این پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد.

چکیده
دعاوی جمعی، یک رویه قانونی برای طرح دعاوی تعداد زیادی از افراد، علیه خوانده واحد در یک دادرسی می¬باشد. در این شکل اقامه دعوا یک نفر یا بیشتر به عنوان خواهانِ نماینده از سوی خود و تعدادی از افراد، در خصوص ادعای مشترک اقامه دعوا می¬کند. اعضای گروه اگر چه در بیشتر موارد نقش فعالی در دادرسی ندارند، اما به نتیجه حاصل از دادرسی ملزم می شوند. این شیوه اقامه دعوا ابزاری کارآمد برای احقاق حق تعداد زیادی از افراد با هدف کاهش هزینه¬ها و افزایش کارآیی قضایی محسوب می شود. ریشه¬های طرح دعاوی جمعی به حقوق انگلستان بازمی¬گردد، اما حقوق ایالات متحده آمریکا بستر رشد و بالندگی این شیوه اقامه دعوا بوده و الگویی منسجم برای سایر نظام¬های حقوقی به¬شمار می¬رود. در حال حاضر در قوانین برخی کشورها، دعوای جمعی و یا تاسیس¬های مشابه آن دیده می¬شود؛ برخی از آن¬ها با تقویت انجمن¬ها و تشکل¬های حمایتی، اجازه طرح دعاوی جمعی توسط این انجمن¬ها و به نمایندگی از تعدادکثیری از افراد را در قواعد خود فراهم نموده¬اند و برخی از نظام¬های حقوقی نیز سال¬هاست در تلاش هستندکه دعاوی جمعی را سازگار با سنت و فرهنگ حقوقی خود ایجاد نمایند. در حقوق ایران علی رغم وجود موانعی برای پذیرش دعاوی جمعی به خصوص با سبک و سیاق آمریکایی¬آن، بسترهایی- هرچند اندک- برای اقامه این¬گونه دعاوی از طریق سازمان¬های دولتی و یا غیردولتی دیده¬می¬شود که مقررات¬گذاری شفاف¬تر در این زمینه و همچنین تقویت سازمان¬ها و تشکل¬های غیردولتی می¬تواند تا حدودی اهداف دعاوی جمعی را برای نظام حقوقی ما به همراه داشته¬باشد. بنابراین در این تحقیق پس از مطالعه دعاوی جمعی، مزایا و معایب و آیین دادرسی مربوط به آن، به بررسی امکان طرح و پذیرش این دعاوی و نیز راهکارهای مشابه آن در حقوق ایران خواهیم پرداخت.

کلیدواژه¬ها: دعوای جمعی ، وکیل گروه، خواهان نماینده، اعضای گروه، ، پذیرش دعوای جمعی، نمایندگی در حقوق ایران

فهرست اجمالی
مقدمه    1
بخش نخست: شناسایی دعاوی جمعی    7
        گفتار نخست: بررسی پیشینه و مفهوم دعاوی جمعی    8
          گفتار دوم: مزایا و معایب و قلمرو طرح دعاوی جمعی    25
بخش دوم: شرایط اقامه و آیین دادرسی دعاوی جمعی با تأکید بر حقوق فدرال آمریکا    40
        گفتار نخست: شرایط اقامه و پذیرش دعاوی جمعی    41
       گفتار دوم: شیوه‌های تعیین اعضای گروه در دعاوی جمعی    48
        گفتار سوم: آیین دادرسی مربوط به دعاوی جمعی    56
        گفتار چهارم: دعاوی جمعی و سایر طرق مشابه در برخی نظامهای حقوقی    75
بخش سوم: امکان طرح دعاوی جمعی در حقوق ایران    86
         گفتار نخست: امکان پذیرش نهاد دعوای جمعی در حقوق ایران    88
         گفتار دوم: راهکارهای مشابه طرح دعاوی به صورت جمعی  در حقوق ایران    97
نتیجه‌گیری    132
فهرست منابع    136

فهرست تفصیلی
مقدمه    1
بخش نخست: شناسایی دعاوی جمعی    7
      گفتار نخست: بررسی پیشینه و مفهوم دعاوی جمعی    8
          بندنخست: تاریخچه    8
          بنددوم: تعریف دعاوی جمعی    12
          بندسوم: تأسیسهای مشابه طرح دعوا به صورت جمعی    18
