چکیده

پژوهش حاضر باهدف بررسی مقایسه‌ای تدریس اثربخش از دیدگاه معلمان و دانش‌آموزان پایه سوم مقطع متوسطه شهر ایلام اجرا گردید. این تحقیق ازنظر هدف کاربردی و از نوع روش کار توصیفی و مشاهده‌ای است که ویژگی‌های یک معلم اثربخش از دیدگاه خود معلمان و دانش‌آموزان را موردبررسی و مقایسه قرار دهد. جامعه آماری این تحقیق کلیه دانش‌آموزان و معلمان پایه سوم دبیرستان‌های شهر ایلام که در سال تحصیلی 94-93 مشغول به تحصیل بودند. در این پژوهش از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده برای به دست آوردن حجم نمونه آماری استفاده گردید. جامعه آماری 30 دبیرستان بود که با توجه به‌تناسب پراکندگی دبیرستان‌ها در مناطق مختلف شهر 10 دبیرستان به‌صورت تصادفی انتخاب شد سپس از هر دبیرستان به‌تناسب رشته تحصیلی دانش‌آموزان (علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی فیزیک) 1 کلاس کلاً 25 کلاس انتخاب گردید؛ بنابراین تعداد کل افراد نمونه آماری 545 نفر که از این تعداد 109 نفر معلم و 436 نفر دانش‌آموز بودند. ابزار گرد‌‌‌آوری این پژوهش پرسشنامه استاندارد شده‌ای بود که روایی آن 78/0 و پایایی آن87/0 گزارش‌شده است. در این پژوهش افراد نمونه آماری خواسته شد نظرات خود را در خصوص اثربخشی تدریس معلمان در حیطه‌های: هوشمندی، پاسخ‌دهی، انگیزه، تعهد برای تدریس، مکالمه مؤثر، نگرانی برای پیشرفت، کمک هدفمند، آموزش غیررسمی در قالب طیف 5 ارزشی لیکرت از خیلی ضعیف تا خیلی خوب اظهار نمایند. داده‌های تحقیق با استفاده از شاخص‌های آمار توصیفی و استنباطی آزمون t مستقل و با استفاده از نرم‌افزارspss  مورد تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد که از دیدگاه هر دو گروه (معلمان و دانش‌آموزان) اثربخشی تدریس معلمان در حد بالای ارزیابی گردید است. معلمان با میانگین 39/4 از کل 5 نمره که قریب 88 درصد و همچنین دانش آموزان با میانگین 17/3 از کل 5 نمره که قریب 63 درصد از اثربخشی کامل را کسب نموده‌اند. با توجه به یافته‌های تحقیق چنین به نظر می‌رسد که بین دیدگاه معلمان و دانش‌آموزان در ابعاد (هشتگانه): هوشمندی، پاسخ‌دهی، انگیزه، تعهد برای تدریس، مکالمه مؤثر، نگرانی برای پیشرفت، کمک هدفمند و آموزش غیررسمی تفاوت معنی‌داری وجود دارد. اختلاف میانگین بیانگر آن است که میزان مقیاس‌های فوق در معلمان از دیدگاه دانش‌آموزان کمتر از دیدگاه معلمان نسبت به خود است.

کلمات کلیدی: معلم، دانش‌آموزان، تدریس، اثربخشی، یادگیری.

