چکیده

کاربری های امدادی با توجه به فعالیت هایی که بر عهده دارند  نسبت به سایر خدمات شهری از اهمیت ویژه­ای بر خوردار می باشند. تحلیل مکانی ایستگاه های آتش نشانی از نظر ایمنی،دسترسی، ساختار های فضایی و کالبدی، عوامل اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی می تواند در جهت کاهش آسیب پذیری شهر تا د زیادی موثر باشد.انتخاب بهترین مکان برای ایستگاه های آتش نشانی تحت تاثیر معیارها و ضوابط مختلفی از جمله شعاع پوششی، جمعیت. تراکم آن نزدیکی به شبکه معابر (دسترسی­ها)و کاربری اراضی (همسایگی­های سازگار و همسایگی های نا سازگار) هستند بدین منظور و با توجه به معیار های مکان گزینی و با توجه به توانمندی ها و وضع موجود شهر ونیز با ارزیابی تجزیه و تحلیل وضعیت ایستگاه های آتش  نشانی، نحوه توزیع مکانی و الگوی فضایی آنها مشخص گردید و چنین نتیجه شد که تعداد
 ایستگاه های موجود شهر اردبیل جهت پوشش شهر کافی نبوده و بیش از نیمی از محدوده فعلی شهر، خارج از شعاع پوششی استاندارد  (3 تا 5 دقیقه) هستند و نیازمند مکان یابی ایستگاه های جدید می باشند، تا بتواند زمینه ای فراهم آورد تا کل فضای شهر تحت پوشش ایستگاه های موجود و پیشنهادی قرار گیرد.بر اساس تحلیل و مطالعه وضع موجود اردبیل و نتایج به دست آمده از مشاهدات میدانی در حال حاضر شهر اردبیل دارای 4  ایستگاه آتش نشانی می­باشد بر این اساس در افق 1400 و در گزینه مطلوب جمعیت (551297) به 11 ایستگاه مادر و مساحتی تقریبا 5/5 هکتاری نیاز است. بنابرین این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی در پی آن می­باشد تا با استفاده از مدل خطی وزنی (WLC) بهترین مکان­ها را برای استقرار مراکز آتش نشانی مشخص نماید. با توجه به تعداد معیارهای دخیل در مکان­یابی بهینه مراکز آتشنشانی در مقاله حاضر سعی شده است تلفیقی از قابلیت­هایGIS  و مدل WLC  در ارئه الگوی مناسب مکان گزینی مراکز آتشنشانی مورد آزمون قرار گیرد. در نهایت بررسی مناطق اولویت دار در خروجی نهایی حاصل از مدل WLC نشان داد که این مناطق منصف به شرایط مطلوب از نظر معیارهای تعیین شده هستند. این امر نشانگر توانمندی­های این فنون و ابزارها در نقش آفرینی به عنوان سیستم پشتیبانی تصمیم گیری (DSS)، برای انتخاب گزینه­های مناسب است.

واژگان کلیدی: سازماندهی- مراکز آتش نشانی- مکان یابی- تحلیل چند معیاری

فهرست مطالب

عنوان                                                    صفحه

فصل اول: طرح تحقیق

1-1- مقدمه............................................ 2

1-2- شرح و تبيين مسئله ............................... 3

1-3- پیشینه تحقیق..................................... 4

1-4- سوالات تحقیق...................................... 9

1-5- اهداف تحقيق...................................... 9

1-6- مواد و روش هاي مورد استفاده .................... 10

1-6-1- مواد و روش های مورد استفاده در پژوهش........... 10

1-6-2- روش گردآوری اطلاعات............................. 10

1-6-3- روش استاندارد سازی و وزن دهی داده ها........... 11

1-6-4- قاعده تصمیم گیری مورد استفاده در اولویت بندی تناسب اراضی...................................................... 11

1-6-5- فرایند تحقیق................................... 12

1-7- مشکلات تحقیق...................................... 12

1-8- واژگان کلیدی..................................... 13

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2-1- مقدمه............................................ 16

2-2-ماهیت کاربری اراضی................................ 17

2-3- ماهیت و مفهوم ساماندهی  مکانی –فضایی مراکز خدمات شهری   19

2-3-1- مفاهیم خدمت.................................... 20

2-3-2- خدمات شهری .................................... 21

2-4- ماهیت و اهمیت انواع تاسیسات و تجهیزات و خدمات شهری 24

2-5- جایگاه و اهمیت ایستگاه های آتش نشانی در نظام کاربری اراضی شهری ................................................. 27