                         1-¬ دعاوی گروهی    18
                         2-¬ دعاوی به نمایندگی    19
                         3-¬ دعاوی نمونه    20
                         4-¬ دعاوی مشتق    21
                         5-¬ دعاوی اشتراکی    22
                         6-¬ اجتماع ادعاها/اجتماع افراد    23
                         7-¬ دعاوی ورود ثالث    23
                         8-¬ ادغام دعاوی مجزا    24
       گفتار دوم: مزایا و معایب و قلمرو طرح دعاوی جمعی    25
         بندنخست: مزایای دعاوی جمعی    25
                         1-¬ ماهیت بازدارندگی    26
                         2-¬ تسهیل اقامه دعاوی جبران خسارت    27
                         3-¬کارآیی قضایی و صرفه‌جویی در اقتصاد قضایی    27
          بنددوم: معایب دعاوی جمعی    28
                         1-¬ سلب حق اعضای گروه برای اقامه دعوای فردی     29
                         2-¬ تعارض منافع اعضا و وکلای گروه    29
                         3-¬ امکان طرح دعاوی واهی    30
          بندسوم: قلمرو دعاوی جمعی    30
                         1-¬ حوزه دعاوی مصرف    31
                         2-¬ حوزه کارگری استخدامی    33
                         3-¬ حوزه اوراق بهادار    34
                         4-¬ حوزه ضدتراست    35
                         5-¬ حوزه زیست محیطی    36
                         6-¬ دعاوی جمعی کیفری    37
بخش دوم: شرایط اقامه و آیین دادرسی دعاوی جمعی با تأکید بر حقوق فدرال آمریکا    40
      گفتار نخست: شرایط اقامه و پذیرش دعاوی جمعی    41
          بندنخست: شرایط عمومی     42
                         1-¬ شرط کثرت    42
                         2-¬ شرط اشتراک    43
                         3-¬ شرط شباهت    44
                         4-¬ شرط شایستگی نمایندگان    44
          بنددوم: شرایط موردی    45
        گفتار دوم: شیوه‌های تعیین اعضای گروه در دعاوی جمعی    48
          بندنخست: روش خروج محور    49
          بنددوم: روش ورودمحور    52
        گفتار سوم: آیین دادرسی مربوط به دعاوی جمعی    56
          بندنخست: اهلیت اقامه دعاوی جمعی    56
          بنددوم: دادگاه صالح به رسیدگی به دعاوی جمعی    60
          بندسوم: تعریف گروه    61
          بندچهارم: ابلاغ و آگاهی دادن به اعضای گروه    63
          بندپنجم: هزینه‌های دادرسی    67
         بندششم: اعتبار امر مختومه در دعاوی جمعی    69
         بندهفتم: داوری جمعی     71
      گفتار چهارم: دعاوی جمعی و سایر طرق مشابه در برخی نظامهای حقوقی    75
         بندنخست: اتحادیه اروپا    75
         بند دوم: برزیل    80
         بندسوم: کانادا    82
بخش سوم: امکان طرح دعاوی جمعی در حقوق ایران    86
      گفتار نخست: امکان پذیرش نهاد دعوای جمعی در حقوق ایران    86
         بندنخست: پذیرش مفاهیم اساسی در دعاوی جمعی    88
                         1-¬ مفهوم حق در دعاوی جمعی    88
                         2-¬ مفهوم نمایندگی در دعاوی جمعی    91
