چکيده
صنعت گردشگري به حدي از رشد رسيده که فعاليت گردشگري به عنوان بخش چهارم فعاليتهاي انسان پس از کشاورزي صنعت خدمات محسوب ميگردد و کارشناسان پيش بيني ميکنند به عنوان سود آورترين صنعت جهان درايد. بطوريکه از ان به عنوان صادرات نامريي که مرکز اقتصادي ان شهرها هستند نام مي برند امروزه توريسم , جايگاه مناسبي در رشته هاي علمي, بخصوص جغرافيا کسب کرده است.
اکوتوريسم گزينه شاخص بخش گردشگري است که مي تواند توان بالقوه طبيعي و ويژگي هاي فرهنگي را به سرمايه هاي بالفعل تبديل کند و با رونق آن موجب اشتغال ،اعتلا فرهنگي ،حفاظت محيط زيست و تقويت موقعيت منطقه در کشور و حتي در نظام بين المللي شود.رويکرد به اکوتوريسم به عنوان يک الگوي فضايي امروزه دامنه گسترده اي يافته است .اين در حاليست که از نظر اقتصادي نيز اکوتوريسم پويايي اقتصاد جوامع محلي را با ايجاد اشتغال سبب مي شود .بديهي است بدون آگاهي و شناخت پتانسيلها و توانهاي بالقوه و بالفعل در هر منطقه امکان برنامه ريزي و پيش بيني وجود نخواهد داشت ،براين اساس در اين پژوهش به شناسايي قابليتها و راهکارهاي توسعه اکوتوريسم در شهرستان دلفان مي پردازيم .هدف اين پزوهش معرفي جاذبه هاي اکوتوريستي شهرستان دلفان ،بررسي مشکلات ،سطح از نظر امکانات و زيرساختهاي گردشگري ،پتانسيلهاي اکوتوريسم و ارائه پيشنهاداتي در رابطه با رفع موانع توسعه گردشگري پرداخته شده است .
روش تحقيق در اين پژوهش تحليلي- توصيفي است که ضمن مطالعات ميداني و بررسي اسناد و آمار با تجزيه و تحليل و ترسيم نقشه هاي مختلف پرداخته شده است .
نتيجه آنکه ،ضعف امکانات زيربنايي ،خدمات گردشگري، ضعف آموزش، ضعف مديريت، تداخل وظايف سازمانها و تبليغات ضعيف در توسعه نيافتگي گردشگري شهرستان موثر بوده اند. همچنين به اين نتيجه رسيديم که شهرستان دلفان از توانهاي اکوتوريسمي بالايي برخوردار مي باشد که در صورت ايجاد زيرساختها مورد نياز، برنامه ريزي، مديريت و تبليغات کافي و مشارکت دادن مردم، گردشگري شهرستان توسعه يافته و به توسعه منطقه اي خواهدانجاميد.
واژگان کليدي:اکوتوريسم،توسعه پايدار،گردشگري،تحليل فضايي، دلفان
فصل اول
فرآيند پژوهش
1-1- مقدمه
فراهم سازي طرح تحقيق اساسي ترين و مشکل ترين مرحله از مراحل تحقيق است .زيرا پس از اين مرحله که مرحله ي جهت يابي تحقيق نيز ناميده مي شود محقق صرفاً ملزم به اجراي اصول و قوانيني است که خود تهيه و تنظيم کرده است .بعد از اين مرحله محقق به فرصت فراوان نياز دارد تا بتواند پژوهش خود را به انجام برساند (نادري و سيف نراقي، 1:1381 ).
تبيين مسأله پژوهشي و اهميت آن ، اهداف تحقيق ، فرضيات و پرسشها، پيشينه تحقيق ، روش تحقيق و مراحل آن، جامعه آماري ، روش و طرح نمونه برداري، حجم نمونه و روش محاسبه ، لزوم و اهميت انجام تحقيق و محدوديت هاي پژوهش مهمترين مباحث مطرح شده دراين فصل است.
1-2- شرح و بيان مساله پژوهشي:
توريسم از مهمترين فعاليتهاي انساني معاصر است كه همراه با بوحود آوردن تغييرات شگرف در سيماي زمين ،اوضاع سياسي ،اقتصادي ،فرهنگي ،منش و روش زندگي انسانهارا دگرگون مي سازد(محلاتي ،13 :1380).توريسم هم مانند يك علم و صنعتبراي رشد و پيشرفت خودنياز به پژوهش دارد و نخستين گام براي ارتقاء صنعت توريسم شناخت جاذبه هاي توريستي است(رهنمايي،5:1369).صنعت گردشگري آنچنان در توسعه اقتصادي- اجتماعي كشورها اهميت دارد كه اقتصاددانان آنرا صادرات نامرئي ناميده اند(رضواني ،8:1374).
پيشرفت هاي متنوع تكنولوژي قرن حاضر موجبات پيشرفت ارتباطات، حمل و نقل، افزايش سرعت و آسايش نسبي مسافرت را در پي داشت كه در نتيجه، انقلاب بزرگي در صنعت گردشگري به وجود آمد. به دنبال آن ايجاد مراكز و خدمات گردشگري و فعاليت هاي مرتبط با آن توسعه يافت، تا جايي كه گردشگري خارجي در سال هاي اخير منبع قابل توجهي براي تأمين نيازهاي ارزي و ايجاد اشتغال بسياري از كشورها بوده است و به عنوان يكي از اقلام صادراتي نامرئي نقش مهمي را در عرصه تجارت جهاني ايفا مي كند. به طوري كه در حال حاضر پس از صنعت نفت و خودرو سازي، سومين صنعت صادراتي جهاني محسوب مي شود.اين صنعت آنچنان در توسعه اقتصادي – اجتماعي كشورها اهميت دارد كه اقتصاددانان آن را صنعت نامرئي ناميده اند(رضواني، 1374 : 8).