2-6- ملاک های مطرح در مکان گزینی ایستگاه های آتش نشانی 28

2-6-1- جمعیت.......................................... 29

2-6-2- مساحت و شعاع پوشش.............................. 29

2-6-3- شبکه ارتباطی................................... 30

2-6-4- کاربری اراضی................................... 30

2-6-5- پتانسیل خطر.................................... 31

2-6-6- جهت توسعه شهر.................................. 31

2-6-7- اندازه قطعه زمین............................... 31

2-6-8- جمع بندی دیگری از اصول،شاخص ها و معیارهای موثر در مکان گزینی مراکر آتش نشانی................................. 32

2-7- سوالات اساسی در مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی... 34

2-8- تجزیه و تحلیل های مبتنی بر مکان یابی بهینه فضای مراکز آتش نشانی................................................. 35

2-9- اصول مدیریتی مراکز آتش نشانی درارتباط با مکان یابی فضایی 35

2-10- نتایج مکان گزینی  بهینه فضایی ایستگاه های آتش نشانی در سطح شهر ها................................................ 36

2-11- نتیجه گیری...................................... 37

فصل سوم: ویژگی های محدوده مورد مطالعه

3-1- مقدمه............................................ 39

 3-2-معرفی محدوده مورد مطالعه......................... 39

3-2-1- موقعیت ریاضی و نسبی  .......................... 39                                            

3-2-2- ویژگی های توپوگرافیکی و ژئومورفولوژیکی مورد مطالعه    40               

3-2-2-1-توپوگرافی شهر................................. 41

3-2-2-2-شیب........................................... 42

3-3-ویژگی های جمعیتی و اقتصادی........................ 45

3-3-1-روند تحول جمیعت شهر اردبیل...................... 46

3-3-2-روند تحولات جمعیت شهر اردبیل در طی دهه های مختلف سرشماری 48

3-3-3-ترکیب سنی و جنسی جمعیت شهر اردبیل............... 49

3-3-3-1- ترکیب سنی جمعیت.............................. 49

3-3-3-2- ترکیب جنسی جمعیت............................. 50

3-3-4- تراکم جمعیت در سطح شهر اردبیل.................. 50

3-3-5- بعد خانوار..................................... 51

3-3-6- خصوصیات اقتصادی ............................... 53

3-4- ویژگی های کالبدی................................. 54

3-4-1-بررسی وضعیت کمی و کیفی کاربریهایموجود حوزه نفوذ شهر اردبیل...................................................... 54

3-4-2- توسعه کالبدی شهر اردبیل در دوره های مختلف زمانی 56

3-4-2-1-  توسعه شهر تا سال 1354........................ 57

3-4-2-2- توسعه شهر بین سال های 1359-1354............... 57

3-4-2-3- توسعه شهر بین سال های 1370-1359............... 58

3-4-2-4- رشد شهر در فاصله زمانی 1385-1370.............. 58

3-4-3-  وضعیت کاربری ها در طرح جامع................... 61

3-4-4-  نحوه توزیع خدمات محله ای در مناطق مختلف....... 63

3-5- نتیجه گیری....................................... 68

فصل چهارم: بیان داده ها و اطلاعات

4-1- مقدمه............................................ 70        

4-2- فرایند گام به گام مورد اجرا در راستای پاسخ به سوالات تحقیق...................................................... 70                                  

4-3- وضعیت کمی و کیفی عملکرد و جانمایی ایستگاه های آتش نشانی در سطح شهر اردبیل........................................ 71

4-4-تشکیل ماتریس معیارهای ارزیابی...................... 76

4-5- استاندارد سازی و ارزش گذاری نقشه های معیار....... 78

4-5-1-تراکم جمعیت..................................... 84

4-5-2-فاصله از مراکز آموزشی........................... 85

4-5-3-فاصله از معابر شهری............................. 87

4-5-4-فاصله از کاربری های مسکونی...................... 88

4-5-5-فاصله از مراکز درمانی و بهداشتی................. 90

4-5-6-فاصبه از مراکز تجاری............................ 91

4-5-7-فاصله از انبار و تاسیسات........................ 92

4-5-8-فاصبه از کاربری های فرهنگی و ورزشی.............. 93

4-5-9- فاصله از مراکز اداری........................... 94

4-5-10- فاصله از مراکز صنعتی.......................... 95

4-6-روش وزن دهی داده­ها................................ 97

4-7- اولویت بندی گزینه های مکانی بر اساس مدل (WLC)... 102

4-8- جمع بندی و پیشنهادات............................ 105

منابع و ماخذ......................................... 106

فهرست جداول

عنوان                                                                                                            صفحه

جدول (1-2) مراحل مطرح در فرايند تحقيق ................ 12

جدول (2-1) تعاريف خدمات............................... 20

جدول (3-1) جمعيت شهر اردبيل در سال هاي مختلف و رشد آن 47

جدول (3-2) نرخ رشد و جمعيت شهر اردبيل در طي دوره هاي مختلف سرشماري .............................................. 48

