این پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد.

چکیده
بررسی معاملات آتی نفت که مکانیسم آن بر اساس موازین اسلامی ‌باشد، از مسائل مستحدثه در اسلام می‌باشد. نفت یک کالای استراتژیک و سیاسی است، اقتصاد و صنعت دنیا به نفت وابستگی شدید دارد. قراردادهاي آتي، قراردادهايي هستند كه بين دو طرف خريدار و فروشنده و طرف ناظر، كه طرفين متعهد می‌شوند در تاريخ مشخص‌شده در قرارداد، خریدوفروش يا دادوستدي را به انجام برساند. هدف از انعقاد قرارداد آتی در روابط تجاری اشخاص، پوشش ریسک و خطر ناشی از نوسانات قیمت و جلوگیری از هزینه های اضافی همانند هزینه انبارداری از سوی تولیدکننده و مصرف کننده و به طورکلی سرمایه گذار می باشد. قیمت این کالا در بازارهای بین‌المللی دارای بی‌ثباتی بالایی است و این بی‌ثباتی قیمت، به اقتصاد کشورهایی که اقتصاد آن‌ها به درآمدهای نفتی وابستگی شدید دارد ؛ خسارت بالایی وارد می‌کند. از طرفی بازارهای معاملات آتی نفت دارای ابزارهایی می‌باشد که قیمت نفت را برای معاملات آینده، تثبیت می‌کند، این نوع معاملات که تعهداتی برای انسجام معامله در آینده است، دارای شبهات زیادی از دیدگاه حقوق می‌باشد. لذا کشورهای اسلامی که غالباً صادرکننده نفت هستند و اقتصاد آن‌ها غالبا اقتصاد نفتی است، به دلیل وجود این شبهات و چالش‌ها از این ابزارها بهره نمی‌برند. لذا به نظر می‌رسد مطالعات امکان‌سنجی تأسیس و راه‌اندازی بورس آتی نفت برای کشورهای اسلامی، ضروری می‌باشد. این تحقیق، درصدد شناختن وضعیت حقوقی این قراردادها است و لذا به بررسی و اوصاف قراردادی این معاملات و نیز اعتبار آن‌ها پرداخته است. این تحقیق ضمن شناختن ماهیتی مستقل برای قراردادهای آتی حوزه نفت ذیل اصل آزادی قراردادی به‌عنوان قراردادی لازم، عهدی، تشریفاتی، چالش‌هایی که این قراردادها با آن روبرو است را پاسخ داده و اعتبار این معاملات را نتیجه گرفته است. مهم‌ترین این چالش‌ها در خصوص قماری بودن، غرری بودن و کالی به کالی بودن این‌گونه قراردادهاست. شبهه غرری بودن با در نظر گرفتن عدم وجود خطر نکول و تنازع ناشی از آن در معاملات آتی و شبه کالی به کالی بودن با عنایت به عدم شمول حکمت بطلان بیع کالی به کالی و نیز ماهیت قرارداد آتی مورد معامله در بازار بورس نفت.
کلمات کلیدی: قرارداد آتی، نفت،غرر،کالی به کالی،بورس معاملات آتی انرژی.
