چكيده :

هدف اين پژوهش بررسي چگونگي شيوه‌هاي مديريت و رهبري اثر بخش معلم در كلاس درس بود. فرض تحقيق در اين پژوهش مربوط به چگونگي روشهاي تدريس است كه 3 فرضيه اوليه مرتبط با شيوه‌هاي سنتي تدريس و2 فرضيه نهايي در رابطه با شيوه‌هاي نوين تدريس است و رابطه آنها با مديريت و رهبري اثر بخش معلمين در كلاس درس مورد بررسي قرار گرفت.

در اين پژوهش براي بررسي ميزان تحقيق كاركردهاي مديريت و رهبري اثر بخش معلم در كلاس درس از روش آمار توصيفي استفاده به عمل آمد و پژوهش بر روي كليه معلمين پايه متوسطه كه شامل 52 نفر زن و مرد مي شد انجام شد. روش نمونه گيري اين جامعه آماري از طريق نمونه گيري در دسترس 52 نفر معلم زن و مرد انتخاب شد كه شامل 30 نفر معلم زن و 22 نفر معلم مرد بود. بدين صورت كه كليه جامعه آماري به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار جمع آوري اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته شامل 20 سوال بود كه به روش ليكرت تهيه و در اختيار معلمين قرار گرفت.

نتايج اين پژوهش بدين صورت بود كه در فرضيه اول مبتني بر چگونگي رهبري و مديريت اثر بخش معلم در كلاس درس با استفاده از روش سخنراني رابطه معناداري بين نظر معلمين زن ومرد مشاهده نگرديد. همچنين فرضيه دوم مبتني بر چگونگي رهبري و مديريت اثر بخش معلم در كلاس درس با استفاده از روش گروهي رابطه معناداري بين نظر معلمين زن و مرد مشاهده نگرديد. همچنين در فرضيه سوم مبتني بر چگونگي رهبري و مديريت اثر بخش معلم در كلاس با استفاده از روش آزمايشي رابطه معناداري بين نظر معلمين زن و مرد مشاهده نگرديد و در دو فرضيه نهايي نيز مبتني بر چگونگي رهبري و مديريت اثر بخش معلم در كلاس درس با استفاده از روش آموزش انفرادي و فرضيه پنجم نيز مبتني بر رهبري و مديريت اثر بخش معلم در كلاس درس با استفاده از روش حل مساله رابطه معناداري بين نظر معلمين زن ومرد مشاهده نشد.

بنابراين در استفاده معلمين از روش سنتي تدريس و نوين رابطه معناداري مشاهده نمي‌شود.

 

مقدمه :

در اين پژوهش بررسي چگونگي روشهاي مديريت و رهبري اثر بخش معلم در كلاس درس متوسط شهر تودشك مورد بررسي قرار گرفته است. كه در اين ديدگاه معلمان مديراني هستند كه براي حفظ نظم و كنترل كلاس درس و فعاليتهاي آموزشي كاركردهاي مديريتي را به كار مي‌گيرند با اين وجود دارا بودن مهارتهاي مديريتي يكي از توانائيهاي ضروري شغل معلمي است كه كمتر به آن توجه شده است.

فعاليتهاي مربوط به مديريت كلاس درس شامل رفتارهاي بازدارنده و واكنشي است در رفتارهاي بازدارنده معلم از بي نظمي و مشكلات جلوگيري مي نمايد و در رفتارهاي واكنشي به گونه‌اي موفقيت آميز نسبت به مشكلات رفتاري دانش آموزان واكنش نشان مي دهد.

پژوهشهاي مربوط به مديريت و رهبري اثر بخش معلم در كلاس درس نشان مي‌دهد كه هر چه معلمان از رفتارهاي بازدارنده و سبك مديريتي مناسب بيشتر استفاده كنند از اثر بخشي و كارآيي بالاتري نيز برخوردار خواهند بود.

اين يافته‌ها مويد اين است كه دانش آموزان كشورهاي در حال توسعه نسبت به كشورهاي غربي كمتر مرتكب رفتارهاي غير اخلاقي و نامناسب مي‌شوند با اين وجود تعداد قابل توجهي از معلمان اين كشورها فعاليتهاي آموزشي خود را كمتر با استفاده از يك سبك مديريتي اثر بخش انجام مي‌دهند بنابراين توجه به مديريت كلاس درس نحوه اداره كلاس‌ها و به كارگيري بهترين و مطلوبترين سبك مديريتي امري حياتي و ضروري است. (آندرسون. 1380)

مديريت كلاس درس ائده‌آل و رهبري اثر بخش مستلزم به كارگيري كاركردهاي مديريت يعني طراحي، سازماندهي، هدايت، رهبري، نظارت، كنترل و ارزشيابي است. طراحي و سازماندهي مقدمه مديريت، هدايت  رهبري اجراي وظايف و ارزشيابي مرحله پاياني حلقه‌ي مديريت محسوب مي‌شود.