جدول (3-3) درصد جمعيت شهرنشين شهر اردبيل نسبت به كل جمعيت شهرنشين استان......................................... 49

جدول (3-4) درصد جمعيت در گروههاي عمده سني شهر اردبيل در فاصله سالهاي 1385- 1335 ..................................... 49

جدول (3-5) مقايسه نسبتهاي جنسسي شهر اردبيل با كل كشور 1385- 1345 ...................................................... 50

جدول (3-6) سطح مورد نياز كاربري ها براساس طرح جامع با توجه به جمعيت................................................. 55

جدول (3-7) مقايسه كاربري هاي وضع موجود و طرح جامع گذشته 62

جدول (3-8) نحوه گسترش كاربري هاي عمده در سطح شهر اردبيل 66

جدول (4-1) آمار و عملكرد مقايسه اي سازمان آتش نشاني در سال 90 و 91.................................................... 74

جدول (4-2) ماتريس معيارهاي مورد استفاده در مكان يابي ايستگاه هاي آتش نشاني............................................. 78

جدول (4-3) ماتريس معيارهاي مورد استفاده در فرايند كلان يابي مراكز آتش نشاني ............................................ 83

جدول (4-4) سطح بندي تراكم جمعيت....................... 84

جدول (4-5)  ضرايب و اهميت نسبي معيارها ............... 98

جدول (4-6)  شاخص پايداري تصادفي (RI)................... 99

جدول (4-7) جمع بندی دلایل توجیهی وزن بدست آمده برای معیارهای مورد استفاده............................................... 101

فهرست اشكال و نمودارها

عنوان                                                               صفحه

شكل (2-1) مراحل مطرح در فرایند تحقیق..................... 18

شكل ( 2-2) برنامه ريزي كاربري اراضي شهرهاي موجود ..... 19

شكل (3-1) نقشه محدوده مورد مطالعه .................... 40

شكل (3-2) نقشه tin از توپوگرافي منطقه مورد مطالعه...... 45

شكل ( 3-3) روند افزايش جمعيت شهر اردبيل طي سالهاي 84- 1335    47

شكل (3-4) نرخ رشد جمعيت شهر اردبيل طي سالهاي 84- 1335.. 47

شكل (3-5) مقايسه نرخ رشد جمعيت با افزايش جمعيت شهر اردبيل    48

شكل (3-6) پراكندگي جمعيت شهر اردبيل در سال 1385........ 51

شكل ( 3-7) بعد خانوار در شهر اردبيل در سال 1385........ 52

شكل (3-8) تعداد شاغلين در شهر اردبيل در سال 1385....... 53

شكل (3-9) پراكندگي فضايي كاربري ها در حوزه نفوذ شهر... 54

شكل (3-10) پراكندگي فضايي كاربري ها در سطح شهر اردبيل. 55

شكل (3-11) مراحل توسعه شهر اردبيل در دوره هاي مختلف... 59

شكل (3-12) ساختار كالبدي شهر ......................... 60

شكل (4- 1) درصد اطفاي حريق و امداد نجات در سال 90 و 91. 74

شكل ( 4-2) عمليات اطفاي حريق و امداد نجات آتش نشاني به تفكيك ماه هاي سال در سال 1390................................... 75

شكل (4-3) عمليات اطفاي حريق و امداد نجات آتش نشاني به تفكيك ماه هاي سال............................................... 76

شكل ( 4-4) نقشه استاندارد سازي شده فازي فاصله از تراكم جمعيت 85

شكل (4-5) نقشه استاندارد سازي شده فازي فاصله از مراكز آموزش 86

شكل (4-6) نقشه استاندارد سازي شده فازي فاصله از معابر. 88

شكل (4-7) نقشه استاندارد سازي شده فاصله از كاربري هاي مسكوني 89

شكل (4-8) نقشه استاندارسازي شده فازي فاصله از مراكز درماني و بهداشتي............................................... 90

شكل (4-9) نقشه استاندارد سازي شده فازي فاصله از مراكز تجارت 91

شكل (4-10) نقشه استاندارد سازي شده فازي فاصله از انبار و تأسيسات ...................................................... 93

شكل (4-11) نقشه استاندارد سازي شده فازي فاصله از مراكز فرهنگي و بهداشتي............................................... 94

شكل (4-12) نقشه استاندارد سازي شده فازي فاصله از مراكز اداري 95

شكل (4-13) نقشه استاندارد سازي شده فازي فاصله از مراكز  صنعتي ...................................................... 96

شكل (4-14) نقشه سطح بندي شده تناسب كلاني در رابطه با استقرار مراكز آتش نشاني    104