 

فهرست مطالب
عنوان                                                                                             صفحه

چکیده    ‌ج
فهرست مطالب    ‌د
بخش اول    14
موضوع شناسی معاملات آتی نفت و تحلیل فقهی آن    14
فصل اول    16
فصل اول: موضوع شناسی معاملات آتی نفت    17
مبحث اول) تاریخچه ایجاد بورس    17
گفتار اول: تاریخچه بورس معاملات آتی نفت    18
الف) تعریف بازار بورس کالا    18
ب) بورس نفت    20
ج: بازارهای نفت و مشخصات آن    21
1- بازارهای فیزیکی    21
2- بازارهای معاملات آتی نفت    22
د: معرفی قراردادهای آتی نفت در بزرگترین بورس های جهان    22
1- قرارداد آتی پروپن(PROPANE)    23
2-قرارداد نفت حرارتی شماره دو بورس نیویورک    23
3- قرارداد نفت گاز I P E    24
4- قرارداد نفت خام NYMEX    25
گفتار دوم: سیر تاریخی قرارداد آتی    25
الف- تاریخچه پیدایش قرارداد آتی    26
ب) سابقه تاریخی قرارداد آتی در فقه    27
ج) سابقه تاریخی قرارداد آتی در حقوق موضوع ایران    29
مبحث دوم: مفهوم شناسی معاملات آتی نفت    30
گفتار اول:مشتقات    30
الف:تعریف مشتقات    30
ب:انواع مشتقات    30
1-قرارداد حق اختیار معامله     30
2- قرارداد معاوضات(swap)    31
3-قراردادهای آتی    31
گفتار دوم: معاملات آتی ویژگی‌های آن    31
الف: معناي لغوي و اصطلاحي قراردادهاي آتي    31
ب) انواع قراردادهاي آتي    35
1- قراردادهاي آتي خاص    35
2-قرارداد آتی یکسان    36
ج- ویژگی‌های قرارداد آتی    36
1- میزان شده بودن قراردادهای آتی    36
2- بورس محوری قراردادهای آتی    36
1-3-اتاق پایاپای    37
2-3- حساب ودیعه(وجه‌الضمان)    37
د- مفاهیم مرتبط با قراردادآتی    38
1- شرط ابتدایی    38
1-1- مفهوم شرط ابتدائی    38
2- وعده بیع    39
2-1- مفهوم وعده بیع    39
3- بیع العربون    42
1-3- مفهوم بیع العربون    42
1-1-3- وضعیت حقوقی بیع العربون در فقه اهل سنت    43
2-1-3- وضعیت حقوقی بیع العربون در فقه امامیه و حقوق ایران    44
4- بیع الاستصناع    45
1-4- مفهوم بیع الاستصناع    45
5- بیع کالی به کالی    47
1-5- مفهوم بیع کالی به کالی    47
فصل دوم    49
فصل دوم: تحلیل فقهی قرارداد آتی نفت و اوصاف حقوقی آن    50
مبحث اول: دلایل فقهی و حقوقی اعتبار قرارداد آتی    50
گفتار اول: شرایط کلی قراردادها    50
الف: تعریف و بررسي اشكال قمار در حوزه معاملات آتي    50
1-تحلیل معاملات آتی با عنایت به بطلان معامله غرري    54
1-1-تحلیل موضوع بر اساس مفهوم جهل    54
1-2-تحلیل موضوع بر اساس مفهوم خطر    54
الف)بررسی شبهه فقهی معامله کالی به کالی در بورس معاملات آتی نفت    55
1- اقسام بیع به اعتبار موعد تسلیم بیع و ثمن    56
2- مقایسه تطبیقی بیع کالی به کالی و قراردادهای آتی    56
ب: بررسی شبهه فقهی عملیات بورس‌بازی    59
1-مفاهیم بورس‌بازی    59
2-مقایسه غرر و عملیات بورس‌بازی    60
3-مقایسه عملیات بورس‌بازی و قمار    61
