چکیده

امروزه با توجه به تغییر رویه کشورها از رویکرد نظامی به رویکرد اقتصادی در رقابت های جهانی برای نیل به اهداف سیاسی و کسب قدرت، گسترش تجارت خارجی، ایجاد اتحادیه های اقتصادی منطقه ای و فرا منطقه ای، جذب بازارهای بیشتر در صحنه ی سیاسی در صدر برنامه های کشور ها قرار گرفته است. دراین راستا بنادر بعنوان مولفه ای تاثیرگذار، همیشه در توسعه ژئواکونومیک کشورها و مناطق مطرح بوده اند نقش پررنگتری بخود گرفته اند. در ایران نیز بنادر استان گیلان بعنوان بازوی اقتصادی در شمال کشور عهده دار این نقش می باشند.

 در این تحقیق با این سوال که ، نقش بنادر استان گیلان در توسه استراتژی ملی کدامند؟ سعی برآن شده که به بررسی توسعه روابط ایران با کشورهای همسایه و همچنین توسعه ژئواکونومی کشور از طریق بنادر استان گیلان پرداخته و با بررسی و اثبات فرضیه هایی چون ، بنادر استان گیلان از پتانسیل هایی بالایی برای نقش آفرینی در عرصه مبادلات تجاری ایران برخوردار می باشند و با توجه به ارزش ژئواکونومیک کشورهای حوزه کاسپین نقش فعال بنادر استان گیلان موجب پیوند راهبردی میان ایران و کشورهای حوزه کاسپین است، نقش ژئوپلیتیک  بنادر استان گیلان در نیل به اهداف توسعه پایدار ملی و منطقه ای مورد بررسی قرارداده  و در جهت بالفعل نمودن فرصت ها و کنترل تهدیدهای احتمالی پیشنهاداتی را برای رفع مشکلات و تنگناهای توسعه بنادر این استان ارائه شده است.

واژگان کلیدي: ژئوپولیتیک بنادر ،گیلان، ژئواکونومیک

فهرست مطالب

عنوان                                                                          صفحه

چکیده . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

فصل اول :کلیات تحقیق

1-1-  بیان مساله . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . .  3

1-2-  سوال تحقیق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . .  4

1-3-  فرضیه های تحقیق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  4

1-4-  اهداف تحقیق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   4

1-5-  روش تحقیق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . .  4

1-6-  پیشینه تحقیق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  5

1-7-  ضرورت تحقیق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  5

1-8-  سازماندهی پژوهش . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  6

1-9-  محدودیت ها و تنگناها . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  6

فصل دوم : مبانی نظری

2-1- ژئوپلیتیک . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  8

2 -2 – مفهوم ژئوپلیتیک . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  9

2 – 2 – 1 – رابطه ژئوپلیتیک و توسعه . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  12

2 – 2 – 2 – رابطه ژئوپلیتیک و اقتصاد . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  15

2 – 2 – 3 – رابطه ژئوپلیتیک و سیاست . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  16

2 -3 – مفاهیم مرتبط با ژئوپلیتیک . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  17

2 – 3 – 1 – مفهوم ژئواکونومیک . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  18

 2– 3 – 2 – مفهوم ژئوکالچر . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  23

2 – 3 – 3 – مفهوم ژئوپلیتیک انتقادی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  27

2 -4 – نقش دریاها در توسعه اقتصادی . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  32

2– 4 – 1 – مفهوم ساحل و ویژگی های آن . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  32

2 – 4 – 2 – مفهوم بندر و ویژگی های آن . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  34

2– 4 – 3 –  انواع بنادر . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  35

2 – 4 – 4 – پیشینه بنادر ایران . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  42

2 – 4 – 5 – مهمترین بنادر ایران . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  47

فصل سوم : مشخصات جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

3-1- موقعیت جغرافیایی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  52

3-2- وسعت . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  53

3-3- توپوگرافی . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  53

3-4- جمعیت و تنوع قومی . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  54

3-5- ویژگی جغرافیایی دریاچه کاسپین . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  57

