چكيده

پروژه بین­المللی منارید، اولین پروژه چند زمینه­ای است که بدنبال استقرار مشارکت و انسجام سازمانی در سه سطح مردم، سازمان­های دولتی و سازمان­های غیر دولتی به منظور مدیریت پایدار سرزمین با تأکید بر مدیریت پایدار منابع طبیعی آغاز به فعالیت نموده است و علی­رغم مشکلات عدیده­ای که بر سرِ اجرای آن وجود دارد، با مؤفقیت در منطقه در حال اجرا است. با توجه به لزوم آگاهی دقیق از بازده و تطابق پروژه با شرایط منطقه­ای، ارزیابی عملکرد پروژه و آثار زیست محیطی آن و نگرش اهالی منطقه در زمینه آثار این پروژه، این تحقیق با هدف بررسی اثرات اقتصادی- اجتماعی پروژه بین­المللی منارید بر شاخص زیست­محیطی بیابان­زدایی، از دیدگاه ساکنان روستاهای پایلوت در سایت هامون­شهر سیستان انجام شد. چهار روستای پایلوت در پروژه به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند و حجم نمونه با استفاده از فرمول Best survey software، 147 ( و برای دقت بیشتر 150) خانوار به شيوه نمونه­گيري تصادفي ساده انتخاب شدند. اطلاعات بدست آمده از طريق نرم افزار آماري SPSS ، مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. نتایج آثار زیست­محیطی پروژه از طریق آزمون­های تفاوت میانگین T و Anova در سطح آزمون 5%، برای تمامی پارامترها به جز وضعیت مسکن، مثبت و معنی­دار بدست آمد. تأثیر اجرای پروژه از طریق آزمون معنی­دار chi- square در سطح اطمینان 99% برای شاخص ­معیشت و درآمد تحت متغیّر اقتصادی در سطح کم و شاخص­های اشتغال و سرمایه­گذاری در سطح متوسط، شاخص بهداشت و امکانات رفاهی تحت متغیّر اجتماعی در سطح زیاد، سواد و آموزش، مهاجرت و مشارکت در سطح متوسط، معنی­دار شد. همچنین شاخص بیابان­زدایی تحت متغیّر زیست­محیطی در سطح متوسط معنی­دار بدست آمد.  اثرات اقتصادی- اجتماعی پروژه بر شاخص بیابان­زدایی منطقه  به روش آزمون همبستگی پیرسون مورد آزمون قرار گرفت و نتایج ماتریس همبستگی برای  شاخص­های اشتغال، سرمایه­گذاری، معیشت و درآمد، سواد و آموزش و مشارکت رابطه مثبت و معنی­دار در سطح آزمون 1%، مثبت و معنی­دار برای شاخص بهداشت و امکانات رفاهی در سطح آزمون 5% و معکوس و معنی­دار برای شاخص مهاجرت در سطح آزمون 1% را نشان داد. نتایج حاصل از رگرسیون چندگانه نشان می­دهد شاخص­های سرمایه­گذاری، سواد و آموزش و معیشت و درآمد  به ترتیب بیشترین تأثیر را بر متغیّر وابسته یعنی بیابان­زدایی در منطقه داشته است. نتایج این تحقیق مؤثر بودن عوامل اقتصادي و اجتماعی را بر میزان مشارکت ساکنان و مؤفقیت طرح­های زیست­محیطی کاملاً روشن می­سازد، لذا مطالعه و توجه به مسائل اقتصادي و اجتماعی ساکنان در جهت احیاء و توسعه منابع طبیعی منطقه کاملاً ضروري می­باشد.

کلمات کلیدی: توسعه پایدار، منارید، مقابله با بیابان ( بیابان­زدایی)، مشارکت مردمی، هامون­شهر.