ج:مقایسه قراردادهاي آتی و قراردادهاي قماري از جنبه‌های گوناگون    62
1- از حیث مواجهه با خطر    62
2- مبناي کسب سود    63
3- محتواي قرارداد (احتمال برد و باخت)    64
4- قالب فعالیت    65
مبحث دوم: اوصاف قراردادي در قرارداد آتي نفت    66
گفتار اول: وصف قرارداد آتي از حيث تشريفاتي يا رضايي بودن    66
گفتار دوم- وصف قرارداد آتي از حيث عهدي يا تمليكي بودن    67
گفتار سوم: وصف قرارداد آتي از حيث جواز و لزوم    69
بخش دوم    71
شرایط انعقاد قرارداد آتی نفت و ماهیت حقوقی آن    71
فصل سوم    73
فصل سوم شرايط انعقاد قرارداد آتي    74
مبحث اول: شرایط عمومی واختصاصی انعقاد قرارداد آتی نفت    74
گفتار اول) شرايط عمومي صحت تشكيل قرارداد آتي    74
الف) قصد و رضا در قرارداد آتي    74
ب) اهلیت طرفین در قرارداد آتی    75
ج) مورد معامله در قرارداد آتی    75
1) مالیت داشتن    75
2)عقلایی بودن منفعت مورد معامله    76
3) مشروع بودن منفعت مورد معامله    77
4) مقدور التسلیم بودن مورد معامله    77
5) معلوم بودن مورد معامله    78
6) معین بودن مورد معامله    80
د) جهت معامله در قرارداد آتی    81
گفتار دوم) شرایط اختصاصی  قرارداد آتی نفت    82
الف) انعقاد قرارداد آتی در تالار بورس به‌واسطه کارگزار    82
1 ) لزوم انعقاد قرارداد آتی در تالار بورس    83
2 ) ضرورت انعقاد قرارداد توسط کارگزار    84
1-2) کارگزار به‌عنوان نماینده طرفین    85
2-2) کارگزار به‌عنوان حق‌العمل کار    87
ب) نقش اتاق پایاپای در انعقاد قرارداد آتی    88
ج) ضرورت تأدیه سپرده حسن انجام تعهد    90
3) وجه التزام    93
مبحث دوم : ماهیت حقوقی قراردادهاي آتی نفت    95
گفتار اول: الگوهاي قابل انطباق با قرارداد آتی    97
الف: انطباق قراردادهاي آتی بر شرط ابتدایی    97
ب: انطباق قرارداد آتی بر وعده بیع    98
ج: انطباق قراردادهاي آتی بر بیع العربون    100
د: انطباق قراردادهاي آتی بر بیع الاستصناع    101
ه: انطباق قرارداد آتی با بیع کالی به کالی    101
گفتار دوم: اعتبار قراردادهاي آتي در پرتو اصل آزادي قراردادی    102
الف- مفهوم آزادي قراردادي    102
مباني اصل آزادي قراردادي در حقوق اسلامي    102
ب- انطباق قرارداد آتي با اصل آزادي قراردادي    104
فصل چهارم    106
فصل چهارم: آثار ناشی از قرارداد آتی نفت و ضمانت اجرای آن    107
مبحث اول) آثار قرارداد آتی نفت    107
گفتار اول) اثر قرارداد آتی نسبت به‌طرفین    107
الف) جبران کسری حساب سپرده اولیه    108
ب)تهیه و تحویل کالای مورد تعهد    109
ج) پرداخت قیمت کالا    110
گفتار دوم:  اثر قرارداد آتی نسبت به قائم‌مقام طرفین    111
الف) اثر قرارداد آتی نسبت به منتقل الیه در انتقال قهری    111
ب) اثر قرارداد آتی نسبت به منتقل الیه ارادی    113
مبحث دوم: تخلف از مفاد قرارداد و ضمانت اجرای آن    114
گفتار اول) تخلف از قرارداد    114
الف-عدم اجرای تعهد    116
