چکيده

از زمانی که نیازهای فراغتی شکل گرفت و شهرها برای گذران فراغت به محیطهای طبیعی و بکر روستاها توجه کردند گردشگری روستایی تشکیل شد و اکثر مدیران ارشد گردشگری برای احیای اقتصاد روستاها و رفاه جوامع محلی و همچنین رفاه شهرنشینان توجه خاصی به این بخش کردند .

در قرن بیستم گردشگری روستایی پدیده های جدیدی به محیط روستاها معرفی کرد و موجب تغییرات اجتماعی ، اقتصادی و کالبدی روستاها گردید . طبیعت و منابع روستا نقش اساسی در شکل گیری این نوع تغییرات دارند .

گردشگری بعنوان یکی از صنایع بسیار مهم در دهه های اخیر بحساب می آید و در رشد سریع توسعه اقتصادی موثر است. واقعیت اقتصادی، اجتماعی آن انکار ناپذیر است . گردشگری دارای نظام پیچیده ای می باشد که اگر با مطالعه دقیق و برنامه ریزی صحیح و مدیریت مناسب همراه نباشد تبدیل به یک عامل مخرب می گردد .

در این تحقیق سعی بر آن شده است که اثرات گردشگری بر مسائل اجتماعی ، اقتصادی و کالبدی روستاها مورد توجه قرار گیرد . برای انجام این مهم از روش کتابخانه ای(کتب، مقالات، پایان نامه ها و متون اینترنتی) برای جمع آوری اطلاعات روستاها استفاده می‏شود و از روش مطالعه میدانی و تکمیل پرسشنامه از مشاغل و خبرگان برای جمع آوری سایر اطلاعات لازم استفاده می‏شود.

سپس اطلاعات مزبور با استغاده ار روشهای آماری و بهره گیری از نرم افزارهای SPSS و EXCEL مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت . نتایج حاصله نشان می دهد که در بین سالهای 1385 لغایت 1390 علاوه بر پیامدهای مثبت اقتصادی دارای پیامدهای منفی نیز به همراه داشته است . ورود گردشگران به این منطقه موجب برهم زدن چهره یکپارچه فیزیکی و کالبدی منطقه و تخریب باغات و تبدیل کاربری اراضی کشاورزی به مسکونی و بر هم خوردن روابط اجتماعی روستائیان شده است و دارای رشد شتابانی میباشد.

با توجه به مسائل ذکر شده می توان نتیجه گرفت ساخت و سازهای بی رویه با محیط طبیعی روستا در تقابل است و به سرعت نیاز به برنامه ریزی ، بازنگری و مدیریت مناسب و مستمر با نظارت دقیق بر فعالیتهای گردشگران می باشد . با توجه به توان و پتانسیل اکولوژیکی منطقه و نزدیکی به مراکز جمعیتی (تهران و کرج) از طریق انجام مطالعات وسیع در قالب طرحهای جامع و تصویب قوانین و استفاده از ابزار افزایش آگاهی های زیست محیطی ، فرهنگسازی و آشتی با طبیعت برای ساکنان و گردشگران امری ضروری به نظر می آید .

