چکیده

خلیج فارس یکی از نقاط استراتژیک و حیاتی از نقطه نظر سیاست بین الملل می باشد. علاوه بر اهمیت کشتی رانی، کشف و استخراج منابع عظیم نفت، گاز و وابستگی شدید کشورها به این مواد به عنوان مواد حیاتی برای صنعت، اهمیت ژئوپلیتیک این منطقه را بیشتر نموده است. به گونه ای که در هیچ برهه ای از مطامع قدرتهای بزرگ خالی نبوده است. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و قطع شدن منافع ایالات متحده در این کشور و تلاش روز افزون این کشور جهت مقابله با ایران از طریق حضور نظامی و یا ایجاد پایگاههای نظامی و تحریک کشورهای منطقه و نفاق افکنی، موجبات تقابل بیشتر ایران و ایالات متحده آمریکا را فراهم ساخته است. ادامه این روند منافع حیاتی دو طرف را می تواند تهدید کند و یا حداقل بسیاری از ظرفیت های موجود جهت توسعه و ترقی را از بین ببرد. در این پژوهش ضمن تبیین موقعیت ممتاز جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلیج فارس به مباحث مربوط به امنیت ملی این کشور پرداخته شده است. و این موضوع مورد توجه بوده که جمهوری اسلامی ایران جهت تامین امنیت ملی خود با چه چالشهایی مواجه بوده و منافع متضاد این کشور با ایالات متحده آمریکا تا چه اندازه می تواند برای کشور تهدید آمیز باشد و یا چگونه می توان این تهدیدها را به فرصت تبدیل نمود.

این مطالعه از نوع توصیفی و کتابخانه ای می باشد، که با استفاده از روش ماتریس تحلیل بررسی شد. نتایج نشان داد که تقابل ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تاثیر گذار است.

کلید واژگان: امنیت ملی، جمهوری اسلامی ایران، ایالات متحده آمریکا، تقابل ژئوپلیتیک

فهرست مطالب

عنوان                                                   صفحه

چکیده................................................... 1

مقدمه .................................................. 2

فصل اول (کلیات تحقیق) .................................. 5

1-1 بیان مساله تحقیق ................................... 6

1-2 سوال تحقیق ......................................... 7

1-3 فرضیه های تحقیق .................................... 7

 1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق ............................... 7

1-5 اهداف تحقیق ........................................ 8

1-6 جنبه جديد بودن و نوآوري در تحقيق ................... 8

1-7 روش شناسی تحقیق .................................... 9

 1-8 محدودیتهای تحقیق .................................. 9

1-9 سازماندهی تحقیق .................................... 10

فصل دوم (مبانی نظری تحقیق) ............................. 11

مقدمه .................................................. 12

2-1 ديدگاه هاي مهم ژئوپلیتیک ........................... 12

2-1-1  الفرد تاير ماهان و نظريه قدرت دريايي ............ 12

2-1-1-1 عوامل موثر بر قدرت دريايي از نظر آلفرد تایر ماهان 13

2-1-2  هالفورد مكيندر و نظريه هارتلند .................. 15

2-1-3  اسپايكمن و نظريه ريملند ......................... 16

2-2 جايگاه ژئوپلیتیک ايران در نظريات مذكور ............. 17

فهرست مطالب

عنوان                                                   صفحه

2-3 پیشینه تحقیق ( دیدگاهها و نظریات ) ................. 18

2-4 تعاریف و مفاهیم .................................... 27

2-4-1 استراتژی ......................................... 27

2-4-2 مفهوم لغوی استراتژی .............................. 28

2-4-3 مفهوم اصطلاحی استراتژی ............................ 28

2-4-4 مفهوم استراتژي ................................... 28

2-4-5 انواع استراتژی ................................... 29

2-4-6 مفهوم امنيت ملي و کاربرد آن در استراتژي امنيت ملي 30

2-4-6-1 امنيت ........................................... 31

2-4-6-2 امنيتملي ........................................ 32

2-4-6-3 ابعاد امنيت ملي ................................. 32

2-4-6-3-1 امنيت اقتصادی.................................. 33

2-4-6-3-2 امنيت نظامي ................................... 34

2-4-6-3-3 امنيت اطلاعاتی.................................. 35

2-4-6-3-4 امنيت سیاسی، فرهنگي ........................... 35

2-4-6-3-5 امنيت اجتماعی، فرهنگی.......................... 36

2-4-6-3-6 امنيت محيط زيست ............................... 36

2-5 مفهوم شناسی تحریم................................... 37

2-5-1 تحریم های اقتصادی آمریکا علیه جهان................ 38

2-5-2 تاریخچه تحریمهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران... 39

فهرست مطالب

عنوان                                                   صفحه

2-6 روش ماتریس تحلیل ................................... 43

فصل سوم (بررسی جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا ) 48

3-1  کلیاتی درباره ایران ............................... 49

3-1-1 پرچم جمهوری اسلامی ایران .......................... 51

3-1-2موقعیت جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران ............... 51

