چکيده

کيفيت زندگي به عنوان مفهومي براي نشان دادن ميزان رضايتمندي فرد از زندگي و به عبارتي معياري براي تعيين رضايت و عدم رضايت افراد و گروه ها، از ابعاد مختلف زندگي است. کيفيت زندگي شهري يکي از مهمترين حوزه هاي مطالعات شهري در کشورهاي مختلف است. اين مهم به دليل اهميت روزافزون مطالعات کيفيت زندگي در پايش سياست هاي برنامه ريزي شهري و نقش آن به عنوان ابزاري کارآمد در مديريت و برنامه ريزي شهري است. بنابراين شهر به عنوان بستر زيست انسان شهرنشين، نيازمند تامين استانداردهايي است که در يک نگاه مي توان آن را استانداردهاي کيفيت زندگي ناميد. واژه کيفيت زندگي بيشتر با محيط طبيعي و شرايط خارجي زندگي افراد از قبيل آلودگي، کيفيت مسکن، جنبه هاي زيبايي شناسانه، تراکم، شيوع جرم و مانند اين ها مرتبط است. هدف اين پژوهش بررسي و ارزيابي کيفيت زندگي شهري در منطقه2 شهرداري کرمانشاه مي باشد. روش تحليل از نوع توصيفي– تحليلي است. براي گردآوري اطلاعات از روش کتابخانه اي و پيمايشي با استفاده از پرسشنامه و براي سنجش کيفيت زندگي در منطقه استفاده گرديده است. به منظور تحليل داده‌ها و آزمون فرضيات از روش‌ های آماري آزمون T-test تك نمونه اي و تحليل عاملي و نرم‌افزار SPSS بهره گرفته شد. كيفيت زندگي شهري معمولاً از طريق شاخص هاي ذهني حاصل از پيمايش و ارزيابي ادراكات و رضايت شهروندان از زندگي شهري و يا با استفاده از شاخص هاي عيني اندازه گيري مي شود. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد که ميزان رضايت شهروندان از کيفيت محيط زندگي خود در ابعاد فيزيکي درحد مطلوبي قرار ندارد. در پايان نيز پيشنهاداتي جهت بهبود وضعيت اين منطقه ارائه گرديده است.

واژگان کليدي: کيفيت زندگي، محيط شهري، آزمون T-test، تحليل عاملي، منطقه 2 شهرکرمانشاه

