چکیده

با توجه به این که امروزه توانمندسازی به یکی از مفاهیم اصلی توسعه پایدار تبدیل شده است و رابطه آن با توسعه پایدار به شکلی است که یا از اجزای آن یا عامل آن و یا معلول توسعه پایدار به حساب می­آید، لذا دستیابی به توسعه پایدار بدون توانمندسازی اقشار ضعیف جامعه امکان­پذیر نیست. با توجه به اهمیت موضوع، در این تحقیق تلاش گردیده است تا با تحلیل فضایی، موانع و محدودیت­های توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی خانوارهای روستایی تحت پوشش کمیته امداد سیستان مورد کنکاش قرار گیرد. جامعه آماری تحقیق شامل روستاهای با بیش از 50 خانوار تحت پوشش کمیته امداد می باشد که با استفاده از فرمول کوکران 40 روستا به عنوان حجم نمونه محاسبه گردید. روش تحقیق حاضر، توصيفي – تحليلي و مبتنی بر بررسی منابع اسنادی، بررسی­های میدانی و تکمیل پرسشنامه بوده است. در تجزیه و تحلیل اطلاعات، از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) با کمک نرم­افزار Expert Choice و تحلیل­های فضایی و آماری از طریق نرم افزارهایArcGIS  و SPSS استفاده شده است. نتایج حاصل از تحقیق بر اساس آزمون ANOVA نشان داد که وابستگی به آب رودخانه هیرمند با میانگین 5020/0، مشکلات سازمانی با میانگین 4900/0، ویژگی­های شخصیتی و فردی سرپرست خانواده با میانگین 4365/0 و مشارکت با میانگین 4179/0 بعنوان بالاترین عوامل در موانع یا محدودیت­های توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد شناخته شد. در همین راستا، دیگر نتایج تحقیق حاکی از آن است که بر اساس تحلیل های آماری، بین شدت اثرات موانع یا محدودیت­های اقتصادی و اجتماعی خانوارهای ساکن در روستاهای مرزی با سایر روستاهای سیستان اختلاف معناداری وجود دارد.

کلید واژه­ها: خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد، روستا، توانمندسازی، تحلیل فضایی، سیستان.