3-1-2-1 موقعیت ریاضی..................................... 51

3-1-2-2 موقعیت نسبی...................................... 51

3-2 وسعت جمهوری اسلامی ایران............................. 52

3-3 شکل کشور جمهوری اسلامی ایران ........................ 52

3-3-1 توپوگرافی ........................................ 52

3-3-2 جمعیت ............................................ 53

3-3-3 دین و مذهب ....................................... 54

3-3-4 منابع کشور ....................................... 54

3-3-5 حوضه های رودهای جمهوری اسلامی ایران ............... 55

3-3-5-1 رودخانه های حوضه دریای خزر ...................... 55

3-3-5-2 حوضه خلیج فارس و دریای عمان ..................... 56

3-3-5-3 حوضه درياچه اروميه............................... 56

3-3-5-4 حوضه مركزي ...................................... 56

3-3-5-5 حوضه خاوري....................................... 56

3-4  خلیج فارس ......................................... 56

3-4-1 جزایرایرانیخلیجفارس .............................. 57

فهرست مطالب

عنوان                                                   صفحه

3-4-2 خطرنیروهاینظامیبیگانهبرایخلیجفارس ................ 58

3-5 نکتهجغرافیایی ...................................... 58

3-6سرزمینایالات متحده آمریکا............................. 60

3-6-1 پرچم و نشان ملی ایالات آمریکا ..................... 61

3-6-2 نشان ایالات متحده آمریکا .......................... 61

3-6-3 جمعیت ایالات متحده آمریکا ......................... 61

3-6-4جغرافیای طبیعی ایالات متحده آمریکا.................. 62

3-7اقتصاد ایالات متحده آمریکا............................ 63

3-8 آب و هوای ایالت های آمریکا.......................... 64

3-9 اهدافاستقرارنیروهاینظامیآمریکادرمنطقه .............. 65

3-9-1 نیروهاوپایگاههاینظامیایالات متحده آمریکا .......... 66

3-9-2 نیروهایآمریکاییدراطرافمرزهایایران ................ 69

فصل چهارم (تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق) .... 70

مقدمه .................................................. 71

4-1 ژئوپلیتيكايرانونظامامنيتمنطقهاي .................... 72

4-2 نقش منطقه خلیج فارس و جمهوری اسلامی ایران در چشم انداز ژئوپلیتیک انرژی................................................... 72

4-3 جمهوری اسلامی ايرانيكبازيگرتعادلبخشوسازنده........... 73

4-4 سابقهينقشآفرينيسازنده‌يايران ........................ 73

4-5 منطق تلاش ايران براي كسب نقش بيشتر .................. 74

4-5-1  امنيت سازي ...................................... 74

4-5-2  فرصت سازي در سطح منطقه اي ....................... 75

فهرست مطالب

عنوان                                                   صفحه

4-6 آثار علائق ژئوپلیتیک در رفتار ايالات متحده امريكا نسبت به ايران   76

4-7خاستگاهواهدافایالات متحده آمریکا از تقابل با جمهوری اسلامی ایران   78

4-7-1 امپریالیسم قدرت مسلط.............................. 78

4-7-2 پیروزی انقلاب اسلامی و تغییر ساختار قدرت............ 79

4-8 اهداف آمريكا در جلوگيري از افزايش نقش ايران ........ 80

4-8-1  مقابله با برنامه ي هسته اي ايران ................ 80

4-8-2  مسئله ي تروريسم.................................. 81

4-8-3  مقابله با حضور و نفوذ ايران در كشورهاي منطقه .... 82

4-9 تأثيرات تقابل میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا بر امنيت ملي (ج ا ا ) ........................................... 83

4-9-1  چالش‌هاي امنيتي .................................. 83

4-9-1-1  چالش‌هاي نظامي .................................. 83

4-9-1-2  چالش‌هاي سياسي .................................. 84

4-9-1-3  چالش‌هاي اقتصادي ................................ 85

4-9-1-4  چالش‌هاي هويتي .................................. 86

4-9-2  فرصت‌هاي امنيتي .................................. 87

4-9-2-1  فرصت‌هاي ملي .................................... 87

4-9-2-2  فرصت‌هاي منطقه‌اي ................................ 88

فصل پنجم ( بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات ) ............... 96

مقدمه .................................................. 97

5-1 جمع بندی ........................................... 97

5-2 آزمون فرضیات ....................................... 99

فهرست مطالب

عنوان                                                   صفحه

5-3 نتیجه گیری ......................................... 104

5-4 پیشنهادات .......................................... 107

فهرست جدولها

عنوان                                                   صفحه

جدول 2-1 تاریخ، دلایل و دامنه ی مهم ترین تحریم های اعمال شده علیه جمهوری اسلامی ایران................................................ 41

جدول 2-2 ماتریس زمان هشدار و توان آسیب رسانی تهدید ..... 44

جدول  2-3 ماتریس ارزیابی احتمال خطر  ................... 45

جدول  2-4 احتمالات تهدیدات امنیت ملی .................... 46

جدول 2-5 احتمال استراتژیک تهدیدات....................... 46

جدول 4-1 ماتریس تحلیل زمان هشدار و توان آسیب رسانی تهدیدات     90

جدول 4-2 ماتریس ارزیابی احتمال خطر ..................... 90

جدول 4-3 رویکرد محاسبه احتمال تهدیدات .................. 91

جدول 4-4 تعیین احتمال استراتژیک تهدیدات ................ 91

جدول 5-1 ماتریس تحلیل زمان هشدار و توان آسیب رسانی تهدیدات     100

جدول 5-2 ماتریس ارزیابی احتمال خطر ..................... 100

جدول 5-3 رویکرد محاسبه احتمال تهدیدات .................. 101

جدول 5-4 تعیین احتمال استراتژیک تهدیدات ................ 101

فهرست شکلها

عنوان                                                   صفحه

شکل 3-1 نقشهجمهوریاسلامیایران............................ 50

شکل 3-2پرچمجمهوریاسلامیایران............................. 51

شکل 3-3پرچم ایالات متحده آمریکا ......................... 61

شکل 3-4نشان ملی ایالات متحده آمریکا ..................... 61