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                    صفحه    

فصل اول: کليات طرح تحقيق

مقدمه 3

1- 1- بيان مسئله 3

1-2- اهميت و ضرورت انجام تحقيق 5

1-3- مرور ادبيات و سوابق مربوطه 6

1-4- اهداف (شامل اهداف كلي و كاربردي) 9

1-4-1- هدف کلي 9

1-5- کاربرد نتايج تحقيق 10

1-6- سؤالات تحقيق 10

1-7- فرضيه‏هاي تحقيق 10

1-8- مشكلات و محدوديتهاي تحقيق 10

1-9- تعاريف واژگان و مفاهيم 11

1-9-1- محله 11

1-9-2- شاخص ها 11

1-9-3- کيفيت 11

1-9-4- کيفيت زندگي 11

1-9-5- شهر کرمانشاه 12

فصل دوم: مباني نظري

مقدمه 14

2-1- پيدايش شهر و شهرنشيني 15

2-1- 1- مرحله اول دگرگوني و رشد شهرها سال1300 تا 1320 15

2-1- 2- مرحله دوم دگرگوني و رشد شهرها سال 1320 تا 1341 16

2-1- 3- مرحله سوم رشد شتابان شهر نشيني تا انقلاب اسلامي 17

2-1- 4- مرحله چهارم ادامه شدت شتابان شهرنشيني بعد از انقلاب اسلامي 17

2-2- فضاي شهري و ابعاد آن 18

2-2-1- تأثير فضاهاي شهري بر وجوه مختلف يک شهر 19

2-2-2- تاثير فضاهاي شهري بر سيما و کالبد يک شهر 19

2-2-3- تاثير فضاهاي شهري بر وجوه فرهنگي و اجتماعي يک شهر 20

2-3- فرايند بازساخت و شکل گيري مناطق کلانشهري 20

2-3-1- سنت زيبايي شناسي بصري در طراحي شهري 22

2-3-2- سنت ايجاد مکان شهري 22

2-4- تعريف کلان شهر 23

2-4-1- تاريخچه پيدايش کلان شهر 24

2-4-2- خصلت‌هاي کلان شهرها 24

2-4-2-1- سلطه عقلانيت و حسابگري در شهرها 24

2-4-2-2- پيچيدگي کلان شهرها 25

2-4-2-3- دلزدگي و يکنواختي 25

2-4-2-4- احتياط، محافظه کاري در کلان شهري 25

2-4-2-5- کلان شهر، مرکز تحول فرهنگ مدرن 25

2-4-2-6- عدم تجانس و ناهمگوني شهرها 26

2-4-2-7- تراکم و آلودگي محيط 26

2-4-2-8- تأخر فرهنگي و عدم هماهنگي انسان و ماشين 26

2-5- تاريخچه پيدايش مفهوم كيفيت زندگي 26

2-5-1-كيفيت زندگي شهري 28

2-5-2- مفهوم کيفيت زندگي 30

2-6- نظريه هاي كيفيت زندگي 33

2-6-1- كيفيت زندگي ناشي از برخورداري 33

2-6-2- كيفيت زندگي ناشي از ارتباطات 34

2-6-3- كيفيت زندگي ناشي از كيفيتِ بودن 34

2-6-4- كيفيت زندگي شهري و برنامه ريزي 34

2-7- ديدگاه هاي کيفيت زندگي 36

2-7-1- مکتب ساختارگرايي 36

2-7-2- مکتب اصلاح گرايي 37

2-7-3- نظريات طراحان شهري معاصر در باب کيفيات محيطي 37

2-7-4- مدلهاي طبقه بندي کيفيت محيط شهري 38

2-7-4- 1- مدل لنگ: نيازهاي انساني 38

2-7-4-2- مدل اپليارد:  حالت هاي ادراك انساني 39

2-7-4- 3- مدل «کانتر» : مولفه هاي « مکان » 39

2-8- ابعاد اساسي در مدلهاي سنجش کيفيت زندگي شهري 39

2-8-1- کيفيت زندگي و ابعاد سه گانه آن 41

2-8-2- شاخص هاي سنجش کيفيت زندگي شهري 43

2-9- برنامه ريزي 46

2-10- ديدگاههاي توسعه پايدار شهري با توجه به محيط زيست 46

2-10-1- تعريف سازمان خواربار جهاني (فائو) 47

2-10-2- تئوريهاي توسعة منطقه‌اي 47

2-10-3- روش منطقه‌اي‌کردن 48

2-10-4- مناطق همگن 48

2-10-5- مناطق عملکردي 49

2-10-6- مناطق برنامه‌ريزي 49

2-10-7- نظريه سيستمها 51

2-11- تعريف و مفهوم ارزيابي عملکرد محيط 51

2-11-1- مفهوم ارزيابي محيط 53

2-11-2- اهداف، عملکرد و معيارهاي ارزيابي 53

2-11-3- ارزشيابي محيط 54

2-11-4- مفهوم ارزشيابي 55

2-12- مديريت شهري و مشارکت مردمي 57

2-12-1- مشارکت و توسعه شهري 58

2-12-1-1- مفهوم مشارکت 58

2-12-1-2- سطوح مشارکت 59

2-12-1-3- ضرورت و اهميت مشارکت در توسعه 60

2-13- نظريه برنامه‌ريزي ارتباطي 62

2-13-1- برنامه ريزي فضايي 63

2-13-2- ساختار فضايي 64

2-13-3- ساماندهي فضايي 64