         بنددوم: مبانی پذیرش دعاوی جمعی در نظام آیین دادرسی ایران    94
      گفتار دوم: راهکارهای مشابه طرح دعاوی به صورت جمعی  در حقوق ایران    97
         بندنخست: طرح دعوا به نمایندگی    98
                         1-¬ دعاوی مربوط به حوزه حقوق مصرف‌کنندگان    98
      1-1- سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان    101
     1-2- انجمن حمایت از مصرف‌کنندگان    107
     1-3- هیأت‌های حل اختلاف دعاوی مصرف‌کنندگان خودرو    112
     1-4- سازمان‌های قانونی حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان در قانون تجارت الکترونیکی    116
                         2-¬ دعاوی مربوط به حوزه حقوق محیط زیست    118
                         3-¬ دعاوی مربوط به حوزه حقوق کار    121
         بنددوم: دعاوی مشتق    125
         بندسوم: دعاوی نمونه    128
         بندچهارم: سایر طرق اجتماع دعاوی    130
نتیجه‌گیری    132
فهرست منابع    136

مقدمه
پیش¬بینی قواعد و مقرراتی که صرفاً حقوق و تعهدات اشخاص و حدود آن¬ها را تعیین می¬کند به تنهایی نمی¬تواند اجرای قوانین و رعایت حقوق افراد را تضمین نماید در نتیجه در هر سیستم حقوقی، تدوین مقررات شکلی می¬تواند کامل¬کننده این حقوق به-شمار آید. به¬علاوه این قواعد شکلی باید به¬گونه¬ای تدوین شوند که با اطمینان و سرعتی هرچه بیشتر، اهداف حقوق ماهوی را تامین¬کنند. امروزه با توجه به تدوین مقررات گسترده¬ی ماهوی، وحدت آیین¬دادرسی به طور کامل پاسخگوی نیاز افراد در مراجع قضاوتی نخواهد¬بود و به همین علت پیش¬بینی ابزارهای شکلی مناسب و ویژه که طرح دعوا و پیگیری مطالبات افراد را تسهیل نماید، از لوازم ضروری اجرای سریع و موثر قوانین ماهوی تلقی می¬گردد. دعاوی جمعی از جمله قوانین شکلی کارآمدی است که موجب احقاق حق و جبران خسارات وارده به تعداد زیادی از افراد با هدف کاهش هزینه¬ها و افزایش کارآیی قضایی می¬شود. مکانیزمی که می¬تواند با جمع کردن ادعاهای اشخاص، علتی موثر برای بازدارندگی ناقضان حقوق به¬شمار آید.
در این شکل اقامه دعوا که در قلمروهای متعددی از جمله حقوق مصرف¬کننده، محیط زیست، انتی¬تراست و یا حقوق کار می¬تواند مطرح گردد، یک نفر یا بیشتر به عنوان نماینده گروه، از سوی خود و تعداد زیادی از افراد در قالب یک گروه در خصوص موضوعی مشترک، اقامه دعوا می¬¬کند و اعضای گروه اگرچه در بیشتر موراد نقش فعالی در دادرسی ندارند اما به نتیجه حاصله از این دادرسی ملزم خواهند بود.
دعاوی جمعی موجب استیفای حقوق پراکنده تعداد زیادی از افراد می¬شود، حقوقی که  به علت هزینه¬های بالای دادرسی و منافع کمتر به تنهایی انگیزه و فرصتی برای طرح و رسیدگی نمی¬یابند، لذا این روش نقش مهمی در تسهیل اقامه دعاوی خرد داشته و با کاهش هزینه¬ها و افزایش کارایی و اطمینان، روشی موثر برای تضمین حقوق ماهوی به¬شمار می¬رود.
 در بیان مسئله این تحقیق می¬توان اظهار داشت، دعاوی جمعی معمولاً در مواردی قابلیت طرح می¬یابند که عمل زیانباری توسط شخص متخلف در سطح گسترده و انبوهی رخ داده و افراد متضرر از بابت عمل غیرقانونی واحد یا اعمال مشابهی مدعی حقی بوده و ادعای کلیه آن¬ها دارای جهات مشترکی می¬باشد.