1-عدم اجرای بخش از تعهد    118
2- اجرای ناقص تعهد    119
ب-تأخیر اجرای تعهد    119
گفتار دوم) ضمانت اجرای تخلف قرارداد    121
الف-الزام و اجبار به انجام تعهد    121
ب-مطالبه وجه التزام    123
مبحث سوم) انحلال (تسویه) قرارداد آتی    125
گفتار نخست: تحویل فیزیکی کالا    125
الف) وفای به عهد    126
ب) نحوه تحویل کالا    127
ج) زمان و مکان تحویل کالا    128
گفتار دوم: تسویه نقدی قرارداد آتی    129
الف) نحوه تسویه نقدی قرارداد آتی    130
ب) اقاله    131
گفتار سوم)خنثی کردن تعهد    132
نتیجه‌گیری و پیشنهادها    134
نتیجه گیری    134
پیشنهادها    137

                                                                                                                                                                                                                  
مقدمه
کشور اسلامی ایران یکی از بزرگ‌ترین کشورهای صادرکننده نفت در جهان بوده و تا حد زیادی وابسته به درآمدهای نفتی می‌باشد.از طرفی، نفت که یک کالای اساسی و سیاسی می‌باشد تحت تأثیر عوامل بسیاری دارای بی‌ثباتی قیمت است،فلذا درآمد عمده کشور با نوسان روبرو بوده وضعیت اقتصاد کشور را ناپایدار می‌نماید.برای مصون ماندن از ریسک قیمت، بازارهای بورس معاملاتی آتی نفت در جهان ایجادشده‌اند که با استفاده از ابزارهای مشتقه،ریسک قیمت را پوشش می‌دهند. کشورهای اسلامی به دلیل مغایرت مکانیسم بورس معاملات آتی نفت با موازین اسلامی به علت وجود معاملات کالی به کالی و غرری به‌منظور پوشش ریسک درآمدهای نفتی خود استفاده نمی‌کنند. بازارهای مالی انرژی امروزه نقش ممتازی در اقتصاد جهانی ایفا می نمایند. قراردادهای آتی نفت، یکی از مهمترین قراردادهای مورد معامله در این بازارها می باشند که در تعیین قیمت این فرآورده ها از یک سو و مدیریت خطر تلاطم قیمت آنها از سوی دیگر به نحو روزافزونی مؤثر هستند. در این قراردادها که میزان شده، تضمین شده، و بورس محور هستند، حجم و کیفیت میزان شده ای از یک فرآورده خام یا تصفیه شده نفت به قیمت تعیین شده در لحظه انعقاد قرارداد برای تحویل در تاریخ آتی مشخص در بورس معاملات آتی، معامله می شوند.
قراردادهای آتی، قراردادهایی هستند الزام‌آور، که طرفین تعهد می‌کنند بیعی را در تاریخ معین در آینده به قیمت مشخص‌شده در قرارداد با خصوصیات ویژه‌ای انجام دهند. در این قرارداد بایستی کمیت و کیفیت، قیمت، زمان و مکان تحویل مشخص گردد. در این قرارداد هر دو طرف متعهد به انجام قرارداد هستند و هم ثمن و هم مثمن مؤجل است.