چکیده:

کشور ایران از لحاظ جغرافیایی به دلیل همجواری با مرکز پر فشار جنب حاره ای STHP وشرایط آب و هوایی حاکم بر این سیستم ، از بارش کمی برخوردار است. در مناطق جنوبی کشور ، در نتیجه حاکمیت طولانی تر این سیستم ، پدیده خشکی حادتر می شود. تغییرات میزان بارش تأثیر به سزایی بر کشاورزی ، اقتصاد و به طور کلی سایر مسائل کشور دارد. مطالعات بنیادین پیرامون سیستمهای باران زا به ویژه پدیده مونسون در این مناطق ، راهبردهایی جهت توسعه فعالیتهای باران زایی و پیش بینی های اقلیمی ارائه می کند. محدوده این تحقیق در برگیرنده مناطق جنوب، جنوب شرق، شرق و مرکز کشور شامل استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، فارس، کرمان، یزد، اصفهان، قم، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و تهران می باشد.با بررسی تعداد روزهای همراه با بارش ومیزان بارش روزانه ماه های می،ژوئن،جولای،آگوست و سپتامبر در طی دوره آماری 38 سال در 15 ایستگاه جنوبی و مرکزی کشور و تحلیل نقشه های سینوپتیکی، مشخص گردید که بخش اعظم بارش های جنوب شرق کشور به ویژه در مناطق چابهار و ایرانشهر در ماه های ژوئن و جولای به میزان4/147 و4/339 میلیمتر ناشی از نفوذ توده های هوای مونسونی بوده است. بر این اساس پدیده مونسون عامل اصلی بارش های تابستان در مناطق جنوب شرق کشور بوده و در مواقعی که این پدیده دارای حداکثر رطوبت و قدرت باشد مناطق جنوبی،شرقی و مرکزی کشور نیز تحت حاکمیت این توده هوا قرار می گیرند.

فهرست مطالب

عنوان............................................ صفحه

فصل اول: طرح تحقیق و پیشینه پژوهش

1-1-بیان مسأله ، ضرورت و اهمیت موضوع ............. 2

1-2-ضرورت و اهمیت تحقیق........................... 3

1-3-اهداف تحقیق................................... 5

1-4-سؤالات تحقیق................................... 6

1-5-فرضیه ها...................................... 7

1-6-روش تحقیق..................................... 7

1-7-محدوده تحقیق.................................. 8

1-8-پیشینه تحقیق.................................. 8

1-9-مشکلات ومحدودیت های تحقیق...................... 16

فصل دوم: مبانی نظری

مقدمه............................................. 18

2-1-چگونگی گردش عمومی جو و تشکیل سیستم های جوی.... 22

2-2-اصل چرخندگی................................... 27

2-3-انرژی جنبشی................................... 30

2-5-مفهوم مونسون.................................. 30

2-6-بارش مونسونی.................................. 32

2-7-ویژگی های بادهای مونسونی...................... 33

نقش بعضی از سیستمها در مونسونهای تابستانی و زمستانی در مقابل یکدیگر............................................ 35