فهرست مطالب

عنوان                                            صفحه

فصل 1- کلیات تحقیق 1

1-1- مقدمه..... 1

1-2- بیان مسئله 2

1-3- مرور پژوهشهاي انجام شده 6

1-3-1- پژوهشهاي انجام شده در سطح بین المللی 6

1-3-2- پژوهشهاي انجام شده درسطح ملی 10

1-4- اهمیت موضوع 13

1-5- هدف‏ های تحقیق: 15

1-5-1- هدف کلی.... 15

1-5-2- اهداف اختصاصی 15

1-6- سوالات تحقیق 16

1-7- چارچوب نظری تحقیق 16

1-8- مدل تحقیق 17

1-8-1- روش تحقیق 17

1-8-2- جامعه آماری و حجم نمونه 18

1-8-3- روش گردآوری اطلاعات 18

1-8-4- روش تجزیه وتحلیل اطلاعات 18

1-9- تعریف متغیرها و واژه‏های کلیدی 19

فصل 2- مبانی نظری تحقیق 21

2-1- مقدمه..... 28

2-2- مفهوم توريسم (گردشگری) 29

2-3- مفهوم توريست (گردشگر) 30

روستا و روستانشینی 31

2-3-1- تعریف روستا متناسب با گردشگری روستایی 32

2-4- تاریخچه گردشگری روستایی 34

2-5- توسعه و مفاهیم مرتبط با آن 35

2-5-1- تعریف توسعه 35

2-5-2- تعریف توسعه روستایی و اهداف آن 36

2-6- گردشگری روستايي 38

2-7- اقسام گردشگری روستایی 42

2-7-1- گردشگری کشاورزی 42

2-7-2- گردشگری سبز 42

2-7-3- اکوتوریسم (طبیعتگردی) 42

2-7-4- گردشگری غذایی 43

2-7-5- گردشگری ماجراجویانه 43

2-7-6- گردشگری به منظور دیدار از دوستان و آشنایان 44

2-7-7- گردشگری با انگیزه خاص 44

2-7-8- سایر فعالیت‏ها و فرهنگ سنتی روستایی 45

2-8- علل توسعه گردشگری روستایی در دنیای مدرن 45

2-8-1- جذابیت‏های بصری روستایی 46

2-8-2- شرایط اقلیمی و آب و هوای مطلوب روستاها 46

2-8-3- وجود چشمه‏های آب معدنی و آبدرمانی ومنابع گیاهی درمناطق روستایی 47

2-8-4- توسعه اقامتگاه‏های گردشگران در مناطق روستایی 47

2-8-5- سهولت دسترسی به روستاها 48

2-8-6- پدیده شهرگریزی 48

2-9- دیدگاه‏های مربوط به توسعه گردشگری روستایی 49

2-9-1- گردشگری روستایی به عنوان راهبردی برای توسعه روستایی 49

2-9-2- گردشگری روستایی به عنوان سیاستی برای بازساخت سکونتگاه‏های روستایی 49

2-9-3- گردشگری روستایی ابزاری برای توسعه پایدار و حفاظت از منابع طبیعی 50

2-10- اثرات و پیآمدهای گردشگری در نواحی روستایی 52

2-11- بعد اقتصادی گردشگری روستايي 53

2-12- بعد فرهنگی ـ اجتماعی گردشگری روستایی 56

2-12-1- پیآمدهای بالقوه مثبت فرهنگي ـ اجتماعي 57

2-12-2- پیآمدهای بالقوه منفی فرهنگي ـ اجتماعي 58

2-12-3- گردشگری مطلوب 59

2-13- بعد محیطی گردشگری روستایی 59

2-13-1- پیآمدهای بالقوه مثبت محيطي 60

2-13-2- پیآمدهای بالقوه منفی محيطي 61

2-13-3- گردشگری مطلوب 62

2-14- بعد کالبدی و فیزیکی گردشگری روستايي 63

2-14-1- پیآمدهای بالقوه مثبت كالبدي و فيزيكي 63

2-14-2- پیآمدهای بالقوه منفی 63

فصل 3- وضعیت موجود منطقه. 64

3-1- مقدمه..... 64

3-2- روش تحقيق 64

3-2-1- تحقيق کاربردي 64

3-2-2- تحقيق توصيفي 65

3-3- جامعه آماري 67

3-4- نمونه آماري 70

3-5- روشهاي گردآوري اطلاعات 70

3-5-1- پرسشنامه. 71

3-5-2- روش سنجش اعتبار پرسشنامه ها 72

3-6- روش تجزيه و تحليل اطلاعات 72

3-7- متغیرهای تحقیق 73

3-7-1- متغیر مستقل 73

3-7-2- متغیر وابسته 73

3-8- معرفی منطقه مورد مطالعه 76

3-8-1    شهرستان ساوجبلاغ 78

3-8-2    مکانهای دیدنی و تاریخی 90

3-8-2-1 مختصری از وضعیت موجود روستای آغشت 79

3-8-2-2 مختصری از وضعیت موجود روستای سیبان دره 81

3-8-2-3 مختصری از وضعیت موجود روستای برغان 82

3-8-2-4 مختصری از وضعیت موجود روستای ولیان 83

3-8-2-5 مختصری از وضعیت موجود روستای ورده  84

3-8-2-6 مختصری از وضعیت موجود روستای سنج 85

3-8-2-7 مختصری از وضعیت موجود روستای آجین دوجین 85

3-8-2-8 مختصری از وضعیت موجود روستای کردان 85