در مديريت كلاس درس معلمان در مرحله مقدماتي به طراحي و سازماندهي پرداخته و در مرحله اجرا درصدد رهبري دانش آموزان، ايجاد جو يادگيري مطلوب، نظارت و كنترل و ارزشيابي‌هاي كلاس مي‌باشند. در مرحله پاياني نيز به ارزشيابي پيشرفت تحصيلي مي‌پردازند. بنابراين معلمان براي اداره كلاس درس بايد در زمينه طراحي و سازماندهي كلاس درس، هدايت و رهبري، ايجاد جو يادگيري مطلوب، نظارت و كنترل و ارزشيابي پيشرفت تحصيلي از مهارتهاي لازم برخوردار باشند. در اين پژوهش ميزان استفاده معلمان از كاركردهاي مديريت در زمينه رهبري اثر بخش كلاس درس مورد مطالعه و بررسي قرار مي‌گيرد.

بيان مسأله :

اداره و رهبري كلاس درس هميشه يكي از عمده‌ترين مسائل معلمان بوده است. اداره و كنترل مناسب كلاس درس در واقع پيش نياز ايجاد يك محيط يادگيري اثر بخش و دست يابي به اهداف آموزشي است تحقيقات نشان مي‌دهد پيشرفت تحصيلي دانش آموزان در كلاسهايي كه به خوبي مديريت مي‌شوند بيشتر است. در اين كلاس‌ها دانش آموزان بيشتر فعاليت مي‌كنند و فرايند يادگيري در سطح بالايي سازمان يافته است. (علاقه بند، 1379)

كلاس درس به عنوان يك سيستم اجتماعي مجموعه‌اي از نقشهاي به هم پيوسته اي است كه به صورت يك كل واحد و منسجم در صدد تحقيق اهداف آموزشي و پرورشي است. كلاس مانند ساير سيستمهاي اجتماعي داراي عناصر اساسي شامل باورها، احساسات، قواعد و مقررات، هنجارها، پايگاه نقش، قدرت، مقام، تسهيلات، اجرائيات، تنش و فشار است با اين وجود عناصر تشكيل دهنده‌ي كلاس درس آن قدر به يكديگر وابستگي متقابل دارند كه جدا از هم قابل تشخيص نيستند. در هم تنيدگي اين عناصر را در هر فعاليتي در درون كلاس درس مي‌توان مشاهده نمود. تحقيق اهداف تربيتي در كلاس درس فاقد ديگر سازمانهاي اجتماعي مستلزم مديريتي اثر بخش و كارا از طريق انجام وظايفي چون برنامه ريزي، سازماندهي‌، رهبري، ايجاد انگيزش، كنترل  ارزشيابي است. مسئوليت اداره‌ي كلاس و تحقق اهداف آموزشي به عهده‌ي معلم است. بنابراين معلمان در نقش مدير كلاس درس ايفاي نقش مي‌نمايند. مديريت و رهبري اثر بخش در واقع موضوع ايجاد اشتراك مساعي در ارتباطات موجود در كلاس درس است. روابط بين معلم و شاگرد، نوع هنجارها، قوانين و مقررات و نقشهاي رهبري معلمان در كلاس با يكديگر متفاوت است. (كيامنش، 1380)

معلمان در استاي انجام وظايف مديريتي خود در نقش تسهيل كننده، مشاور يا دستور دهنده ظاهر مي‌شوند. بنابراين سيستم‌هاي اجتماعي دركلاس درس داراي ساختار خاصي مي‌گردند كه هر كدام نتايج پرورشي خاصي را به دنبال خواهند داشت. مديريت كلاس درس، كار كردن با دانش آموزان، ايجاد نظم و آرامش، جلب توجه دانش آموزان و تامين يك جو آموزشي مناسب است كه در آن دانش آموزان، بسمت اهداف آموزشي و تربيتي هدايت و رهبري مي‌شوند. مديريت كلاس درس تهيه تداركات و اتخاذ شيوه‌هاي لازم براي ايجاد و حفظ محيطي اثر بخش براي آموزش و يادگيري است كه بستگي به چگونگي ارزشيابي از دانش آموزان دارد. مديريت كلاس داراي كاركردها  مولفه‌هايي چون سازماندهي، توليد فكر، كار گروهي و مشاركت هنجارسازي، نظارت و پيشرفت، پيش بيني رويدادهاي آموزشي، تبديل نقاط ضعف به نقاط قوت، ايجاد نظم و آرامش، تسهيل گري، توجه به فراگيران است. اين مولفه‌ها را مي‌توان طبقه بندي ودر چارچوب كمي كاركردهاي مديريت آموزشي يعني طراحي و سازماندهي و رهبري، نظارت و كنترل و ارزشيابي وايجاد جو يادگيري مورد بررسي قرار داد. (سلطاني، 1382)

طراحي و سازماندهي :

مديريت كلاس و رهبري را آسانتر مي‌كند. اين فعاليت بايد به گونه‌اي طراحي شود كه از طريق آن فرصت‌هاي يادگيري بيشتري فراهم و مهارتهاي اجتماعي و مشاركتي دانش آموزان رشد و ارتقاء يابد. بررسيهاي مربوط به طراحي و نيازمنديهاي كلاس درس نشان مي‌دهد كه عدم وجود يك برنامه درسي و سازماندهي متناسب موجب بروز بسياري از مشكلات رفتاري در بين دانش آموزان مي‌شود به خصوص زماني كه با خصوصيات و ويژگي‌هاي رواني آنها بي ربط باشد.