در حقیقت در مواردی که اقدامات زیان¬بار خوانده، به تعداد زیادی از افراد خسارت وارد می¬کند، طرح دعاوی مجزا و انفرادی هزینه¬بر بوده و ممکن است موجب صدور احکام متعارض شود، به-علاوه از آنجایی که با حدوث اختلاف و ورود به مرحله¬ی تصمیم-گیری در جهت حل و فصل و اقامه دعاوی، افراد  همواره با هزینههای مالی مستقیم و غیرمستقیم و همچنین هزینه¬های غیرمالی همچون صرف زمان و یا تنش روانی روبه¬رو هستند و هنگامی ادعاهای خود را برای رسیدگی به دادگاه می¬برند که از نظر اقتصادی، منافع حاصله از آن بر این هزینه¬ها برتری داشته¬باشد، ازاین¬رو در مواردی که از عمل واحد خسارات جزئی به هریک از افراد وارد می¬شود و هزینه¬ی مطالبه آن در مقایسه با مبلغ دریافتی به صرفه نمی¬باشد، به احتمال زیاد هیچ دعوایی علیه خوانده متخلف اقامه نمی¬شود و در نتیجه شخص متخلف هیچ¬گاه به فکر اصلاح رفتار خود نخواهد بود. هرچند دولت¬ها همواره با وضع قوانین و ضمانت اجراهای مدنی، کیفری و حتی اداری در پی بازدارندگی متخلفان و جبران زیان افراد می-باشند، اما تجربه و آمار نشان می¬دهد که این تمهیدات به تنهایی کافی نیست، درنتیجه برای رسیدن به اهداف پیش¬گفته یعنی جبران خسارات افراد در سطح گسترده، اصلاح رفتار متخلف و بازدارندگی ناقضان بالقوه حقوق، باید مکانیزمی وجود داشته-باشد تا با کاهش هزینه¬ها، استفاده بهینه از زمان و افزایش کارایی قضایی، امکان استیفای حقوق پراکنده¬ی گروه زیادی از افراد را فراهم آورد، حقوقی که در صورت عدم وجود روش کارآمد و موثر، فرصت رسیدگی و طرح نخواهند یافت. دعاوی جمعی نیز راه¬حلی است که با اجتماع ادعاهای افراد در یک دعوا، موجب احقاق حقوق متضررین به بهترین نحو شده و در تسهیل اقامه دعاوی در قلمروی ادعاهای¬کوچک نقش مهمی را ایفا می¬نماید.
ریشه¬های دعاوی جمعی به قرون 17 و 18 حقوق انگلستان بازمی-گردد، اما رشد و بالندگی آن در حقوق ایالات متحده اتفاق افتاده¬است و امروزه در زمره قدرمندترین ابزارهای قانونی ممکن در این کشور محسوب می¬گردد. در این دعاوی که به نمایندگی فرد یا افرادی از سوی تعداد زیادی از افراد دیگر علیه یک یا چند خوانده مطرح می¬شود، دادگاه یک یا چند فرد را از میان اعضای گروه به عنوان نماینده انتخاب می¬کند تا از منافع گروه حمایت و مطالبات آنها را مطرح نمایند. بنابراین آنچه در رابطه با دعاوی جمعی باید مد نظر قرار داد، ماهیت نمایندگی موجود در این دعاوی است. دعاوی جمعی زمانی امکان طرح پیدا می¬کند که با تعداد زیادی از افرادی که از حادثه¬¬ای واحد متضرر شده¬اند و امکان حضور همه آن¬ها در یک دادرسی بسیار دشوار می¬باشد، روبه¬رو باشیم اما در حقیقت این دعاوی بیشتر از اینکه یک ابزار طرح دعاوی به صورت جمعی به شمار آید، یک ابزار برای طرح دعوی به نمایندگی می¬باشد، برای الزام تمام گروه باید عنصر نمایندگی تامین گردد و در واقع همین نمایندگی است که امکان بار شدن نتیجه دادرسی را بر اعضای غایب گروه فراهم می¬کند. به عبارت دیگر خواهان نماینده که خود عضوی از گروه می¬باشد، بوسیله این مکانیزم، مطالبات تعداد زیادی از افراد را مطرح و از منافع کل گروه حمایت می-کند. در نهایت نیز نتیجه دادرسی بر همه اعضای گروهی که صرفاً توصیف می¬گردد و هویت دقیق تک¬تک افراد آن معلوم نیست، بار می¬شود و پس از آن، حق اقامه دعوای فردی از اعضای غایب گروه در این موضوع سلب خواهد شد.  