3-5-1- ویژگی سواحل . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  58

3-5-2- ویژگی بنادر . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  61

فصل چهارم : یافته های تحقیق

4-1- نقش بنادر گیلان در توسعه روابط ایران با کشورهای همسایه . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . .  64

4-2- نقش بنادر گیلان در توسعه ژئواکونومی کشور . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  65

4-3-چشم انداز ژئوپلیتیک بنادر استان گیلان . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  69

4-3-1- پیشینه تاریخی . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  69

4-3-2- وضعیت موجود . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  70

4-3-3- چشم انداز آینده . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  71

4-4- نقش بنادر گیلان در شرایط خاص ژئوپلیتیک ایران . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .  73

4-4-1- رابطه ایران و کشورهای حوزه قفقاز . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  73

4-4-2- رابطه ایران و کشورهای آسیای مرکزی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  78

4-4-3- رابطه ایران و روسیه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  83

4-5- تحلیل ژئوپلیتیک مشکلات و تنگناهای توسعه بنادر استان گیلان . . . . . . .. . . . . . . . . . .  86

فصل پنجم : نتیجه گیری و ارزیابی فرضیه ها

5-1- مقدمه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  90

5-2- ارزیابی فرضیه اول . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  90

5-3- ارزیابی فرضیه دوم . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  91

5-4- نتیجه گیری . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  92

منابع و مآخذ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  93

فهرست جداول

عنوان                                                       صفحه

جدول شماره 2-1- تفاوت های ژئوپلیتیک سنتی و ژئوپلیتیک انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

جدول شماره 3-1-  جمعیت شهرستان بندرانزلی برمبنای سرشماری های 35 الی 85  . . . . . . . . . . . . . . 55

جدول شماره 3-2-  مشخصات بخش های مختلف ساحل ایران در دریای کاسپین   . . . . . . . . . . . . . . 60

جدول شماره 4-1- تعداد کشتی های وارده به تفکیک بنادر طی سالهای 75 الی 88 . . . . . . . . . . . . . . 64

جدول شماره 4-2- وزن و ارزش كالاي تجاري وارده به سرزمين اصلي از مناطق آزاد در سال 1390  . . . . . . . . . . 68

جدول شماره 4-3- وضعیت انبار و محوطه بندری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

جدول شماره 4-4- تعداد و مشخصات اسکله ها . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

جدول شماره 4-5- میزان صادرات و واردات ایران و آذربایجان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

جدول شماره 4-6- میزان صادرات و واردات ایران و ترکمنستان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

جدول شماره 4-7- میزان صادرات و واردات ایران و قزاقستان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

جدول شماره 4-8- تبادلات تجاري ايران و روسيه بر اساس آمارهاي اداره فدرال گمرك روسيه  . . . . . . . . . . . . 85

جدول شماره 4-9- میزان صادرات و واردات ایران و روسیه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

فهرست اشکال و نمودار ها  

عنوان                                                       صفحه

نمودار شماره 2-1- روابط متقابل جغرافیا، قدرت و سیاست . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  12

نمودار شماره 2-2- رابطه مستقیم ژئواکونومی با قدرت و جغرافیا . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . .  19

شکل شماره 3-1- طبقه بندی سواحل ایرانی دریای کاسپین و نیمرخ های فلاتقاره آن  . . . . . . .  . . . . . 58

نمودار شماره4-1-  نمودار مقایسه ای کشتی های وارده به بندرانزلی و کل کشور طی سالهای 75 الی 88 . . . . .  . . . 65

نمودار شماره 4-2- مقایسه ارزش كالاي تجاري وارده به کشور ازطریق مناطق آزاد و منطقه آزاد انزلی  . . . . . . . . . 68

شکل شماره 4-1- کشورهای حوزه دریای کاسپین . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . 73

نمودار شماره 4-3- میزان صادرات و واردات ایران و آذربایجان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  76

نمودار شماره 4-4- میزان صادرات و واردات ایران و ترکمنستان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

نمودار شماره 4-5- میزان صادرات و واردات ایران و قزاقستان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

نمودار شماره 4-6- میزان صادرات و واردات ایران و روسیه  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86