هدف اصلی طراحی قراردادهای آتی پوشش خطر نوسان قیمت است؛ بدین‌صورت که فروشنده قرارداد، خطر کاهش قیمت و خریدار، خطر افزایش قیمت را از خود دور می‌کند. برای انعقاد قرارداد آتی لازم است که طرفین به بورس مراجعه نموده از طریق کارگزاران بورس اقدام نمایند. در غیر اینصورت توافقات حاصله آن ها از اعتبار برخوردار نیست. زیرا اگر قرارداد آتی خارج از بورس منعقد گردد، پیمان آتی محسوب می گردد. از این رو بورس در تشکیل قرارداد آتی نقش برجسته و سازنده ای دارد و قراردادها تحت نظارت و حاکمیت مقررات و دستورالعمل های آن واقع می گردد. با توجه به اینکه قانون مدنی نسبت به این قرارداد و یا عناوین و الگوهای مشابه، حکم صریحی نداشته و ساکت است، همواره چگونگی وضعیت حقوقی قرارداد آتی به عنوان یکی از معاملاتی که قابلیت انعقاد در بازار بورس انرژی را دارد، نقطه مجهولی را در ذهن نگارنده ایجاد نمود. لذا جهت روشن شدن این وضعیت، ضرورت انتخاب قرارداد آتی نفت در بورس انرژی در چهارچوب سیاست اقتصاد مقاومتی، ابلاغیه مقام معظم رهبری که یکی از بندهای آن ایجاد تنوع در فروش نفت خام است، به عنوان موضوع تحقیق پایان نامه و پرداختن آن محسوس بوده است. و از آن جا که اعمال حقوقی باید بر اساس اصول و موازین حقوقی انجام گیرد، همواره ماهیت این قرارداد از یک سو و نیاز و یا عدم نیاز رعایت اصول و قواعد حقوقی برای انعقاد و نیز شرایط تشکیل و آثار آن از سوی دیگر، مورد سؤال نگارنده بوده است. همچنین تازگی و جدید بودن بحث باعث شده تا در این خصوص تحقیق مفصلی تاکنون انجام نگیرد.تحقیقاتی هم که انجام گرفته است بیشتر از دیدگاه و منظر اقتصادی و مدیریتی می باشد و از جنبه حقوقی تحقیق خاصی صورت نگرفته است.از این رو نگارنده برخود لازم دید تا پیرامون این مسأله تحقیق نموده، با تجزیه و تحلیل حقوقی قرارداد آتی در فقه و حقوق ایران، در حد بضاعت خود، با امید و لطف حق تعالی گوشه ای از این نهاد را تبیین نماید، تا شاید راهنمایی هرچند کوچک برای نمایاندن روابط حقوقی و قراردادی منعقدکنندگان و معامله گران قرارداد آتی باشد. لذا این تحقیق در صدد شناختن ماهیت حقوقی و اوصاف قراردادی این معاملات و اعتبار آن و پاسخ به شبهات مطرح شده پیرامون این قرارداد است.

بخش اول
موضوع شناسی معاملات آتی نفت و تحلیل فقهی آن

این بخش شامل دو فصل می شود.در فصل اول به موضوع شناسی معاملات آتی نفت خواهیم پرداخت که این فصل شامل دو مبحث می باشد که در ذیل هر یک از این مباحث، به تاریخچه بورس معاملات آتی نفت، سیر تاریخی قرارداد آتی، مفهوم شناسی معاملات آتی نفت و ویژگی های آن پرداختیم.در فصل دوم نیز به تحلیل فقهی قراداد آتی نفت و اشکالات فقهی وارد بر آن خواهیم پرداخت.فصل دوم نیز شامل دو مبحث می باشد که در ذیل هر یک از این مباحث، به دلایل فقهی و حقوقی اعتبار قرارداد آتی، شرایط کلی قرارداد ها و بررسی اشکالات فقهی وارد بر قرارداد آتی نفت پرداختیم.

فصل اول

فصل اول: موضوع شناسی معاملات آتی نفت
این فصل شامل دو مبحث می‌باشد که در مبحث اول  به تاریخچه بورس معاملات آتی و انواع بازارهای معاملات آتی نفت و معرفی قراردادهای آتی نفت در بورس‌های موفق انرژی خواهیم پرداخت.و در مبحث دوم به تعریف مفاهیم مرتبط با معاملات آتی نفت و ویژگی‌های قرارداد آتی در بورس انرژی خواهیم پرداخت.