 فصل اول: مقدمه و کلیات تحقیق

 مقدمه. 2

1-1- طرح و بیان مسئله تحقیق 4

1-2- ضرورت و اهمیت انجام تحقیق 7

1-3- اهداف تحقیق 8

1-4- سوال های تحقیق 8

1-5- فرضیه های تحقیق 9

1-6- سابقه تحقیق 9

1-6-1- مطالعات خارجی 9

1-6-2- مطالعات داخلی 11

1-7- محدوده موضوعی، زمانی و مکانی تحقیق 13

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

 پیش درآمد. 15

2-1- تعاریف و مفاهیم 15

2-1-1- فضا 15

2-1-2- مکان در ارتباط با فضا 16

2-1-3- سازمان فضایی 17

2-1-4- توانمندسازی 17

2-1-5- مشاركت 19

2-1-6- توانمندسازي و بهسازي مشاركتي 22

2-1-7- فقر و محروميت اقتصاد 22

2-1-8- كارآفريني روستايي 23

2-1-9- توسعه 23

2-2- دیدگاه ها و نظریه ها 26

2-2-1- تاریخچه و مبانی نظری مطالعات فقر 26

2-2-2- دیدگاه های مرتبط با کارآفرینی 30

2-2-3- ديدگاه جامعه شناختي و جمعيت شناختي 30

2-2-4- ديدگاه روانشناختي 31

2-2-5- ديدگاه اقتصادي (کارآفريني درون تئوري اقتصادي) 31

2-2-6- ديدگاه توسعه اي و محيطي 33

2-2-7- ديدگاه نهادي 33

2-3- بررسی رویکردهای گوناگون در مورد مشارکت 34

2-3-1- دیدگاه روانشناختی 34

2-3-2- دیدگاه جامعه شناختی 34

2-3-3- دیدگاه علوم سیاسی 35

2-4- پیشینه تاریخی توانمندسازی 35

2-4-1- رویکردهای نظری توانمندسازی 36

2-4-2- فرآیند توانمندسازی 37

2-4-3- چارچوب توانمندسازی 38

2-4-4- حوزه های توانمندسازی مددجویان 40

2-4-5- ساماندهی افراد و ایجاد تشکل 42

2-4-6- رويكردهاي سازماني 43

2-4-7- نظريه هاي گونه ی اول 44

2-4-8- نظريه هاي گونه ی دوم 45

2-4-9- نظريه هاي گونه ی سوم 45

2-4-10- نظريه هاي گونه ی چهارم 45

2-4-11- نوع شناسی کمیته امداد امام خمینی (ره) 46

2-4-12- اهمیت موضوع توانمندسازی در کمیته امداد امام خمینی (ره) 48

2-4-13- جایگاه کمیته امداد در توانمندسازی مددجویان تحت پوشش این نهاد 49

2-4-14- توانمندسازی مددجویان 50

2-4-15- عوامل موثر بر توانمندسازی خانواده های تحت حمایت کمیته امداد 51

2-5- جمع بندی 53

فصل سوم: مواد و روش ها

پیش درآمد. 56

3-1-  معرفی اجمالی محدوده مورد مطالعه 56

3-1-1- موقعیت، حدود و وسعت منطقه مورد مطالعه 56

3-1-2- توپوگرافی و ژئومورفولوژی 58

3-1-3- اقلیم 59

3-1-4- منابع آب 64

3-2- ویژگیهای جغرافیای انسانی 70

3-2-1- جمعیّت و ویژگیهای آن 70

3-3- ويژگيهاي اقتصادي منطقه سیستان 75

3-4- روش شناسی تحقیق 76

3-4-1- روش پژوهش 76

3-4-2- جامعه آماري و تعداد  نمونه 77

3-4-3- شاخصهای تحقیق 80

3-4-4- روش و ابزار گردآوري دادهها و اطلاعات 83

3-4-5-  شیوه تجزیه و تحلیل داده‎ها 83

3-4-6- مدل تصمیم‎گیری چند شاخصه (MCDM) 84

3-4-7- فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) 86

3-4-8- روایی و پایایی ابزار تحقیق 90

3-5- جمع بندی 92

فصل چهارم: یافته­های تحقیق

پیش درآمد. 94

4-1- ویژگیهای عمومی پاسخ دهندگان پرسشنامه ها 94

4-1-1- وضعیت سنی پاسخگویان 94

4-1-2- وضعیت جنسی 96

4-3-1- وضعیت سواد 96

4-2- یافته ها 98

4-2-1- علل قرار گرفتن تحت پوشش کمیته امداد 98

4-2-2- روند تغییرات خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد 99

4-3-3- شدت اثرات موانع یا محدودیتهای مطرح در توانمندسازی خانوارهای روستایی.............................103

4-4- آزمون فرضیات 106

فصل پنجم: جمع­بندی و نتیجه گیری

4-5- جمع بندی 115

4-6- نتیجه گیری 116

4-7- پیشنهادات 118

فصل ششم: فهرست منابع

1-6- منابع .................................................................................................................................................121

جدول ‏3‑1: تعداد بخشها، دهستانها و آبادیهای منطقه سیستان. 58

جدول ‏3‑2: وضعیت جمعیتی دهستانهای منطقه سیستان، 1390. 71

جدول ‏3‑3: نسبت جنسی در دهستانهای مورد مطالعه در سال 1390. 73

جدول ‏3‑4: بعد خانوار به تفکیک دهستانها مورد مطالعه در سال 1390. 74

جدول ‏3‑5: تعداد افراد باسواد در دهستانهای مورد مطالعه. 75

جدول ‏3‑6: روستاهای مورد مطالعه به تفکیک خانوار و تعداد افراد تحت پوشش کمیته امداد. 79