فهرست مطالب

عنوان ...................................................................................................................................................................  صفحه

فصل اول: مقدّمه و کلیّات

1-1- مقدّمه 2

2-1- بیان مسئله 3

3-1- اهمیّت وضرورت انجام پژوهش 7

4-1- اهداف پژوهش 10

5-1- سؤالات پژوهش 10

6-1- فرضیات پژوهش 11

7-1- معرفی پروژه بین­المللی منارید 11

8-1- چارچوب نظری پژوهش 13

1-8-1- مفاهیم مشارکت 13

2-8-1- تاریخچه مشارکت 14

3-8-1- ارزشیابی مشاركتی روستایی (PRA) 14

1-3-8-1- توانمندسازی 15

2-3-8-1- تغییر جهت 15

3-3-8-1- محلّی کردن 15

4-3-8-1- احساس لذت و شادمانی از ارزشیابی 15

5-3-8-1- جامعیت 16

4-8-1- انواع مشارکت 23

1-4-8-1- مشارکت تحمیل شده 16

2-4-8-1- مشارکت ابزاری 16

3-4-8-1- مشارکت توسعه­ای 16

5-8-1- نظریه­های مشارکت 17

1-5-8-1- نظریه مهاتما گاندی 17

2-5-8-1- نظریه ژلیوس نیرره 17

3-5-8-1- نظریه عبید الله خان 17

4-5-8-1- نظریه ویتز 18

5-5-8-1- نظریه فریدمن و ویوور 18

6-5-8-1- نظریه کاردل انگیز (شارل فوریه) 18

9-1- مدیریت مشارکتی 18

10-1- ضرورت مشارکت در توسعه پایدار روستایی 19

11-1- نقش مشارکت مردمی در توسعه پایدار روستایی 20

12-1- مشارکت جوامع محلّی در مدیریت پایدار منابع طبیعی و کشاورزی 20

13-1- تعاریف واژه­ها و متغیرها 21

1-13-1- مفهوم توسعه 21

2-13-1- توسعه اقتصادی 21

3-13-1- توسعه اجتماعی 22

4-13-1- مفهوم پروژه 22

5-13-1- مسائل زیست­محیطی 22

6-13-1- شاخص­های زیست­محیطی 22

7-13-1- بیابان­زایی 23

8-13-1- بیابان­زدایی 23

9-13-1- مدیریت مشارکتی در منابع طبیعی 23

10-13-1- طرح­های مدیریت منابع طبیعی 24

11-13-1- مفهوم انسجام سازمانی 24

12-13-1- صندوق تسهیلات محیط زیست جهانی (GEF) 24

13-13-1- برنامه عمران سازمان ملل متحد(UNDP) 25

فصل دوم:  مروری بر تحقیقات انجام شده

1-2- پژوهش­های انجام گرفته در داخل کشور 27

2-2- پژوهش­های انجام گرفته در خارج از کشور 31

فصل سوم: مواد و روش­ها

پیش درآمد 35

1-3- مروری بر جغرافیای منطقه مورد مطالعه 35

1-1-3- روستای کیخا 37

1-1-1-3- وضعیت اقتصادی روستای كيخا 37

2-1-1-3- وضعیت اجتماعی روستای كيخا 37

2-1-3- روستای بلند 38

1-2-1-3- وضعیت اقتصادی روستای بلند 38

2-2-1-3- وضعیت اجتماعی روستای بلند 38

3-1-3- روستای پودینه 38

1-3-1-3- وضعیت اقتصادی روستای پودینه 38

2-3-1-3- وضعیت اجتماعی روستای پودینه 39

4-1-3- روستای سنچولی 39

1-4-1-3- وضعیت اقتصادی روستای سنچولی 39

2-4-1-3- وضعیت اجتماعی روستای سنچولی 40

2-3- روش تحقیق 40

1-2-3- نوع مطالعه و روش اجرا 40

2-2-3- جامعه آماری 40

3-2-3- شیوه­ی نمونه­گیری 41

4-2-3- ابزار تحقیق و روش تجزیه و تحلیل 42

5-2-3- بررسی متغیّرها و شاخص­های مورد پژوهش 43

6-2-3- تعیین روایی و پایایی پژوهش 45

فصل چهارم: نتایج وبحث

پیش درآمد 48

1-4- آمارتوصیفی 49

1-1-4- جنسیت پاسخگویان ساکن روستاهای پایلوت 49

2-1-4- روستای محل سکونت پاسخگویان 50

3-1-4-  تحصیلات پاسخگویان 51

4-1-4-  وضعیت شغلی 52

5-1-4-  سابقه سکونت 53

6-1-4-  زمین زراعی 54

7-1-4-  اراضی زیر کشت 55

8-1-4-  اراضی زیرکشت به کمک پروژه 56

9-1-4-  درآمد کشاورزی 57

10-1-4-  وضعیت مسکن 58

11-1-4-  فعالیت­های اقتصادی موردعلاقه 59

12-1-4-  فعالیت­های زیست­محیطی موردعلاقه 60

2-4- تحلیل استنباطی 61

1-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس جنسیت 61

2-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس روستا 62

3-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس سطح تحصیلات ساکنان 63

4-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس شغل سرپرست 64

5-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس سابقه سکونت 65

6-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس میزان اراضی 66

7-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس میزان اراضی زیرکشت 67

8-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس درآمد کشاورزی 68

9-2-4- آثار زیست­محیطی پروژه منارید براساس وضعیت مسکن 69