مبحث اول) تاریخچه ایجاد بورس
سابقه تشکیل بورس، به قرن سیزدهم برمی‌گردد که در شهرهای مهم تجاری ایتالیا مانند فلورانس تشکیل شد. نخستین بورس مدرن که بجای مبادله مستقیم کالاها، حواله آن‌ها دادوستد می¬شد بورس آنتورپ بود که در سال 1351 میلادی تأسیس شد. دیگر بورس‌های مهم در آمستردام، هامبورگ، پاریس گشایش یافتند. در دهه 1840 میلادی شیکاگو قلب تجاری ایالت متحده شد که در آن هنگام ماشین درو اختراع شد و تولید گندم افزایش یافت و کشاورزان برای فروش گندم خود به شیکاگو می¬آمدند. در این شهر امکانات ذخیره‌سازی ناچیز بود و در سال 1848 مکانی گشایش یافت که کشاورزان و معامله¬گران به‌صورت نقدی معامله می¬کردند و در مقابل تحویل آتی کالا، کل بودجه یا درصدی از آن را ابتدا رد و بدل می¬کردند. در این زمان بورس‌های کالا از بازارهای نقدی به بازار-های آتی توسعه یافتند.  درگذر زمان و به‌ویژه در دهه-های اخیر، بورس‌های کالا که مکانی برای دادوستد کالایی همچون گندم، پنبه، قهوه، نفت خام یا فلزات گران‌بها بودند توسعه چشمگیری یافتند و علاوه بر پیچیده شدن عملیات تجاری آن‌ها و تنوع فزاینده کالاها و ابزارهای مالی موجود بازار، نظام نظارتی دقیق برای تنظیم این بازارها طراحی‌شده است،ازاین‌رو شناخت دقیق ابزارها و سازوکارهای عمل ویژه نظارت بر بورس کالا نخستین گام برای حرکت در جهت تأسیس و توسعه بورس‌های کالا بوده است .

گفتار اول: تاریخچه بورس معاملات آتی نفت
  مقدمه
      بازار دارای مفهوم وسیعی است که اقتصاددانان همچنین جونز می¬گویند «بازار مجموعه‌ای از افراد است که در مورد هر کالایی دارای روابط تجاری هستند» برایلی نیز می¬گوید «بازار محل عمومی است که نیروهای تعیین‌کننده قیمت یک کالای خاص در آن عمل می‌کند.» بازار محل مبادله، دارایی¬های فیزیکی یا دارایی¬های مالی (دارایی¬هایی به پشتوانه دارایی فیزیکی که ارزش آن وابسته به جریان¬های نقدی آتی می-باشد)، لذا بازار مالی بازاری است که در آن دارایی-های مالی مبادله می¬شوند. بازار مالی بر اساس حق مال را می¬توان به بازار بدهی و بازار سرمایه، بر اساس مرحله انتشار بازار اولیه و بازار ثانویه، بر اساس واگذاری آنی و یا آتی به بازار آنی و بازار آتی و بر اساس ساختار سازمانی به بازار بورس و بازار خارج بورس  (OTC) تقسیم کرد.
    اصطلاح بورس به‌طور خاص به مفهوم یک تشکل بازرگانی است که اعضاء آن عموماً در دوره¬ها و زمان-های مشخص به مبادله اوراق بهادار یا کالا می¬پردازند. وظیفه اصلی بورس ایجاد و سازمان‌دهی مکانی برای جلسات تجاری است که طی آن افراد عضو هنگام گشایش تالار معاملات بخواسته به دادوستد بپردازند.
الف) تعریف بازار بورس کالا
    واژه بورس در فرهنگ لغت به معنی ابزاری است که داد و ستد و معامله در آن انجام می¬گیرد.  در اصطلاح نیز بورس نوعی بازار با ضوابط و مقررات خاص اطلاق می-شود که متاع قابل دادوستد در آن، اوراق بهادار و کالاها می‌باشد که به‌تناسب نوع متاع، به بورس اوراق بهادار و بورس کالا تقسیم می¬گردد.  ازاین‌رو بورس اعم از اوراق بهادار و کالا، بازار متشکل و سازمان‌یافته است که نظام مبادله را سامان می¬دهد و با استفاده از ابزارهای مربوطه شبکه¬های سنتی دادوستد را به شبکه-های سازمان‌یافته، با سازوکار مشخص در راستای رفع مشکلات مربوط به نوسانات قیمتی و ریسک¬های تولیدی و محدودیت¬های نقدینگی تبدیل می‌کند.  اصولاً هر نظام مالی از تجمیع بازار مالی، نهادهای مالی و ابزارهای مالی تشکیل‌شده است که در چهارچوب اصولی و مبانی خاص خودکار جابجایی وجوه را بر عهده دارد. یعنی موجبات نقل‌وانتقال را از جایی که ازدیاد وجوه هست به‌جایی که منابع مالی وجود دارد فراهم می‌کند. بازار بورس  کالا یکی از انواع بازارهای مالی در نظام مالی می-باشد که به‌صورت متشکل و منسجم بوده و تعداد زیادی از عرضه‌کنندگان کالای خود را عرضه و کالای مزبور پس از بررسی¬های کارشناسی و قیمت¬گذاری توسط کارشناسان آن بازار به متقاضیان عرضه می¬شود. در این بازارها معمولاً کالاهای خام و فرآوری نشده مانند فلزات، پنبه، پشم، گندم، ذرت، نفت، طلا و ارز و ... دادوستد می-شود.