توريسم و پيامد هاي آن از جمله پديده هاي نوين قرن بيستم هستند كه طبق برآورد كارشناسان اين صنعت در آينده از جايگاه والايي در معاملات اقتصادي برخوردار خواهد بود. اين صنعت قريب 10 درصد درآمدهاي جهاني را شامل شده و در زمينه اشتغال، يك دهم كارگران جهاني را فراهم نموده است.توجه به صنعت گردشگري از يك سو به علت ارزش هاي اقتصادي و از سوي ديگر به دليل اثرات فرهنگي و اجتماعي آن مي باشد(الواني و ديگران، 1373: 75).
يكي از بخش هايي كه در صنعت توريسم مورد توجه گردشگران و جهانگردان قرار گرفته است، صنعت اكو توريسم است. توسعه اكوتوريسم مي تواند با ايجاد فرصت هاي شغلي منافع اقتصادي بي شماري را به طور مستقيم متوجه مردم بومي کشورها کند. اكوتوريسم از بنيان هاي توسعه پايدار جوامع و راهي براي حفظ چشم اندازها و ذخاير طبيعي است که بيش از تأسيسات رفاهي و اقامتي به منابع انساني نياز دارد به همين دليل نيازي به جذب سرمايه گذاري هاي سنگين ندارد.
بدون آگاهي و شناخت پتانسيل ها در هر منطقه، امكان برنامه ريزي وجود نخواهد داشت. در واقع شناخت پتانسيل هاي هر منطقه به محقق اين امكان را مي دهد تا بر اساس وضع موجود و توان منطقه متناسب با آن توسعه و جهت آن را شناسايي كند(رضواني، 1380 : 37).
ايران يكي از پنج كشور بهره مند از تنوع زيستي كامل به شمار مي آيد كه مجموعه گسترده اي از منابع طبيعي و فرهنگي با ارزش را دارا مي باشد كه متأسفانه بسياري از آنها پراكنده و ثبت نشده اند، در حاليكه امكان سنجي هر كدام از جاذبه هاي اكوتوريستي قابل سرمايه گذاري در كشور حاكي از آن است كه اكوتوريسم در ايران يك منبع اقتصادي كم نظير و بسيار مستعد ، اما متاسفانه رها شده به حال خود است.
با توجه به اينكه صنعت گردشگري در پيشرفت اقتصادي و اجتماعي مناطق مختلف نقش و اهميت ويژه اي دارد، بر اين اساس در پژوهش حاضربه معرفي جاذبه هاي اكوتوريستي شهرستان دلفان ، شمال غرب استان لرستان مي پردازيم. اين شهرستان در ميان كوههاي زاگرس چين خورده در غرب ايران قرار گرفته و با توجه به موقعيت كوهستاني و بارش نسبتاً فراوان ازآبشارها، چشمه ها ،جنگلهاي بلوط ،مراتع وسيع و چشم اندازهاي زيبايي برخوردار است. اين شهرستان با 2700 كيلومتر مربع مساحت و ميانگين ارتفاع بيش از 1500متر در منطقه شمال غرب استان لرستان قرار گرفته است.
شهرستان دلفان با توجه به برخورداري از جذابيت هاي مختلف توريستي ،بويژه توريسم طبيعي (اكوتوريسم )آنگونه كه شايسته است ،مورد شناسايي و استفاده گردشگران قرار نگرفته است.با توجه به توانهاي بالاي گردشگري اين منطقه ،به منظور توسعه و گسترش امر گردشگري بويژه گردشگري طبيعي و كمك به رشد و توسعه اقتصادي ،افزايش درآمدو بالا بردن سطح اشتغال منطقه از يك سو و كمك به توسعه ايرانگردي ،براي فراهم ساختن وسايل و تسهيلات بهتر از سوي ديگر و همچنين براي شناساندن هر چه بهتر و بيشتر جاذبه هاي گردشگري و ارتقاء سطوح توسعه فرهنگي، توسعه صنعت گردشگري امري است لازم و كوتاهي در اين زمينه باعث عقب ماندگي از يكي از زمينه هاي مهم فعاليتهاي اقتصادي و فرهنگي خواهد شد. بنابراين با توجه به توانهاي بالقوه اكوتوريستي اين شهرستان ،شناخت توانها و برنامه ريزي در اين بخش، مي تواند گامهاي ارزنده اي در جهت رفع محروميت در اين منطقه برداشته و زمينه اي براي توسعه آن فراهم شود.
در اين پژوهش تلاش مي شود تا از طريق شناسايي پتانسيلها و جاذبه هاي اكوتوريستي، با ارائه راهكارهايي جهت بهره برداري منطقي و بهينه و نگهداري و بررسي مشكلات اين پتانسيلها، ضمن ارتقاء صنعت گردشگري منطقه، زمينه رفع محروميتهاي اين منطقه در سطوح مختلف و توسعه پايدار آن فراهم شود.