعه ،داده های مورد نیاز به شیوه مختلف مشاهده و تکمیل پرسشنامه تهیه شده است.تجزیه تحلیل داده­ها شامل دو بخش توصیفی و تحلیلی از طریق نرم­افزار spss انجام شد. جامعه آماری مورد مطالعه در این تحقیق را ساکنان منطقه 8 تهران تشکیل می­دهند. نتایج نشان می­دهد که میزان مشارکت شهروندان در شکل گیری مدیریت پایدار شهری در سطح پایین قرار دارد و مهمترین عامل تاثیر گذار بر افزایش مشارکت شهروندان الگوی حکمروایی خوب شهری است و اینکه برنامه ریزی جهت ارتقا میزان مشارکت شهروندان در امور شهری باید در الویت برنامه­های توسعه محله­ای قرار بگیرد.

فصل اول

1-1-طرح مسئله 2

1-2- سوال اصلی تحقیق 3

1-3- فرضیه تحقیق 3

1-4- اهداف تحقیق 3

1-5- روش تحقیق 3

1-6- نمونه گیری 3

1-7- روش تحليل اطلاعات و داده ها 4

1-8- پيشينه تحقیق 4

1-9- تعريف واژگان کلیدی 5

1-10- مشارکت مردمی 6

2-1-مقدمه 9

2-1-1-مفهوم حکمراني 9

2-1-3-حکمراني شهري 9

2-1-4-گذار از حکومت شهري  به حکمراني شهري 11

2-1-5-اهداف حکمراني شهري 12

2-2-مدیریت شهری: 13

2-2-1-مدلهاي مديريت شهري 14

2-2-2-تعريف حكومت محلي و سازمان محلي 15

2-2-3-انواع سازمان هاي محلي 15

2-3-جايگاه محوري شهرداريها در نظام مديريت شهري 16

2-3-1-مدیریت مشارکتی: 18

2-4- مشارکت: 20

2-4-1-نظریه وکالتی: 22

2-4-2-نظریه مشارکتی: 22

2-4-3-نظریه پایه برنامه ریزی مشارکتی 23

2-4-4-ویژگی ها و مراتب مشارکت 24

2-4-5-ديدگاه هاي نظري درباره مشاركت: 24

2-4-6-مصاديق مختلف مشاركت: 24

2-4-7-عناصر ( اركان ) اساسي مشاركت: 25

2-4-8-موانع مشاركت: 25

2-4-9-ويژگي هاي مشاركت: 26

2-4-10-انواع مشارکت 27

2-4-11-نظریه های رایج در زمینه مشارکت 28

2-5-شهروند، شهروند مداری و جایگاه آن در حقوق شهری 30

2-5-1-شهروندی و فلسفه وجودی آن 30

2-5-2-ساز و کار رابطه شهروندی-شهرداری: حقوق و وظایف متقابل 32

2-5-3-مفهوم و حقوق شهروندی در ایران 33

2-5-4-غیبت شهروندی در قوانین شهری ایران 35

2-6-1-توسعه پايدار شهری 37

2-6-2-اهداف ،ابعاد و اصول توسعه پايدار 37

2-6-3-مقیاس محلی توسعه پایدار 38

2-6-4--شاخصهای توسعه پایدار 38

2-6-5-شاخص اقتصادی 38

2-6-6-شاخص کالبدی 38

2-6-7-نظریه توسعه پایدار شهری 39

2-6-8-نظریه توسعه پایدار و مدیریت شهری 40

2-7-پايداري شهري و مديريت شهري پايدار 43

2-8- مفهوم توسعه 45

2-8-1- ديدگاههاي نظري توسعه 45

2-8-2-مولفه‌هاي اصلي براي توسعة پايدار عنوان شده است: 46

2-8-3-سيستم متعامل در توسعة پايدار 46

2-8-4-رويكرد سيستمي و توسعة پايدار 47

2-9-نظريه توسعة پايدار شهري 48

2-11- مجموعه پروژه‌هاي انجام شده در شهرداري تهران در زمينه مشارکت شهروندي 51

2-11-1- پروژه شهر سالم 51

2-11-2- طرح شهردار مدرسه 51

2-11-3-طرح غنچه‌هاي شهر 52

2-11-4- طرح شوراياري محلات 52

2-11-5-طرح برنامه هاي اوقات فراغت شهرداري تهران با الگوي مشارکت مردمي 53

2-12-سرمایه اجتماعی 54

2-13- الگوهاي مشارکت شهروندي مديريت شهري در كشورهاي پيشگام 56

2-14-طراحي الگوي مشارکت شهروندان در امور شهری 56

3-1-مقدمه 67

3-2محدوده مورد مطالعه 67

3-2-1- ويژگي‌هاي منطقه (وضعيت موجود) 67

3-2-2-: تقسيمات (محدوده، وسعت و جمعيت منطقه به تفكيك نواحي و محلات) Error! Bookmark not defined.