   معامله‌گران اصلی بازار بورس کالا اغلب بازرگانان،صنعتگران، تولیدکنندگان و مصرف¬کنندگان عمده هستند که به‌منظور حفظ و تأمین مواد اولیه کارخانه یا تجارتخانه خود مبادرت به معاملات تحویل آتی می¬نمایند تا از اثرات ترقی یا تنزل نرخ کالا محفوظ بمانند. بنابراین بورس کالا در تنظیم و تعدیل نرخ¬ها تأثیر عمده دارد. به‌غیراز معامله¬گران اصلی بازار بورس، سودجویان و سوداگران نیز در بورس کالا حضور دارند که برای تحصیل سود، بر اساس پیش¬بینی ترقی و تنزل نرخ، معاملاتی می¬نمایند و منظورشان فقط دریافت و پرداخت تفاوت قیمت در زمان¬های مختلف و تحصیل سود است.
    دسته اول معامله‌کنندگان در بورس را که هدفشان جلوگیری از تحمل هزینه¬های اضافی و حصول اطمینان از وضعیت نیازهای خود در آینده می¬باشند را پوشش‌دهندگان ریسک می¬نامند و دسته دوم معامله¬گران که در پی به دست آوردن سود از طریق پیش¬بینی نرخ کالاها هستند، معروف به سوداگران یا سفته‌بازان می¬باشند. بین دودسته مذکور گروه دیگری بنام آربیتراژیستها هستند که از اختلاف قیمت یک کالا در دو بازار مختلف سود می-برند. این گروه نرخ کالاها را در بازارهای مختلف زیر نظر دارند و جایی که کالا ارزان است آن را خریداری و درجایی که گران‌تر است می¬فروشند و بدین‌وسیله کسب سود می‌کنند. نتیجه عمل این گروه تساوی عرضه و تقاضا و درنتیجه یکنواختی قیمت‌ها را به دنبال دارد. (با توجه به اینکه امروزه تبادل اطلاعات سریع اتفاق می-افتد، عملیات آربیتراژیستی رونق گذشته را ندارد.)
همان‌گونه که گفته شد، در بازار بورس عرضه نوع کالا محدود می¬باشد یعنی هر کالایی قابلیت عرضه در بورس را برای دادوستد ندارد و آن دسته از کالاهایی که در بورس می¬توانند مورد معامله قرار گیرند که حاوی شرایط زیر باشند.
1-متحدالشکل و قابل مطابقت با نمونه و استاندارد معین باشد تا بتوان کالا را در بورس توصیف کرد.
2-در مورد کالاهای کشاورزی و صنعتی باید حالت اولیه، خام و فراوری نشده داشته باشد.
3-کالای فاسدشدنی نباشد یا اگر فاسدشدنی باشد باید عمر کافی داشته تا قابلیت نگهداری در انبار را داشته باشد و تحویل آن در آینده با مشکل مواجه نشود.
4-کالا باید مورداحتیاج و مصرف زیاد باشد تا به سهولت قابل‌فروش باشد.