فصل سوم: مواد و روش ها

مقدمه 66

3-1- ويژگي‌هاي جغرافيايي کرمانشاه 66

3-1-1- ويژگي‌هاي کلي زمين شناسي و تکتونيکي زاگرس 68

3-1-2- ويژگيهاي توپوگرافي و ژئومورفولوژيکي شهر کرمانشاه 70

3-2- وضعيت منابع آبي استان كرمانشاه 71

3-2-1- وضعيت هيدرولوژي شهر کرمانشاه 72

3-2-1-1- رودخانه قره سو 72

3-2-2- ويژگيهاي اقليمي وجوي 73

3-2-3- درجه حرارت و تغييرات آن 74

3-2-4- بارندگي و ميزان آن 75

3-2-5- باد 77

3-2-6- تبخير 78

3-2-7- تعداد روزهاي يخبندان 79

3-3- مسائل زمين شناسي 79

3-3-1- خاک شناسي شهر کرمانشاه و اطراف آن 79

3-3-2- آلودگي هوا 81

3-3-3- بررسي خصوصيات تکتونيکي زمين (وضعيت لرزه خيزي منطقه) 81

3-3-4- تأثير آب و هوا بر سيماي طبيعي و انساني استان 82

3-5- ويژگيهاي انساني و تاريخي منطقه 83

3-5-1- شهر کرمانشاه 84

3-5-2- جمعيت استان 85

3-6- توسعه کالبدي کرمانشاه در دوران جديد شهرنشيني در ايران 87

3-6-1- زندگي شهري 88

3-6-2- نژاد 89

3-6-3- زبان گويش 89

3-6-3-1- گويش کردي کلهري 90

3-6-3-2- گويش کردي اورامي 90

3-6-3-3- گويش کردي سوراني 90

3-6-3-4- گويش لکي 90

3-7- هنرهاي سنتي کرمانشاه 90

3-7-1- گليم بافي 91

3-7-2- موج بافي 91

3-7-3- جاجيم بافي 92

3-7-4- قالي بافي 92

3-7-5- نمد مالي 92

3-8- وضعيت اقتصادي استان کرمانشاه‏ 93

3-8-1- صنعت و توليد 93

3-8-1- مذهبي و فرهنگي 93

3-8-1- بهداشت و درمان ‏ 94 

3-9- روش شناسي تحقيق 94

3-9-1- شرح كامل روش تحقيق بر حسب هدف، نوع داده ها و نحوه اجرا 94

3-9-2- بيان متغيرهاي مورد بررسي در قالب يک مدل مفهومي 94

3-9-3- روشهاي گردآوري داده ها 95

3-9-4- روش و طرح نمونه برداري 95

3-10- بررسي اعتبار و روايي ابزار اندازه گيري 96

3-10-1- روايي پرسشنامه 96

3-10-2- پايايي پرسشنامه 97

3-11- روش تجزيه و تحليل اطلاعات 97

فصل چهارم: تجريه و تحليل داده ها

مقدمه 100

4-1- اطلاعات و آمار توصيفي جامعة آماري 100

4-1-2- توزيع پاسخ‌دهندگان بر حسب سن 100

4-1-3- توزيع پاسخ‌دهندگان برحسب جنس 101

4-1-4- توزيع پاسخ دهندگان بر حسب شغل 101

4-1-5- توزيع پاسخ دهندگان برحسب ميزان تحصيلات 102

4-1-6- توزيع پاسخ دهندگان برحسب مالکيت خانه (نوع سكونت ساختمان) 102

4-1-7- توزيع پاسخ دهندگان برحسب وضعيت تأهل 103

4-2- شاخص هاي سنجش 104

4-2-1- شاخص ها 104

4-3- يافته هاي استنباطي 105

4-3-1- شاخص هاي عيني کيفيت زندگي شهري 105

4-3-2- شاخص هاي ذهني کيفيت زندگي شهري 108

4-3-2- 1- شاخص هاي ذهني در بعد فيزيکي 109

4-3-2-2- شاخص هاي ذهني در بعد اقتصادي 109

4-3-2-3- شاخص هاي ذهني در بعد اجتماعي 110

4-3-3- مقايسه شاخص هاي ذهني کيفيت محيط شهري در ابعاد مختلف 111

4-4- بررسي عوامل مؤثر با استفاده از تحليل عاملي 111

4-4-1- روش تحليل عاملي 111

4-4-2- تحليل کاوشي عامل ها 113

4-4-3- اعتبار تحليل عاملي 115

4-4-4- تهيه ماتريس داده ها 116

4-4-5- محاسبه ماتريس همبستگي 116

4-4-6- استخراج عامل ها 116

4-4-7- چرخش عامل‌ها 118

4-4-8- نام گذاري عامل ها 119

4-4-8-1- عامل اول 120

4-4-8-2- عامل دوّم 120

4-4-8-3- عامل سوم 121

4-4-8-4- عامل چهارّم 122

 فصل پنجم: آزمون فرضيات و نتيجه گيري

مقدمه 125

5-1- يافته هاي بدست آمده از فرضيه هاي پژوهش 125

5-1-1- فرضيه اول پژوهش 125

5-1-2- فرضيه دوم پژوهش 127

5-2- نتيجه گيري و پيشنهادها 128

فهرست جدولها

عنوان                                                                                                             صفحه 