فهرست مطالب

عنوان                                             صفحه

چكيده 1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه 3

1-2 - بيان مسأله 5

1-3 - اهمیت و ضرورت تحقیق 7

1-4- اهداف تحقیق 10

1-4-1- هدف کلی 10

1-4-2- اهداف فرعی تحقيق 10

1-5- سؤالات تحقیق 11

1-6- تعريف واژه‏ها و اصطلاحات 11

1-6-1-تعاریف مفهومی 11

1-6-2-  تعاریف عملیاتی 12

فصل دوم: مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه 14

2-2-  تعریف اثربخشی 15

2-3- روش‌های تفکر در تدریس اثربخش 16

2-4- تعاریف تدریس 17

2-5- تدریس به‌عنوان یک علم 18

2-6- تدریس چگونه فعالیتی است؟ 19

2-7- ویژگی‌های تدریس مؤثر 20

2-8- استفاده از روش‌های تدریس خلاق 21

2-9- ویژگی‌های معلم 21

2-10- تدریس، به‌عنوان یک هنر 22

2-11- آیزنر  تدریس را به چهار دلیل، واجد خصیصه هنری دانسته است 23

2-12- نقل ‌قول جالبی از لئوتولستوی در وصف بهترین معلم 25

2-13- روش‌هاي نوين تدريس 25

2-13-1- تعريف روش 25

2-14-تقسیم‌بندی روش تدريس 26

2-15- روش‌های نوين تدريس 28

2-15-1- روش كنفرانس (گــــرد هم‌آیی) 28

2-15-2- روش شاگرد ـ استادي 28

2-15-3- روش چند حسـي (مختلط) 28

2-15-4- روش حل مسئلـه 29

2-15-5- روش پروژه‌ای 29

2-15-6- شيوه سخنراني 30

2-15-7- شيوه بازگویی 31

2-15-8 - شيوه پرسش و پاسخ 31

2-15-9- شيوه تمريني 31

2-15-10- شيوه بحثي 32

2-15-11- شيوه نمايشي 32

2-15-12-  شيـوه آزمايشـي (روش اجرا كردن يا يادگيري به‌وسیله عمل) 32

2-15-13- شيوه گردش علمي 33

2-15-14- استفاده از منابع ديداري و شنيداري 33

2-15-15- الگوي كاوشگري به شيوه حقوقي 33

2-15-16- الگوي آموختن كنترل خود 34

2-15-17- الگوي ايفاي نقش 34

2-16- روش كارگاهي 35

2-16-1- سمينار 35

2-16-2- كنفرانس 35

2-16-3- سمپوزيوم 35

2-17-  روش تدريس كارگاهي 35

2-17-1- مرحله ارائه درس کوتاه 35

2-17-2- مرحله فعاليت و كار 35

2-17-3- مرحله مشاركت: 36

2-17-3-1-  مرحله درسي كوتاه و فشرده 36

2-17-3-2- مرحله فعاليت گروهي و انجام وظايف انفرادي 36

2-17-3-3- مرحله مشاركت و جمع‌بندی 37

2-18- الگوي دريافت مفهوم 37

2-19- الگوي تفكر استقرايي 38

2-19-1- مراحل تدريس الگوي تفكر استقرايي عبارت‌اند از 38

2-20- الگوي آموزش كاوشگري 38

2-20-1- مراحل تدريس این الگو عبارت است از 38

2-21-  الگوي پيش سازمان دهنـــده 39

2-21-1- مراحل پيش سازمان دهنده: 39

2-22- الگوي يادسپاري 39

2-22-1- مراحل تدريس اين الگو عبارت است از 39

2-23- الگوي رشد عقلي 40

2-23-1- مـراحل تدريس این الگو عبارت‌اند از 40

2-24- الگوي كاوشگري علمي 40

2-24-1- مـراحل اين الگو عبارت‌اند از 40

2-25- الگوي تدريس غیرمستقیم 41

2-25-1- مراحل تدريس اين الگو عبارت‌اند از 41

2-26- الگوي بدايع پردازي (افزايش تفكر خلاق) 41

2-26-1- مراحل تدريس این الگو عبارتنداز 42

2-27- الگوي آگاهي يابي 42

2-27-1- مـراحل اين الگو عبارت‌اند از 42

2-28- الگوي ديدار  در كلاس درس 43

2-28-1-  مــــراحل این الگو عبارت‌اند از 43

2-29- الگوي پژوهش گروهي (تفحص گروهي) 43

2-30- الگوي آموزش آزمايشگاهي 44

2-31- الگوي كاوشگري علوم اجتماعي 44

2-32- الگوي يادگيري در حد تسلط آموزش مستقيـــم 44

2-32-1- (نظريه اجتماعي يادگيري) 44

2-33- الگوي آموزش براي رشد مفهوم و مهارت 45

2-33-1- اين الگو معمولاً به دو صورت زير است: 45

2-34-روش ایفای نقش 45

2-35-تعریف آموزش 46

2-36- ادغام روش‌ها، بهترین الگوی آموزش 47

2-36-1- گفت‌وگوی درونی 47

2-36-2- گفت‌وگو با دیگر دانش آموزان 47

2-36-3- مشاهده 47

2-36-4- تجربه عملی 47

2-36-5- استفاده از الگوی تجربه و گفت‌وگو 47

2-37- توسعه روش‌های تدریس 48

2-38- یادگیری استدلالی 48

2-39- تعریف یادگیری 50

2-39-1- یادگیری چیست؟ 50

2-40- انواع یادگیری 52

2-41- تعریف ارزشیابی 52

2-41-1- اهمیت ارزشیابی معلم 52

2-41-2- مهم‌ترین اهداف ارزشیابی معلم 53

2-41-3- تعریف ارزشیابی معلم 53

2-41-4- روش‌های ارزشیابی معلم 53

2-42- ارزشیابی 66

2-42-1- انواع ارزشیابی 66

2-43- پیشینه‌ی تحقیق: 67

2-43-1- پیشینه خارجی 67

2-43-2- پیشینه داخلی 69

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه 73

3-2- روش‌ تحقیق 73

3-3- روش کار 74

3-4- جامعه آماري 75

3-5- روش نمونه‌گیری 75

3-6- ابزار گردآوری داده‌ها 76

3-7- روایی پایایی ابزار 77

3-8-متغیرهای پژوهش 77

3-9- تعریف متغیرهای تحقیق 78

3-10- روش‌ها و ابزار تجزیه‌وتحلیل داده‏ها 79

فصل چهارم: تجزیه‌وتحلیل داده‌ها (یافته‌ها)