چهارچوب نظری تشکیل مونسونها....................... 36

2-10-مکانیزم تشکیل مونسون......................... 38

2-11-اختلاف گرمایشی عامل محرک مونسونها............. 40

2-12-تأثیر کم فشار مونسونی بر آب و هوای ایران..... 41

فصل سوم: ویژگی های جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

3-1-موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه............ 44

3-2-ناهمواری ها و توپوگرافی....................... 46

3-2-1-واحد کوه های ایران مرکزی.................... 47

3-2-1-1-واحد رشته مرکزی........................... 48

3-2-1-2-واحد کرمان................................ 48

3-2-1-3-واحد سنندج – سیرجان....................... 48

3-2-1-4-واحد کوههای پراکنده حوضه دشت کویر......... 48

3-2-2-واحد دشت ها و چاله های داخلی................ 48

3-2-2-1-واحدهای دشت پراکنده....................... 48

3-2-2-2-واحد دشت لوت.............................. 48

3-2-2-1-1-رشته شمالی.............................. 49

3-2-2-1-2-رشته شمال شرقی.......................... 49

3-2-2-1-3-رشته حاشیه غربی......................... 49

3-2-3-واحد شرقی ایران............................. 50

3-2-3-1-سیمای ظاهری زمین درواحد شرقی ایران........ 51

3-2-3-2-ناهمواریهای خراسان مرکزی و جنوبی.......... 51

3-2-3-3-ناهمواریهای سیستان و بلوچستان............. 55

3-2-4-واحد جنوب شرقی.............................. 55

3-2-5-واحد شمال شرقی.............................. 56

3-3-واحد های زمین شناسی و ساختمانی محدوده مورد مطالعه    57

3-3-1-زون ایران مرکزی............................. 58

3-3-2-زون شرق و جنوب شرقی ایران................... 58

3-3-2-1-زون نهبندان-خاش........................... 59

3-3-2-2-بلوک لوت.................................. 59

3-3-3-زون مکران................................... 59

3-3-4-زون سسندج- سیرجان........................... 60

3-4-بررسی ویژگی های اقلیمی محدوده مورد مطالعه..... 61

3-4-1-توده های هوای مؤثر در آب و هوای ایران....... 62

3-4-1-1-دوره گرم.................................. 63

3-4-1-2-دوره سرد.................................. 63

3-5-ویژگی های حرارتی.............................. 67

3-5-1-ناحیه جنوب.................................. 67

3-5-2-ناحیه مرکزی................................. 67

3-6-منابع آب در سطح استان های محدوده مورد مطالعه.. 69

3-6-1-استان سیستان و بلوچستان..................... 70

3-6-1-1-آب های سطحی............................... 70

3-6-1-2-آب های زیرزمینی........................... 70

3-6-2-استان هرمزگان............................... 71

3-6-2-1-آب های سطحی............................... 71

3-6-2-2-زیرزمینی.................................. 72

3-6-3-استان یزد................................... 72

3-6-3-1-منابع آب سطحی............................. 72

3-6-3-2-منابع آب زیرزمینی......................... 73

3-6-4-استان کرمان................................. 74

3-6-4-1-آب های سطحی............................... 74

3-6-4-2-آب های زیرزمینی........................... 75

3-6-4-2-1-سفره های آزاد........................... 75

3-6-4-2-2-سفره های تحت فشار....................... 75

3-6-5-استان سمنان................................. 75

3-6-5-1-آب های سطحی............................... 76

الف-رودهای دائمی.................................. 76

ب-رودهای فصلی و اتفاقی............................ 76

پ-دریاچه مسیله.................................... 76

3-6-5-2-آب های زیرزمینی........................... 76   

الف-چاه های عمیق و نیمه عمیق...................... 77

ب-قنات ها......................................... 77

پ-چشمه ها......................................... 77

3-6-6-استان تهران................................. 78

3-6-6-1-آب های سطحی............................... 78

الف-رودخانه کرج................................... 78

ب-جاجرود.......................................... 78

ج-طالقان رود...................................... 79

3-6-6-2-آب های زیرزمینی........................... 79

3-6-6-2-2-چشمه ها................................. 79

3-6-6-2-3-قنات ها................................. 79

3-6-7-استان قم.................................... 80

3-6-7-1-آب های سطحی(رودها و دریاچه های فصلی)...... 80

3-6-7-2-آب های زیرزمینی........................... 80

3-7-وضعیت پوشش گیاهی محدوده مورد مطالعه........... 81

3-7-1-استان سیستان و بلوچستان..................... 81

3-7-1-1-جنگل های استان............................ 82

3-7-1-1-1-جنگل های نیمه گرمسیری................... 82

3-7-1-1-2-جنگل های گرمسیری........................ 82

3-7-1-1-3-جنگل های ماندابی........................ 82

3-7-1-2-وضعیت مراتع استان......................... 83

3-7-2-استان هرمزگان............................... 83

3-7-2-1-مراتع..................................... 83

3-7-3-استان یزد................................... 84

3-7-4-استان کرمان................................. 85

3-7-4-1-پوشش درختی نیمه خشک....................... 85

3-7-4-2-پوشش درختچه ای و بوته ای پایکوه ها........ 86

3-7-4-3-پوشش درختی و گیاهی دشت های گرمسیری........ 86

3-7-5-استان سمنان................................. 86

3-7-5-1-جنگل ها................................... 87

1-جنگل های پهن برگ................................ 87

2-جنگل های سوزنی برگ.............................. 87

3-جنگل های کویری و بیابانی........................ 87

3-7-5-2-مراتع..................................... 88

3-7-5-2-1-مراتع ییلاقی............................. 88

3-7-5-2-2-مراتع قشلاقی............................. 88

3-7-6-استان تهران................................. 89

3-7-6-1-جنگل های استان............................ 89

3-7-6-1-1-جنگل های طبیعی.......................... 89

3-7-6-1-2-جنگل های دست کاشت....................... 89

3-7-6-2-مراتع استان............................... 89

3-7-7-استان قم.................................... 90

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق

مقدمه............................................. 93

4-1-مشخصات ایستگاه های سینوپتیک................... 95

4-2-روزهای با بارش و میزان بارش در سطح ایستگاه ها. 97

4-3-تعداد روزهای همراه با بارش در ایستگاه های مورد مطالعه    99

4-4-میزان کل بارش در ایستگاه های مورد مطالعه..... 100

4-5-تعداد روزهای همراه با بارش و میزان بارش در استگاه ها به تفکیک هر ماه........................................... 101

4-6-تعداد روزهای همراه با بارش و میزان بارش در ایستگاه ها در ماه(می).......................................... 104

4-7-تعداد روزهای همراه با بارش و میزان بارش در ایستگاه ها در ماه(ژوئن)........................................ 106   

