چکیده

در گذشته های نه چندان دور فضای ورودی شهر به مثابه اولین فضای شهری، نخستین تصویری از شهر بود که در ذهن مسافران شکل می گرفت. لذا این فضاها نه تنها از کیفیات فضایی بالایی بر خوردار بودند بلکه جزء ویژگی های شاخص شهرها بودند. امروزه با گسترش شهرها و ظهور وسایل نقلیه، ورودی شهرها به فضایی بی کیفیت برای تردد سواره و استقرار کاربری های وابسته به آن و همین طور کاربری های ناسازگار با محیط شهری که از شهر بیرون رانده شده اند، تبدیل گشته است. بدین ترتیب فضای ورودی بسیاری از شهرهای کشورمان با افت شدید کیفی از جمله کیفیات ادراکی – بصری به عنوان مهمترین عوامل سازنده توقعات موردی از ورودی شهرها مانند خوانایی، پذیرندگی، هویت مندی، تبدیل پذیری و خاطره انگیزی مواجه است. بنابراین بررسی و کشف این کیفیات در مبادی ورودی شهرها و ارائه راهبرد هایی جهت ساماندهی آن ها، نقش تعیین کننده ای در حصول و ارتقاء جایگاه این فضاهای شهری دارد. هدف این تحقیق بررسی تحولات کالبدی و کارکردی مبادی ورودی غرب شهر بندرانزلی به عنوان یک شهر توریستی و دانشگاهی است. بدین منظور از روش های توصیفی و تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و بررسی های میدانی است. نتایج تحقیق حاکی از این است که بر اساس شاخص سازگاری کاربری های اراضی، 28 درصد کاربری ها در قسمت ورودی بندرانزلی – رضوانشهر ناسازگارند. وضعیت پوشش گیاهی (فضای سبز شهری) نیز در این ورودی بسیار ضعیف و بدون برنامه ریزی شده است. در زمینه تابلوهای اطلاع رسانی شهری بخصوص تابلوهای تجاری و خدماتی به دلیل تنوع و کثرت، دچار آشفتگی بصری است، و عدم وجود جداره مشخص به ویژه جداره نرم (فضاهای سبز) که از ویژگی پهنه های خارجی ورودی در شهرها می باشد- در این میان پهنه خارجی ورودی، موجب تعریف نامناسب لبه ها در اطراف محور و رفیوژ میانی گشته و در تصویر ذهنی افراد از ورودی شهر تاثیر منفی می گذارد. و فضاهای سبز و بدون کاربری در مسیر ورودی رها شده. در پایان، راه کارها و پیشنهادهایی برای برنامه ریزی سیما و منظر ورودی و بررسی تحولات کالبدی و کارکردی محدوده ورودی شهر ارائه شده است.

واژه های کلیدی: تحولات کالبدی منظر شهری، ورودی شهری، کاربری های ناسازگار، شهر بندرانزلی