4-1- مقدمه 81

4-2- تجزیه و تحلیل ویژگی‌های پاسخ‌گویان 81

4-3-تجزیه و تحلیل نظرات معلمان: 88

4-3-1- معلمان اثربخشی تدریس خود را چگونه ارزیابی می‌کنند؟ 88

4-4- تجزیه و تحلیل نظرات دانش آموزان: 88

4-4-1-  دانش آموزان اثربخشی تدریس معلمان خود را چگونه ارزیابی می‌کنند؟ 88

4-5- نتایج مقایسه گروه ها 89

4-5-1-  چه تفاوتی بین میزان اثربخشی تدریس معلمان از دیدگاه آنان و دانش آموزان وجود دارد؟ 89

4-5-1-1- هوشمندی 89

4-5-1-2- پاسخ‌دهی 90

4-5-1-3- انگیزه 91

4-5-1-4- تعهد برای تدریس 92

4-5-1-5-مکالمه مؤثر 93

4-5-1-6-  نگرانی برای پیشرفت 94

4-5-1-7- کمک هدفمند 95

4-5-1-8. آموزش غیررسمی 96

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

5-1- مقدمه 98

5-2- یافته‌ها 99

5-2-1-نتایج حاصل از پاسخ به سؤال نخست تحقیق «معلمان اثربخشی تدریس خود را چگونه ارزیابی می‌کنند؟» 99

5-2-2- نتایج حاصل از پاسخ به سؤال دوم تحقیق «دانش آموزان اثربخشی تدریس خود را چگونه ارزیابی می‌کنند؟» 100

5-2-3- نتایج حاصل از پاسخ به سؤال سوم تحقیق «چه تفاوتی میان میزان اثربخشی تدریس معلمان از دیدگاه آنان و دانش‌آموزان وجود دارد؟» 102

5-3- بحث و نتیجه‌گیری 104

5-4- پیشنهاد‌ها تحقیق 107

5-4-1- پیشنهاد برای سازمان‌های آموزشی 107

5-4-2. پیشنهاد برای پژوهش‌های آینده. 107

5-5. مشکلات و محدودیت‌های تحقیق 107

منابع و مأخذ 108

پیوست ها 118

چكيده انگليسي 138

فهرست جدول‌ها

عنوان                                             صفحه

جدول (3- 1) حجم جامعه آماری 75

جدول (3-2) منابع سؤالات پرسشنامه پژوهش 76

جدول (4-1). توزیع معلمان نمونه آماری براساس جنسیت 82

جدول (4-2). توزیع دانش آموزان نمونه آماری براساس جنسیت 83

جدول (4-3). توزیع دانش آموزان نمونه آماری براساس رشته تحصیلی 84

جدول (4-4). توزیع معلمان نمونه آماری براساس سن 85

جدول (4-5). توزیع معلمان نمونه آماری براساس رشته تدریس 86

جدول (4-6). توزیع معلمان نمونه آماری براساس سطح تحصیلات 87

جدول (4-7). میانگین نظرات معلمان نمونه آماری 88

جدول (4-8). میانگین نظرات دانش آموزان نمونه آماری 88

جدول (4-9). مقایسه میانگین میزان هوشمندی از دیدگاه معلمان و دانش آموزان 89

جدول (4- 10). مقایسه میانگین میزان پاسخ‌دهی از دیدگاه معلمان و دانش آموزان 90

جدول (4-11). مقایسه میانگین میزان انگیزه از دیدگاه معلمان و دانش آموزان 91

جدول (4-12). مقایسه میانگین میزان تعهد برای تدریس از دیدگاه معلمان و دانش آموزان 92

جدول (4-13). مقایسه میانگین میزان مکالمه مؤثر از دیدگاه معلمان و دانش آموزان 93

جدول (4- 14). مقایسه میانگین میزان نگرانی برای پیشرفت دانش آموزان از دیدگاه معلمان و دانش آموزان 94

جدول (4-15). مقایسه میانگین میزان کمک هدفمند از دیدگاه معلمان و دانش آموزان 95

جدول (4-16). مقایسه میانگین میزان آموزش غیررسمی از دیدگاه معلمان و دانش آموزان 96

فهرست نمودارها

عنوان                                                 صفحه

نمودار (4-1). توزیع افراد نمونه آماری (معلمان) براساس جنسیت 82

نمودار (4-2). توزیع افراد نمونه آماری (دانش آموزان) براساس جنسیت 83

نمودار (4-3). توزیع دانش آموزان نمونه آماری براساس رشته تحصیلی 84

نمودار (4-4). توزیع معلمان نمونه آماری براساس سن 85

نمودار (4-5). توزیع معلمان نمونه آماری براساس رشته تدریس 86

نمودار (4-6). توزیع معلمان نمونه آماری براساس سطح تحصیلات   87