3-8-2-9 مختصری از وضعیت موجود روستای خوروین 85

3-8-2-10        مختصری از وضعیت موجود روستای فشند 85

3-8-2-11        مختصری از وضعیت موجود روستای سیرود 85

3-8-2-12        مختصری از وضعیت موجود روستای آردهه 85

3-8-2-13        مختصری از وضعیت موجود روستای دوزعنبر 85

3-8-3    صنايع و معادن 90

3-8-4    کشاورزی و دامداری 91

3-8-5    وجه تسميه و پيشينه تاريخي 91

3-8-6    مشخصات جغرافيايي 91

فصل 4- تجزیه و تحلیل داده ها 93

4-1- مقدمه ... 93

4-2- بررسی نرمال بودن متغیرهای تحقیق 101

4-3- تجزیه و تحلیل آماری سوالات تحقیق 102

فصل 5- نتیجه گیری 116

5-1- مقدمه..... 116

5-2- یافته های پژوهش 116

5-3- نتایج مربوط به ویژگی‏های جمعیت شناختی 116

5-4- نتایج حاصل از سوالات تحقیق 117

5-4-1- اثرات اقتصادی 118

5-4-2- اثرات اجتماعی 118

5-4-3- اثرات مثبت و منفی گردشگری 119

5-4-4- قابلیت عمومی توسعه گردشگری 121

5-5- پیشنهادات حاصل از مطالعات تحقیق 121

5-6- محدودیتهای تحقیق 123

منابع.......... 125

فهرست جدول‌ها ، نقشه‌ها ، شکل‌ها و نمودارها

عنوان                                            صفحه

جدول‏2‑1 گستره فعاليت‏هاي تفريحي در حومه شهر (نواحي روستايي) 39

نقشه شماره 1- 1 –  نقشه راهها   10

 نقشه شماره 1- 2 –  نقشه استان تهران  11

 نقشه شماره1- 3 –  نقشه تقسیمات سیاسی استان البرز  12

 نقشه شماره 1- 4 –  نقشه شهرستان ساوجبلاغ  13

 نقشه شماره 1- 5 –  نقشه تقسیمات سیاسی بخش چندار  14

 نقشه شماره 1- 6 –  نقشه توپوگرافی استان البرز  15

جدول‏2‑2  تفاوت گردشگری روستایی و شهری 40

جدول‏2‑3 مقایسه اهداف و اثرات دیدگاه‏ها و نظریات توسعه گردشگری روستایی 50

جدول‏3‑1 شاخص‏های سنجش متغیر مستقل تحقیق (توسعه گردشگری) 65

شکل‏3‑1 مراحل انجام تحقيق 68

جدول‏3‑2شاخص‏های سنجش متغیر وابسته تحقیق (تغییرات اقتصادی،اجتماعی وکالبدی) 75

نقشه ‏3‑1 موقعیت جغرافیایی ساوجبلاغ  77

جدول‏4‑1 رضایت شغلی 94

نمودار 4-1 رضایت شغلی 94

جدول‏4‑2 رضایت شغلی (شاخصهای گرایش به مرکز) 94

جدول‏4‑3 رضایت از درآمد 95

نمودار 4-2رضایت از درآمد 95

جدول‏4‑4 رضایت از درآمد (شاخصهای گرایش به مرکز) 95

جدول‏4‑5 وابستگی شغل به گردشگری 96

جدول‏4‑6 وابستگی شغل به گردشگری (شاخصهای گرایش به مرکز) 96

جدول‏4‑7 میزان رشد گردشگری 97

جدول‏4‑8 میزان رشد گردشگری (شاخصهای گرایش به مرکز) 97

جدول‏4‑9 میزان تغییر درآمد 98

جدول‏4‑10 میزان تغییر درآمد (شاخصهای گرایش به مرکز) 98

جدول‏4‑11 تغییر تعداد مشاغل 99

جدول‏4‑12 تغییر تعداد مشاغل (شاخصهای گرایش به مرکز) 99

جدول‏4‑13 افزایش درآمد نسبت به گذشته 100

جدول‏4‑14 افزایش درآمد نسبت به گذشته (شاخصهای گرایش به مرکز) 101

جدول‏4‑15 نتايج آزمون كولموگروف- اسميرنوف داده ها 101

جدول‏4‑16 آزمون کایدو 104

جدول‏4‑17 104

جدول‏4‑18 آزمون کایدو 105

جدول‏4‑19 گویه های بعد اقتصادی 105

جدول‏4‑20 آزمون کایدو (بافت اجتماعی) 106

جدول‏4‑21 107

جدول‏4‑22 آزمون کایدو 107

جدول‏4‑23 گویه های اجتماعی 107

جدول‏4‑24 پیامدهای مثبت و منفی گردشگری 109

جدول‏4‑25 اولویت بندی اقتصادی سوالات 111

جدول‏4‑26 متغیرهای قابلیت عمومی 113

جدول‏5‑1 نتایج جمعیت شناختی 117

جدول‏5‑2 نتایج متغیرهای اقتصادی 118

جدول‏5‑3 تبعات منفی گردشگری 119

جدول‏5‑4 متغیرهای اقتصادی 120

جدول‏5‑5 گویه های قابلیت عمومی توسعه 121

فهرست پیوستها

عنوان                                                صفحه

پیوست شماره 1-پرسشنامه جامعه محلی(تعیین رابطه بین گردشگری وتغییرات اقتصادی،اجتماعی) 149

پیوست شماره 2-پرسشنامه مربوط به خبرگان (تعیین رابطه تغییرات کالبدی)  153