در اداره كلاس درس سازماندهي، موضوعي اساسي و ضروري است و مستلزم درگير شدن فكر معلم براي چگونگي سازماندهي بهتر است سازماندهي به نظم و تربيت درسي و اجتماعي دانش آموزان در كلاس درس مربوط مي‌شود. اين فعاليت مستلزم صرف وقت و توجه، به روشهايي است كه مي‌تواند از مشكلات رفتاري دانش آموزان جلوگيري و رفتارهاي اجتماعي و مناسب دانش آموزان را بهبود بخشد. بنابراين اين عدم سازماندهي كلاس درس موجب عدم توجه به جريان تدريس و يادگيري مي‌گردد. (آ‎ندرسون، 1380)

رهبري :

رهبري يكي از كاركردهاي ضروري معلم در مديريت كلاس درس است. معلم به عنوان رهبر كلاس بايد با استفاده از امكانات موجود زمينه تحقيق اهداف آموزشي را فراهم نمايد. چگونگي برخورد معلم با دانش آموزان و استفاده از سبك رهبري مناسب از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. رهبري كلاس درس نفوذ و تاثير معلم بر دانش آموزان است. به صورتي كه دانش آموزان با ميل و علاقه و رغبت در جهت تحقق اهداف آموزشي تلاش نمايند. معلم در نقش رهبري بايد استعدادهاي دانش آموزان را شناسايي و با آنها به خوبي ارتباط برقرار نموده و در آنها انگيزه مطالعه و پژوهش را ايجاد نمايد. همچنين بر انجام كارهاي گروهي تاكيد نموده و به اقتضاي شرايط، تغييرات لازم را در چگونگي انجام فرايند ياددهي- يادگيري ايجاد نمايد. رهبري كلاس درس با ميزان تاكيد بردانش آموز و موضوع درس به شيوه‌هاي گوناگوني انجام مي‌شود. با اين وجود اداره كلاس‌هاي درس به طور موثر و كارآمد مستلزم رهبري دانش آموزان جهت تحقق اهداف آموزشي است. (سلطاني، 1382)

معلمان نسبت به كلاس درس و شاگردان رويكردهاي خاصي دارند. مديريت كلاسيك كلاس درس را يك سازمان رسمي و مجزاي از محيط در نظر مي‌گيرد كه داراي قوانين و مقررات خاصي است.

در اين ديدگاه معلم درس نگر بوده و با به كارگيري سبك وظيفه مداري سعي مي‌كند كلاس را مقتدرانه كنترل كند. رفتار معلم در اين سبك قيم‌‌مآبانه خشك و كنترل شده است. جريان قدرت و ارتباطات نيز يك طرفه و از معلم به دانش آموز است. دانش آموزان در اين كلاسها حالت انفعالي دارند و دستورات را مي‌پذيرند.

معلمان در اين رويكرد كج رفتاري دانش آموزان را توهين شخصي تلقي نموده و آنها را افرادي غير مسئول وبي انضباطي مي‌دانند كه بايد كنترل شود.

مديريت روابط انساني كلاس درس را يك سازمان اجتماعي و انساني در نظر مي‌گيرد. در اين ديدگاه معلمان برايجاد ارتباط با دانش آموزان و شخصيت آنها تاكيد مي‌كنند. در اين رويكرد معلمان فرد نگر بوده و به مسائل انضباطي و كنترلي كمتر توجه دارند. فردنگري معلمان بيشتر جنبه جمعي دارد ولي سعي مي‌نمايند در عين حال به ويژگيهاي منحصر به فرد هر دانش آموزي يز توجه نمايند.

در ديدگاه سيستمي معلمان داراي رويكردي انعطاف پذير بوده و موقعيت و شرايط كلاس درس را در نظر گرفته و متناسب با موقعيت به موضوع درس يا فرد يا هر دو مورد تاكيد مي‌نمايند.

مسئله اصلي در اين پژوهش بررسي ميزان تحقق كاركردهاي مديريتي كلاس درس معلمان دوره متوسط شهر تودشك است در اين بررسي كلاس درس به عنوان يك سيستم و گروه اجتماعي در نظر گرفته شده است. كه نيازمند مديريتي اثر بخش و كارآمد است به نظر صاحبنظران كاركردهاي مديريت طراحي و سازماندهي، رهبري و نظارت و كنترل و ارزشيابي است. از طرفي معلمان به دليل دانش، نگرشها، استعدادها و مهارتهاي متفاوت از كاركردهاي مديريت كلاس درس به يك ميزان استفاده نمي‌كنند. بنابراين در اين پژوهش ميزان تحقق كاركردهاي مديريت كلاس درس يعني طراحي و سازماندهي، رهبري و نظارت و كنترل، ايجاد جويادگيري مطلوب و ارزشيابي پيشرفت تحصيلي مورد بررسي، توصيف و تحليل قرار مي‌گيرد.