4-8-تعداد روزهای همراه با بارش و میزان بارش در ایستگاه ها در ماه(جولای)........................................ 108

4-9-تعداد روزهای همراه با بارش و میزان بارش در ایستگاه ها در ماه(آگوست)....................................... 110

4-10-تعداد روزهای همراه با بارش و میزان بارش در ایستگاه ها در ماه(سپتامبر)..................................... 111

4-11-تعداد روزها و میزان بارش کمتر از یک میلیمتر در ایستگاه ها................................................. 112

4-11-1-تراز 500 هکتوپاسکال........................ 116

4-11-2-تراز 850 هکتوپاسکال........................ 116

4-11-3-سطح زمین................................... 116

4-11-4-رطوبت(نم ویژه)............................. 117

4-12-تعداد روزها و میزان بارش بین 5-1 میلیکتر در ایستگاه ها   117

4-12-1-تراز 500 هکتوپاسکال........................ 121

4-12-2-تراز 850 هکتوپاسکال........................ 121

4-12-3-سطح زمین................................... 121

4-12-4-رطوبت(نم ویژه)............................. 122

4-13-تعداد روزها و میزان بارش بین 10-5 میلیمتر در ایستگاه ها  122

4-13-1-تراز 500 هکتوپاسکال........................ 127

4-13-2- تراز 850 هکتوپاسکال....................... 127

4-13-3-سطح زمین................................... 127

4-13-4-رطوبت(نم ویژه)............................. 128

4-14-تعداد روزها و میزان بارش بین 15-10 میلیمتر در ایستگاه ها 128

4-14-1-تراز 500 هکتوپاسکال........................ 132

4-14-2- تراز850 هکتوپاسکال........................ 132

4-14-3-سطح زمین................................... 132

4-14-4-رطوبت (نم ویژه)............................ 133

4-15-تعداد روزها و میزان بارش بین 20-15 میلیمتر در ایستگاه ها 133

4-15-1-تراز 500 هکتوپاسکال........................ 137

4-15-2-تراز 850 هکتوپاسکال........................ 137

4-15-3-سطح زمین................................... 137

4-15-4-رطوبت(نم ویژه)............................. 138

4-16-تعداد روزها و میزان بارش بین 25-20 میلیمتردر ایستگاه ها  138

4-16-1-تراز 500 هکتوپاسکال........................ 142

4-16-2-تراز 850 هکتوپاسکال........................ 142

4-16-3-سطح زمین................................... 142

4-16-4-رطوبت(نم ویژه)............................. 143

4-17-تعداد روزها و میزان بارش بین 30-25 میلیمتر در ایستگاه ها 143

4-17-1-تراز 500 هکتوپاسکال........................ 147

4-17-2-تراز 850 هکتوپاسکال........................ 147

4-17-3-سطح زمین................................... 147

4-17-4-رطوبت(نم ویژه)............................. 148

4-18-تعداد روزها و میزان بارش بیش از 30 میلیمتردر ایستگاه ها  148

4-18-1-تراز 500 هکتوپاسکال........................ 152

4-18-2-تراز 850 هکتوپاسکال........................ 152

4-18-3-سطح زمین................................... 153

4-18-4-رطوبت(نم ویژه)............................. 153

فصل پنجم: آزمون فرضیات و نتیجه گیری

5-1-نتیجه گیری................................... 156

5-2 پیشنهادات.................................... 159

منابع............................................ 160

فهرست اشکال و جداول

عنوان............................................ صفحه

شکل 3-1- موقعیت جغرافیایی استان های مورد مطالعه در سطح ایران 46

شکل 3-2 نقشه ناهمواری های و توپوگرافی محدوده مورد مطالعه 57

شکل 3-3- نقشه زمین شناسی محدوده مورد مطالعه....... 61

شکل 3-4- نقشه خطوط همباران محدوده مورد مطالعه..... 66

شکل 3-5-خطوط همدکای محدوده مورد مطالعه............ 68

شکل 3-6-نقشه پهنه بندی اقلیمی محدوده مورد مطالعه.. 69

شکل 3-7-نقشه پوشش گیاهی محدوده مورد مطالعه........ 91

شکل 4-1-نقشه موقعیت جغرافیایی ایستگاه های سینوپتیک مورد مطالعه.................................................. 97

شکل 4-1-تعداد روزهای همراه با بارش در سطح ایستگاه های مورد مطالعه طی سال های 1970-2008.............................. 99

شکل 4-2-میزان کل بارش در ایستگاه های مورد مطالعه طی سال های 1970-2008.............................................. 100

جدول 4-1-مشخصات و موقعیت جغرافیایی ایستگاه های مورد مطالعه   96

جدول 4-2-تعداد روزهای همراه با بارش و میزان کل بارش به میلیمتر در ایستگاه های مورد مطالعه طی سال های 1970-2008...... 98