3-4- تأثیر اجرای پروژه بر متغیّرهای اقتصادی و اجتماعی 70

1-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص اشتغال 70

2-3-4- تأثیراجرای پروژه بر شاخص سرمایه­گذاری 72

3-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص معیشت و درآمد 73

4-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص سواد و آموزش 75

5-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص مهاجرت 76

6-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص بهداشت و امکانات رفاهی 78

7-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص مشارکت 80

8-3-4- تأثیر اجرای پروژه بر شاخص بیابان­زایی 83

4-4- آزمون­های همبستگی 84

1-4-4- رابطه اشتغال با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 84

2-4-4- رابطه سرمایه­گذاری با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 84

3-4-4- رابطه معیشت و درآمد با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 85

4-4-4- رابطه سواد و آموزش با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 86

5-4-4- رابطه مهاجرت با آثار زیست محیطی پروژه منارید 86

6-4-4- رابطه بهداشت و امکانات رفاهی با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 87

7-4-4- رابطه مشارکت با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 88

5-4- تحلیل رگرسیون عوامل اقتصادی و اجتماعی پروژه منارید بر شاخص بیابان­زدایی 89

6-4- نتیجه­گیری کلی 91

7-4- محدویت­های پژوهش 92

8-4- پیشنهادات 93

منابع و مآخذ 96

ضمائم 103

Abstract 110

فهرست جداول

عنوان ..............................................................................................................................................  صفحه

جدول 1-3- تعداد جمعیت و نمونه آماری چهار روستای پایلوت پروژه منارید 41

جدول 2-3- گویه­ها و شاخص­های متغیّر اقتصادی 43

جدول 3-3- گویه­ها و شاخص­های متغیّر اجتماعی 44

جدول 4-3- گویه­ها و شاخص­های متغیّر زیست­محیطی 45

جدول 5-3- ضریب آلفای کرونباخ شاخص­های مورد مطالعه.. 46

جدول 1-4- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب جنسیت 49

جدول 2-4- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب روستای محل سکونت 50

جدول 3-4- توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب سطح تحصیلات 51

جدول 4-4- توزیع فراوانی شغل سرپرستان خانوار در روستاهای پایلوت 52

جدول 5-4- توزیع فراوانی سابقه سکونت پاسخگویان در روستاهای پایلوت 53

جدول 6-4- توزیع فراوانی میزان اراضی زراعی پاسخگویان در روستاهای پایلوت 54

جدول 7-4- توزیع فراوانی اراضی زیرکشت در روستاهای پایلوت 55

جدول 8-4- توزیع فراوانی اراضی زیرکشت به کمک پروژه در روستاهای پایلوت 56

جدول 9-4- توزیع فراوانی درآمد کشاورزی پاسخگویان در روستاهای پایلوت 57

جدول 10-4- توزیع فراوانی وضعیت مسکن پاسخگویان در روستاهای پایلوت 58

جدول 11-4- توزیع فراوانی فعالیت­های اقتصادی مورد علاقه پاسخگویان در روستاهای پایلوت 59

جدول 12-4- توزیع فراوانی فعالیت­های زیست­محیطی موردعلاقه پاسخگویان در روستاهای پایلوت 60

جدول 13-4- آزمون تفاوت ميانگين آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس جنسیت 61

جدول 14-4- آزمون تفاوت ميانگين آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس روستا 62

جدول 15-4- آزمون تفاوت ميانگين آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس سطح تحصیلات 63

جدول 16-4- آزمون تفاوت ميانگين آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس روستا 64

جدول 17-4- آزمون تفاوت ميانگين آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس سابقه سکونت 65

جدول 18-4- آزمون تفاوت ميانگين آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس میزان اراضی 66

جدول 19-4- آزمون تفاوت ميانگين آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس میزان اراضی زیرکشت 67

جدول 20-4- آزمون تفاوت ميانگين آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس درآمد کشاورزی 68