در بورس کالا آنچه به‌عنوان  معاملات آتی واقع می شود قرارداد آتی به معنی خاص آن می باشد. در کنار این قرارداد، در بازار بورس کالا عنوان مشابه دیگری به نام اختیار معامله نیز واقع می¬شود و در بازار خارج از بورس، پیمانهای آتی که نقش مشابه قرارداد آتی دارند و نیز قرارداد معاوضه¬ای منعقد می شوند که جملگی نوعی معامله آتی محسوب می¬شوند.
ب) بورس نفت
 به‌طورکلی صنعت نفت و فروش محصولات نفتي در ايران به‌صورت دولتي اداره می‌شود كه اجرا ،عمليات اكتشاف، استخراج، پالايش و فروش تحت پوشش دولت می‌باشد. از اين رو تأسيس بورس نفت گامي است در جهت خصوصی‌سازی و مردمي كردن بخش مهمي از بدنه دولت. تحقق اين هدف و سپردن امور به مکانیزم هاي بازار و اطلاع‌رسانی مستقيم از روند معاملات، كمك بزرگ و شفاف‌سازی اين صنعت و تجارت است. بورس نفت ايران می‌تواند فرصت‌های زيادي را در عرصه اقتصادي و مالي به وجود آورد تا از طريق آن توسعه همه‌جانبه كشور در زیرساخت مهم‌ترین ركن اقتصادي در ايران يعني نفت خود را آشكار سازد. در حال حاضر بزرگ‌ترین و معروف‌ترین بورس‌های نفت دنيا بورس نايمكس، نيويورك و آي پي آي (IPE) لندن می‌باشد كه در آن نفت و فرآورده‌های نفتي و محصولات پتروشيمي مورد دادوستد واقع می‌شود .
ج: بازارهای نفت و مشخصات آن
نفت خام و فرآورده های نفتی در بازارهای نفت دارای گردش زیادی هستند، در حال حاضر نفت خام دارای حساسیت سیاسی شده است و سرمایه‌گذاران غیرنفتی را به خود جذب کرده است.تا قبل از دهه 60و70 حجم وسیعی از پالایشگاه‌های نفت جهان در دست شرکت‌های نفتی بزرگ بوده اما شرکت‌های غیر وابسته شروع به تأسیس پالایشگاه کردند، هدف آن‌ها خرید نفت خام از بازار نقد و انجام فرآیند عملیات روی نفت و فروش فرآورده‌های نفتی بود، خریدوفروش آن‌ها گاهی به‌صورت قراردادهای بلندمدت نیز صورت می‌گرفته است ولی معمولاً به بازار نقد ختم شده است.
1- بازارهای فیزیکی
بازار نفت خام نقدی یک بازار جهانی است، قیمت‌های نفت خام معمولاً به‌صورت فوب (fob) یعنی بارگیری در بندر اعلام می‌شود.بیشتر معامله‌گران در مناطقی که بازار فعال‌تری دارند حضور دارند مثل لندن، نیویورک، شیکاگو که بزرگ‌ترین تمرکز معاملات در آن مکان‌ها صورت می‌گیرد، بیشتر نفت خام در بازارهای فیزیکی با توجه به تفاوت قیمت آن‌ها با قرارداد آتی خاص یا قرارداد آتی یکسان قیمت‌گذاری می‌شوند،نفت خام غالبا برای تاریخ حمل، قیمت‌گذاری می‌شود، قیمت روز توسط سیستم گزارش قیمت بورس نیویورک یا بورس بین‌المللی نفت لندن اعلان می‌شود.تفاوت قیمت توافقی ، کیفیت زمان‌بندی و دیگر عوامل موجب تفاوت قیمت نفت خام و قیمت طبیعی آن می‌شود. بازارهای فراورده‌های نفتی در پنج مرکز اصلی بناشده است:
1. شمال غربی اروپا بر پایه منطقه (ARA) می‌باشد.