جدول شماره(2-1): جنبه هاي كيفيت زندگي شهري در پژوهش هاي مختلف 32

جدول(2-2): شاخص هاي کيفيت زندگي شهري از ديدگاه صاحب نظران مختلف 45

جدول شماره (3-1):  وضع جوي شهر کرمانشاه برحسب ماه : سال 1390 76

جدول شماره (3-2): آمار روزهاي همراه با گرد و خاک 81

جدول شماره (3-8): مشخصات گسل هاي استان کرمانشاه 82

جدول شماره (3-4): جمعيت و متوسط رشد سالانه سال 1390 86

جدول شماره (3-5):جنس و وضع سکونت  سال 1390 86

جدول شماره (3-6): ميزان شهرنشيني (درصد)سال 1390 86

جدول شماره (3-7):نسبت جنسي سال 1390 86

جدول شماره (4-1) : توزيع پاسخ دهندگان به پرسشنامه برحسب سن 100

جدول شماره (4-2) : توزيع پاسخ دهندگان به پرسشنامه برحسب جنس 101

جدول شماره (4-3) : توزيع پاسخ دهندگان به پرسشنامه برحسب شغل 102

جدول شماره(4-4) : توزيع پاسخ دهندگان به پرسشنامه برحسب تحصيلات 102

جدول شماره (4-5) : توزيع پاسخ دهندگان به پرسشنامه برحسب مالکيت خانه 103

جدول شماره (4-6) : توزيع پاسخ دهندگان به پرسشنامه برحسب وضعيت تأهل 103

جدول شماره(4-6) اولويت بندي شاخص هاي عيني مختلف كيفيت زندگي شهري درمنطقه 2 106

جدول شماره (4-7): ميانگين سطح کيفيت زندگي  شهروندان منطقه 2 شهرداري شهر کرمانشاه 107

جدول شماره (4-8) : ارزيابي شاخص هاي ذهني (فيزيکي) کيفيت شهري منطقه 2 شهر کرمانشاه 109

جدول شماره (4-10) : ارزيابي شاخص هاي (ذهني) اقتصادي کيفيت شهري منطقه 2 شهر کرمانشاه 110

جدول شماره (4-11) : ارزيابي شاخص هاي (ذهني) اجتماعي کيفيت شهري منطقه 2 شهر کرمانشاه 110

جدول شماره (4-12) : ارزيابي ابعاد شاخص هاي ذهني كيفيت محيط شهري در منطقه 2 شهر کرمانشاه 111

جدول شماره (4-13) : مهمترين متغيرهاي کيفيت زندگي شهري منطقه مورد مطالعه 114

جدول شماره (4-14) : تست کاي دو و بارتلت شاخص هاي بررسي کيفيت زندگي شهري منطقه 115

جدول شماره(4-15) : نتايج تحليل عوامل حول محور اصلي 30 شاخص انتخابي 117

جدول شماره (4-16): متغير هاي بارگذاري شده در عامل اول «کيفيت محيط فيزيکي» 120

جدول شماره (4-17) : متغير هاي بارگذاري شده در عامل دوّم «عوامل کيفيت اجتماعي شهر» 121

جدول شماره (4-18) : متغير هاي بارگذاري شده در عامل سوم « کيفيت حمل و نقل و ارتباطات» 121

جدول شماره (4-19): متغير هاي بارگذاري شده در عامل چهارم «كيفيت محيط اقتصادي» 122

جدول شماره (4-20) : متغيرهاي بارگذاري شده در عامل پنجم «كيفيت محيط فرهنگي» 122

جدول شماره (5-1) : ميانگين سطح کيفيت زندگي  شهروندان منطقه 2 شهرداري شهر کرمانشاه 126

جدول شماره (5-2) : ارزيابي ابعاد شاخص هاي ذهني كيفيت محيط شهري در منطقه 2 شهر کرمانشاه 128

فهرست شکل­ها

عنوان                                                                                                       صفحه 

شکل شماره (2-1) : اجزاي تشکيل دهندة کيفيت زندگي   29

شکل شماره (2-2) :  نمودار شاخص هاي کيفيت زندگي شهري 30

شكل شماره (2-3): كيفيت زندگي شهري انظر سانتس و مارتينز  33

شکل (2-4): فاکتورهاي موثر در کيفيت زندگي اجتماع (از ديد اکولوژي انساني) 40

شکل (2-5): ابعاد کيفيت زندگي شهري 41

شکل شماره (3-1): نقشه موقعيت جغرافيايي استان کرمانشاه 68

شکل شماره (3-2): نقشه توپوگرافي استان کرمانشاه 70

شکل شماره (3-3): نقشه شبکه منابع آبي استان کرمانشاه 71

شکل شماره (3-4): نقشه اقليم استان کرمانشاه 73

شکل شماره (3-5): نقشه هم دماي استان کرمانشاه 75

شکل شماره(3-6 ): نمودار بارندگي در شهر کرمانشاه در سالهاي 1388 الي 1391 76

شکل شماره (3-7): نقشه ميزان بارش استان کرمانشاه 77

شکل شماره (3-8): نقشه هم تبخير استان کرمانشاه 78

شکل شماره (3-9): نقشه وضعيت لرزه خيزي استان کرمانشاه 82

شکل شماره (4-1): نمودار توزيع پاسخ دهندگان به پرسشنامه بر حسب جنس 101

شکل شماره (4-2): نمودار توزيع پاسخ دهندگان به پرسشنامه بر حسب وضعيت تأهل 103

شکل شماره (4-3) : دياگرام تصميم گيري و مراحل تحليل عاملي 112

شکل شماره (4-4) : نمايش نمودار سنگريزه مقادير ويژة عوامل بصورت منحني نيمرخ دامنه اي 117

شکل شماره (4-5) : نمودار خوشه اي از عامل هاي نام گذاري شده 119