3-2-3-: پيشينه كلي تحولات منطقه (محدوده و گسترش كالبدي) 68

3-3-‌ شاخص هاي اجتماعي – اقتصادي و ... معرف منطقه 68

3-3-1-: جايگاه منطقه در سازمان فضايي طرح جامع (محورها، مراكز و پهنه 69

3-4-الگوي توسعه و سازمان فضايي منطقه 69

3-5- : مباني و اصول پهنه بندي 70

3-6- كاربري‌ها و پهنه بندي استفاده از اراضي 71

3-7-ساختار سلسله مراتب خدمات (مراكز و محورهاي خدماتي) 72

3-8-   طرح‌هاي موضعي 72

3-9-طرح‌هاي موضعي پيشنهادی طرح جامع در منطقه 72

3-10-بررسی محلات نمونه: 73

3-11-محدوده محله تهرانپارس 73

3-11-1-چشم انداز محله تهران پارس 74

3-11-2-مشخصات عمومی و جمعیتی محله 74

3-12-بررسی محله نارمک: 74

3-12-1-چشم انداز محله نارمک 75

3-12-2-مشخصات عمومی و جمعیتی محله 75

3-12-3-مشخصات کالبدی محله 75

3-13-محله مجیدیه 76

3-13-1-چشم انداز محله مجیدیه 76

3-13-2-مشخصات عمومی محله 77

3-13-3-مشخصات کالبدی محله 77

3-13-4-تحلیل وضعیت محله مجیدیه با تکنیک SWOT 78

3-13-5-مسایل و مشکلات اصلی محله مجیدیه 79

3-13-6-مسایل اجتماعی –فرهنگی محله مجیدیه 79

4-1-: توصیف یافته های متغیرهای جمعیتشناختی 82

4-1-1- جنسیت شهروندان مشارکت کننده در تحقیق 82

4-1-2- توزیع سنی شهروندان مشارکت کننده در تحقیق 83

4-1-3- توزیع تحصیلات شهروندان مشارکت کننده در تحقیق 84

4-1-4- توزیع شهروندان مشارکت کننده در تحقیق بر حسب مدت اقامت در محله خود 85

4-2-میزان  مشارکت شهروندان منطقه 8 تهران در امور شهری چگونه است؟ 86

4-2-1-وضعیت حکمروایی شهری منطقه 8 تهران چگونه است؟ 89

4-2-2- وضعیت مدیریت پایدار شهری در منطقه 8 تهران چگونه است؟ 94

4-3-بین مشارکت و مدیریت پایدار شهری رابطه معناداری وجود دارد. 96

4-3-1-بین حکمروایی خوب شهری و مدیریت پایدار شهری رابطه معناداری وجود دارد. 97

4-3-2-بین حکمروایی خوب شهری و مشارکت شهروندان در امور شهری رابطه معناداری وجود دارد. 99

5-1-مقدمه 103

5-2-آزمون فرضیه: 104

5-3-بحث و نتیجه گیری 107

راهکارها و پیشنهادها 108

منابع 110

فهرست جداول

جدول شماره 2-1: مقايسه ويژگيهاي اصلي حکومت و حکمروايی 11

جدول شمار2-2-: برخي از فعاليت‌هاي برنامه جعبه ابزار مشارکت شهروندي و تجارب بين شهرداري‌هاي جهان 54

جدول شماره 3-1- مشخصات عمومی محله 74

جدول 3-2-:مشخصات محله نارمک 75

جدول شماره 3-5-:مشخصات کالبدی محله 75

جدول شماره 3-6:مشخصات عمومی محله مجیدیه 77

جدول شماره 3-7: مشخصات کالبدی محله 77

جدول شماره 3-8: تحلیل وضعیت محله مجیدیه با تکنیک SWOT 78

جدول شماره 3-9: مسایل و مشکلات اصلی محله مجیدیه 79

جدول شماره 4-1: توزیع شهروندان مشارکت کننده در تحقیق بر حسب جنسيت 82

جدول شماره 4-2: توزیع شهروندان مشارکت کننده در تحقیق بر حسب سن 83

جدول شماره 4-3: توزیع شهروندان مشارکت کننده در تحقیق بر حسب تحصیلات 84

جدول شماره 4-4: توزیع شهروندان مشارکت کننده در تحقیق بر حسب مدت اقامت در محله خود 85

جدول شماره 4-6: نتايج آزمون T تک گروهی در رابطه با وضعیت حکمرانی شهری منطقه 8 تهران 92

جدول شماره 4-7: نتايج آزمون T تک گروهی در رابطه با وضعیت مدیریت پایدار شهری منطقه 8 تهران 95

جدول 4-8: ضریب همبستگی بین مشارکت شهروندان در امور شهری و مدیریت پایدار شهری 96

جدول 4-9: ضریب همبستگی بین حکمرانی شهری و مدیریت پایدار شهری 97

جدول 4-10: ضریب همبستگی بین حکمرواییی شهری و مشارکت شهروندان در امور شهری 99