جدول 21-4- آزمون تفاوت ميانگين آثار زیست­محیطی پروژه منارید بر اساس وضعیت مسکن 69

جدول 22-4- ميانگين و انحراف معيارتأثیر اجرای پروژه بر اشتغال 70

جدول 23-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر اشتغال 71

جدول 24-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص اشتغال 71

جدول 25-4- ميانگين و انحراف معيارتأثیر اجرای پروژه بر سرمایه­گذاری 72

جدول 26-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر سرمایه­گذاری 72

جدول 27-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص سرمایه­گذاری 73

جدول 28-4- ميانگين و انحراف معيار تأثیر اجرای پروژه بر معیشت و درآمد 73

جدول 29-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر معیشت و درآمد 74

جدول 30-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص معیشت و درآمد 74

جدول 31-4- ميانگين و انحراف معيار تأثیر اجرای پروژه بر سواد و آموزش 75

جدول 32-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر سواد و آموزش 75

جدول 33-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص سواد و آموزش 76

جدول 34-4- ميانگين و انحراف معيار تأثیر اجرای پروژه بر مهاجرت 77

جدول 35-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر مهاجرت 77

جدول 36-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص مهاجرت 77

جدول 37-4- ميانگين و انحراف معيار تأثیر اجرای پروژه بر بهداشت و امکانات رفاهی 79

جدول 38-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر بهداشت و امکانات رفاهی 79

جدول 39-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص بهداشت و امکانات رفاهی 79

جدول 40-4- ميانگين و انحراف معيار تأثیر اجرای پروژه بر مشارکت 80

جدول 41-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر مشارکت 80

جدول 42-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص مشارکت 81

جدول 43-4- ميانگين و انحراف معيار تأثیر اجرای پروژه بر بیابان­زایی 83

جدول 44-4- نتایج مربوط به تأثیر اجرای پروژه بر بیابان­زایی 83

جدول 45-4- نتایج مربوط به مقدار کای­دو شاخص بیابان­زدایی 83

جدول 46-4- آزمون همبستگی اشتغال با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 84

جدول 47-4- آزمون همبستگی سرمایه­گذاری با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 84

جدول 48-4- آزمون همبستگی معیشت و درآمد با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 85

جدول 49-4- آزمون همبستگی سواد و آموزش با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 86

جدول 50-4- آزمون همبستگی مهاجرت با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 86

جدول 51-4- آزمون همبستگی بهداشت و امکانات رفاهی با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 87

جدول 52-4- آزمون همبستگی مشارکت با آثار زیست­محیطی پروژه منارید 88

فهرست اشکال

عنوان ................................................................................................................................................................  صفحه

شکل 1-1- لوگو پروژه بین­المللی منارید 11

شکل 1-3- موقعیت سایت منارید نسبت به سیستان، استان و کشور 36

 شکل 1-4- نمودار توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس جنسیت 49

شکل 2-4- نمودار توزیع فراوانی پاسخگویان براساس روستای محل سکونت 50

شکل 3-4- نمودار توزیع فراوانی پاسخگویان براساس سطح تحصیلات 51

شکل 4-4- نمودار توزیع فراوانی شغل سرپرستان خانوار در روستاهای پایلوت 52

شکل 5-4- نمودار توزیع فراوانی سابقه سکونت پاسخگویان در روستاهای پایلوت 53

شکل 6-4- نمودار توزیع فراوانی میزان اراضی زراعی پاسخگویان در روستاهای پایلوت 54

شکل 7-4- نمودار توزیع فراوانی اراضی زیرکشت در روستاهای پایلوت 55

شکل 8-4- نمودار توزیع فراوانی اراضی زیرکشت به کمک پروژه در روستاهای پایلوت 56

شکل 9-4- نمودار توزیع فراوانی درآمد کشاورزی پاسخگویان در روستاهای پایلوت 57

شکل 10-4- نمودار توزیع فراوانی وضعیت مسکن پاسخگویان در روستاهای پایلوت 58

شکل 11-4- نمودار توزیع فراوانی فعالیت­های اقتصادی مورد علاقه پاسخگویان در روستاهای پایلوت 59

شکل 12-4- نمودار توزیع فراوانی فعالیت­های زیست­محیطی مورد علاقه پاسخگویان در روستاهای پایلوت 60

شکل 13-4- اثرات یادگیری مشارکتی در روستاهای پایلوت 82