 البته در مورد خواهان نماینده همواره این بحث وجود دارد که آیا در دعاوی جمعی، فردی که بتواند یک دعوا را به شایستگی نمایندگی نماید، حتماً باید عضوی از گروه باشد و یا گروههای مدافع مصرف¬کنندگان، سازمان¬های غیرانتفاعی، گروههای طرفدار محیط زیست، تشکلهای کارگری و گروهها و انجمن هایی از این قبیل هم می¬توانند یک دعوای جمعی را از طرف دیگران و برای حمایت از آن ها اقامه نمایند؟ در نتیجه برخی از نظام¬های حقوقی با تقویت نقش انجمن¬ها و سازمان¬ها، اختیار طرح دعاوی جمعی به¬نمایندگی از گروه¬گسترده¬ای از افراد را به آن¬ها داده و بدین ترتیب سعی در تطبیق ماهیت نمایندگی موجود در دعاوی جمعی با اصول ¬حقوقی نظام¬ خود نموده¬اند. در این تحقیق پس از شناسایی دعاوی جمعی، مزایا و معایب و قلمرو طرح این دعاوی و نیز تاسیس¬های مشابه طرح دعاوی به صورت جمعی، تا حدودی به مطالعه نکات و آیین¬دادرسی مربوط به آن با تاکید بر حقوق فدرال آمریکا به عنوان الگوی منسجم در این حوزه می¬پردازیم تا با معرفی و بررسی ابعاد مختلف این شیوه¬ی پیچیده، راه را برای بررسی امکان طرح و پذیرش این نهاد در نظام حقوقی ایران، هموارتر سازیم.
در حقیقت در تحقیق حاضر به دنبال پاسخگویی به این  سوالات  هستیم که: 1-¬ آیا نهاد دعوای جمعی با هر میزان از عمق و تنوع می¬تواند باعث اصلاح رفتار بنگاه¬های اقتصادی و متخلفین و هم¬چنین موجبی برای بازدارندگی ناقضان بالقوه حقوق، گردد؟ و 2-¬ آیا در نظام  حقوقی ایران نهاد دعاوی جمعی یا تاسیس¬های مشابه آن برای ایجاد تعادل میان قواعد اولیه و ثانویه وجود دارد؟
فرضیات این تحقیق عبارت¬اند از اینکه : -¬ اقامه دعاوی جمعی موجب افزایش کارآیی سیستم قضایی، تخصیص بهینه ریسک، استفاده بهینه از زمان و تسهیل امکان طرح دعاوی کوچک در دادگاه¬ها شود و می¬تواند نقش موثری در حمایت از حقوق ماهوی افراد در زمینه¬های مختلف از قبیل حقوق مصرف¬، محیط زیست، کارگران، سرمایه¬گذاران و ... ایفا نماید، در نتیجه با توجه به مزایای موجود، نهاد دعوای جمعی با هر میزان از عمق و تنوع می¬توانند باعث بازدارندگی بنگاه¬های اقتصادی و متخلفان بالقوه و همچنین اصلاح رفتار آن¬ها گردد.
 –