جدول ‏3‑7: شاخص های مطرح در بررسی موانع و محدودیت‎های توانمندسازی اقتصادی 81

جدول ‏3‑8: شاخص های مطرح در بررسی موانع یا محدودیت‎های توانمندسازی اجتماعی 82

جدول ‏3‑9: ماتریس تصمیم‎گیری 84

جدول ‏3‑10: اعداد مقایسه دو به دوی فاکتورها در مدل (AHP) 88

جدول ‏3‑11: بررسی میزان آلفای کرونباخ مولفه های پژوهش. 91

جدول ‏4‑1: توزیع سنی نمونه های آماری 95

جدول ‏4‑2:توزیع جنسی نمونه های آماری 96

جدول ‏4‑3: وضعیت سواد افراد پاسخگویان. 96

جدول ‏4‑4: علل قرارگیری خانوارهای مورد مطالعه تحت پوشش کمیته امداد 98

جدول ‏4‑5: روند حمایت خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد طی دهه 90-1375. 99

جدول ‏4‑6: فراوانی، میانگین وزنی و انحراف معیار شاخص‌های بعد اقتصادی 101

جدول ‏4‑7: فراوانی، میانگین وزنی و انحراف معیار شاخص‌های بعد اجتماعی 102

جدول ‏4‑8: شدت اثرات موانع یا محدودیت های توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی 105

جدول 4‑9: خلاصه تحلیل واریانس یک طرفه برای مقایسه میانگین ها 106

جدول ‏4‑10: ضرایب و نتایج مقایسه میانگین، انحراف معیار و خطای استاندارد با عامل ها. 107

جدول ‏4‑11: آزمون Scheffe برای رتبه بندی عامل ها 107

جدول ‏4‑12: خلاصه تحلیل واریانس یک طرفه برای مقایسه میانگین عاملهای موثر 109

جدول 4‑13: ضرایب و نتایج مقایسه میانگین، انحراف معیار و خطای استاندارد با عامل ها. 110

جدول ‏4‑14: آزمون شفه برای رتبه بندی عامل ها 111

جدول ‏4‑15: نتیجه آزمون یو من – ویتنی بر شدت اثرات محدودیت های توانمندسازی خانوارها 112

جدول ‏4‑16: میانگین شدت اثرات موانع توانمندسازی خانوارهای روستایی. 112

شکل ‏1‑1: مدل مفهومی بیان مسأله تحقیق 7

شکل ‏2‑1: چارچوب توانمندسازی. 40

شکل ‏2‑2: جایگاه امداد در سازمانهای غیردولتی. 47

شکل ‏2‑3: نقش سازمانی کمیته امداد 48

شکل ‏2‑4: نقش سازمانی کمیته امداد . 50

شکل ‏3‑1: موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه در ایران، استان و منطقه سیستان 57

شکل ‏3‑2: دمای هوای ماهانه شهرستان زابل طی دوره آماری 1390-1370 60

شکل ‏3‑3: میزان بارندگی ماهانه شهرستان زابل دوره آماری1390-1370 61

شکل ‏3‑4: میانگین رطوبت نسبی ماهانه شهرستان زابل طی دوره آماری 1390-1370 62

شکل ‏3‑5: پراکنش جغرافیایی رودخانه های منتهی به منطقه سیستان. 67

شکل ‏3‑6: پراکنش روستاهای نمونه به تفکیک دهستان. 78

شکل ‏3‑7: وزنهای حاصل از مقایسه زوجی معیارهای مورد مطالعه. 89

شکل ‏4‑1:توزیع سنی پاسخگویان. 95

شکل ‏4‑2: وضعیت سواد افراد پاسخگویان. 97

شکل ‏4‑3: علل قرار گیری تحت پوشش کمیته امداد. 99

شکل ‏4‑4: شدت اثرات موانع یا محدودیتهای مطرح در توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی. 104

شکل ‏4‑5: نمودار میانگین شدت اثرات موانع یا محدودیت مطرح در توانمندی اقتصادی خانوارها. 104

شکل ‏4‑6: نمودار میانگین شدت اثرات موانع یا محدودیت مطرح در توانمندی اقتصادی خانوارها 104