چكيده:

استان اردبیل در شمال غرب کشور با شکلی کشیده و طولی خود طی سالهای اخیر با نابهنجاری های اقلیمی نظير: افزایش دما بویژه در فصل زمستان، افزايش رخداد بادهای گرم، افزایش تبخیروتعرق پتانسیل، کاهش بارش مخصوصا بارش برف، خشکسالی های حادث شده طی سالهای اخیر، پایین آمدن سطح آبهای زیرزمینی بر اثر برداشتهای غیراصولی از منابع آبی و ... روبرو بوده است بطوريكه اين رخدادها منطقه را به سوي بحران كمبود منابع آب در آينده به پيش مي برد، از اين رو جهت افزایش منابع آبی استان، یکی از روش های نوین استفاده از تکنیک بارورسازی ابرها می باشد.

مواد مورد استفاده در پژوهش علاوه بر داده هاي ايستگاه هاي سينوپتيك هواشناسي سطح زمين، اطلاعات نيمرخ جو (در سطوح 1000، 850 ، 700 و 500 هكتوپاسكالي) شامل دما، رطوبت نسبي،‌ سرعت باد، ارتفاع ژئوپتانسيل، ضخامت سطوح ارتفاعي، آب قابل بارش و لايه دماي صفر مي باشد كه اين مواد از 3420 نقشه سينوپتيكي در بازه زماني دهه هاي هر ماه طي پنج سال اخير (2009- 2005 ميلادي برابــــر با 1388- 1384 شمسي) استخراج شده است.

در پژوهش حاضر جهت امکانسنجی بارورسازي ابرها در استان نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهديدها در قالب مدل SWOT ارائه شده و براي استخراج بهترین زمان باروری ابرها با توجه به تحليل نيمرخ جو و اطلاعات ايستگاه هاي هواشناسي سطح زمين از روش تحلیل عاملی  استفاده شده است.

نتايج پژوهش نشان مي دهند استان اردبیل بدلیل قرار گرفتن در مسیر سامانه هاي مختلف جوی ، وجود پوشش مناسب ابری ، دمای مناسب و رطوبت لازم درسطوح مختلف جو زمینه اقلیمی را برای بارورسازی ابرها دارد، همچنين مناسبترین لایه برای باروری ابرها لایه های 850 تا 700 هکتوپاسکــــالی بوده و بهترین زمان بارورسازی ابرها از اول آبان تا آخر فروردين ماه و با توجه به توزیع زمانی ساعات ابری و درصد رطوبت نسبی طی ساعات صبح و عصر محلی می باشد.

كلمات كليدي:

استان اردبيل، تکنیک بارورسازی ابرها، سامانه هاي جوي، نيمرخ جو، SWOT

مقدمه:

امروزه اکثریت طرح های زیست محیطی سعی بر شناخت اقلیم منطقه دارند اجرای  طرح های عمرانی ، اقتصادی ، کشاورزی و ... نیاز به شناخت نابهنجاری های اقلیمی جهت برنامه ریزی صحیح و قابل قبول داشته و از این رو ضرورت و اهمیت مطالعات اقلیمی در کالبد برنامه ریزی در سطوح مختلف جامعه قابل لمس است.

استان اردبیل درشمال غرب کشور با شکلی کشیده و طولی خود در جهت شمال به جنوب همراه با عامل ارتفاع کوهستان ها و دشت هاي حاصلخيز و با ارزش كشاورزي و تامين محصولات عمده زراعي و دامي در ترکیب همجواری با دریای خزر از موقعیت خاص برخوردار است. وقوع حداكثر مطلق دماي 44  درجه سلسیوس در منطقه مشــيران از توابع مشگين شهر و رخداد حـداقل دمــاي مطلق 8/33- درجه سلسیوس در شهر اردبيل ، اختلاف حداكثر و حداقل مطلق دما را در اين استان از مرز 77 درجه سلسیوس مي‌گذراند كه اين ويژگي اقليمي را به ندرت مي‌توان در استانهاي ديگر جستجو نمود.

در اين استان طی سالهای اخیر بدلیل نابهنجاری های اقلیمی رخ داده نظیر روند افزایش دما بویژه در فصل زمستان ، فراوانی رخداد بادهای گرم و افزایش تبخیروتعرق پتانسیل ، کاهش بارش ها مخصوصا بارش برف ، خشکسالی های حادث شده طی سالهای اخیر و برداشتهای غیراصولی از منابع آبی که در نهایت موجب پایین آمدن سطح آبهای زیرزمینی شده است، منطقه مورد نظر را به سوي بحران كمبود منابع آب در آينده به پيش مي برد كه یکی از روش های نوین افزایش منابع آبی ، استفاده از تکنیک بارورسازی ابرها می باشد. بحث باروري ابرها كه بعنوان شاخه‌اي از علم تعديل آب و هوا  شناخته مي‌شود ، نوعي رفتار هوشمندانه با ابرها و سيستمهاي ابري و در جهت افزايش بارش در ابرهايي است كه فرايندهاي بارش در داخل آنها در حال شكل‌گيري و اجرا است.

برای برنامه ریزی صحیح و مبتنی بر تعقل و منطق استفاده از تكنيك بارورسازي ابرها در سطح استان لاجرم نیاز به شناخت اولیه مناسب از تعیین نقاط قوت ، ضعف ، فرصت و تهديدهاي اجراي بارورسازي ابرهـا می باشد. در مدلي كه بدين منظور در اين پروژه آورده شده است  منظور از فرصت ها، آن دسته از عوامل هستند كه بر باروری ابرها در استان اردبيل تاثير مثبت دارند و با ايجاد فضاي مساعد زمینه را در دستيابي به باروری ابرها و انجام آن ياري مي نمايد.يكي از مهمترين فرصت ها را مي توان امكان باروري ابرها در استان راه حلي براي عبور از خشكسالي هاي اخير بيان كرد.

تهديدها، عواملي هستند كه بر باروری ابرها در استان اردبيل تاثیر منفي داشته و با ايجاد فضاي بازدارنده موجب مي شوند دستيابي به چشم انداز حصول آب با تاخير مواجه شده يا اساساً انجام نشوند مثل محدوديت ارتفاع پرواز در مناطق كوهستاني استان.

منظور از قوت آن دسته از عواملي است كه جهت دستيابي به چشم انداز تامين منابع آبي در استان اردبيل ، تكنولوژي باروري ابرها به عنوان نقطه اتكا از آنها بهره مي جويد. مثل تعداد روزهاي ابري زياد و وجود ابرهاي جوششي در مناطق كوهستاني استان.

و منظور از نقاط ضعف ، عوامل باز دارنده اي است كه موجب مي شود دستيابي به چشم انداز تامين منابع آبي در استان اردبيل با استفاده از تكنولوژي باروري ابرها با تاخير مواجه شده يا اساساً انجام نشود. مثل نبود ايستگاه جو بالا و تحت پوشش قرار نگرفتن منطقه از رادار استان های همجوار.

با بررسي كليه عوامل ذكر شده در اين پروژه به اين نتيجه مي رسيم كه استان اردبیل بدلیل قرار گرفتن در مسیر سامانه مختلف جوی ، وجود پوشش مناسب ابری ، ارتفاع کف مناسب برای بذرپاشی ، دمای مناسب و رطوبت لازم درسطوح مختلف جو ،  مناسب بودن ميزان نزولات جوي بويژه تعداد روزهاي برفي زياد در بیشتر مناطق استان و ... زمینه اقلیمی را برای بارورسازی ابرها دارد.