عنوان                                                 صفحه

چکیده 1

مقدمه 2

? فصـل اول: کلّیات تحقیق

1-1 بیان مسئله 5

1-2. ضرورت و اهمیت تحقیق 7

1–3. اهداف تحقیق 8

1–4. سئوال های اساسی تحقیق 8

1–5. فرضیه های تحقیق 8

1–6. موانع و محدودیت های تحقیق 9

1–7. محدوده مورد مطالعه 9

1–8. سازماندهی تحقیق 10

1–9. واژه ها و مفاهیم 10

? فصـل دوم: مرور منابع، ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

2-1. پیشینه تحقیق 14

2–2. مفاهیم پایه ای 16

2-2-1. مفهوم شهر 16

2-2-2. مفهوم کالبد شهر 17

2-2-3. مفاهیمی پیرامون توسعه کالبدی شهر 17

2-2-4. فضای شهری و توسعه فضایی 17

2-2-5. فضا و فضای شهری 17

2-3. ورودی 18

2-4. تعریف فضای ورودی شهر 18

2-4-1. عوامل موثر در طراحی فضای ورودی موفق 19

2-5. مفهوم کیفیت محیط شهری 20

2-5-1. مدل جان لنگ: نیازهای انسانی 20

2-5-2. مدل "کانتر" : مولفه های مکان 20

2-5-3. مدل جان پانتر 21

2-5-4. مولفه های کیفیت 21

2-6. عملکرد (کارکرد) و کالبد محیط 22

2-7. عملکرد ورودی شهر 22

2-7-1.  ویژگی های عملکردی ورودی شهر 22

2-7-2. اصول عملکردی ورودی ها 22

2-7-3.  مولفه های عملکردی 22

2-7-4.  تاثیر سرعت بر عملکرد ورودی شهرها 23

2-7-5.  ارتقاء مولفه های عملکردی در ورود به شهر 24

2-8. مولفه کالبدی 24

2-8-1.  عوامل تاثیرگذار بر کالبد و ظاهر ورودی شهر 24

2-8-2. هویت کالبدی 25

2-8-3. ورودی شهر امروز صحنه تناقص و تضاد 25

2-9. انواع ورودی های شهری 27

2-9-1. ورودی شهر- خیابان 28

2-9-2. ورودی شهر- ایستگاه راه آهن 29

2-9-3. ورودی شهر – فرودگاه 29

2-10. سلسله مراتب کارکردی –  مکانی ورودی ها 30

2-10-1. حوزه های فضای ورودی شهر 30

2-10-2.  روشهای ارزیابی کاربری اراضی شهری 32

2-11. ساماندهی شهری 37

2-12. نظریه پردازان جهانی 37

2-12-1.  جان راسکین (1900-1818) 37

2-12-2. کامیلوبویی تو (1914-1836). 38

2-12-3. کامیلو سیت (1903-1843) 38

2-12-4. پاتریک گدس 38

2-13. نگاهی به گذشته، حال و آینده ورودی شهرها 39

2-14. تجارب جهانی ساماندهی ورودی 43

2-14-1. لستر 44

2-14-2. وین 45

2-14-3. آمستردام 47

2-15. سابقه برنامه ریزی و طرح های ساماندهی مبادی ورودی در ایران 49

2-15-1. طراحی مبادی ورودی شهر آمل 50

2-15-2. شیراز 52

2-15-3. مشگین شهر 54

2-15-4. جیرفت 56

2-15-5. تبریز 56

2-15-6. کلاچای 58

2-15-7. قزوین 59

2-15-8. ورودی غربی تهران 61

2-15-9. نصب دروازه ماهی ورودی شرق بندرانزلی 65

2-15-10. دروازه قرآن ورودی غرب شهر خشکبیجار رشت 66

2-16. دیدگاه ها و نظریات شهری 67

2-16-1. نظریه مدرنیسم 67

2-16-2. نظریه پست مدرنیسم 68

2-16-3. نظریه توسعه پایدار شهری 68

2-16-4. مکتب ترقی گرایی 70

2-16-5. مکتب ساختارگرایی{ structuralist  school  } 70

2-16-6. دیدگاه سازمان دهی زمین و تفکیک اراضی 71

2-16-7.  دیدگاه استفاده از طرح جامع در تغییرات کاربری اراضی 72

? فصـل سوم: روش اجرای تحقیق، مواد و روش‌ها

3 –1. روش شناسی تحقیق 74

3–1 –1. روش اجرای تحقیق 74

3–1 –2. شیوه جمع آوری داده ها و اطلاعات 74

3 –1–3. ابزار گردآوری اطلاعات 74

3 –1 –4. جامعه آماری 74

3 –1 –5. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 75

3-2. ویژگی‌های جغرافیایی شهر مورد مطالعه 75

3-2-1. موقعیت جغرافیایی شهر بندر انزلی 75

3-2-2. توپوگرافی 77

3-2-3. ویژگی‌های اقلیمی شهر بندر انزلی 80

3-2-3-1. درجه حرارت 80

3-2-3-2. بارندگی 80

3-2-3-3. رطوبت نسبی 81

3-2-4. منابع آب 81

3-2-5. خاک ‌شناسی 82

3-2-6. پوشش گیاهی 82

3-3. تاریخچه شهر بندر انزلی 83

3-3-1. جمعیت و خانوار 86

3-3-2. ساختار جنسی و سنی جمعیت 86

3-3-3. حرکات جمعیتی (مهاجرت) 87

3-3-4. زبان و مذهب 89

3-3-5. سواد 89

3-3-6. ویژگی‌های اقتصادی شهر بندر انزلی 90

3-3-6-1. جمعیت فعال و غیر فعال 90

3-3-6-2. جمعیت  شاغل برحسب گروه‌های عمده فعالیت 91

3-3-6-3. حدود کلی تراکم جمعیت شهر بندرانزلی 92

3-3-6-4. فعالیت‌های بندرگاهی 93

3-4. سیمای کالبدی شهر بندر انزلی 94

3-4-1. محله‌ها و نواحی شهر بندر انزلی بر حسب مساحت و جمعیت 95

3-4-2. کاربری اراضی شهر بندر انزلی 99

3-4-3. طرح تفصیلی توسعه کالبدی شهر بندر انزلی 103

? فصـل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها و یافته‌های تحقیق

4–1. مقدمه 106

4-2. محدودیت ها و امکانات توسعه کالبدی شهر بندرانزلی 107

4-2-1. محتوای اصلی یا اساس طرح جامع شهر بندرانزلی 109

4-2-2. مشخصات ساختی و کالبدی شهر بندرانزلی 109

4-2-3. حوزه عملکردهای اصلی شهر بندرانزلی 110

4-2-4. تحولات کالبدی و کارکردی شهر بندرانزلی........ 110

4-2-5. حریم شبکه های ارتباطی 112

4-2-6. مقررات مربوط به همجواری و دسترسی های مجاز کاربری های مختلف 112

4-3. پهنه های فضای ورودی شهر 113

4-4. توقعات موضوعی از ورودی 114

4-4-1. تبدیل پذیری 115

4-4-2. نفوذ پذیری 123

4-5. توقعات موردی از ورودی 128

4-5-1. پذیرندگی 129

4-5-1-1. بررسی امکانات مسافرین 133

4-5-1-2. دلبازی 136

4-5-2. خوانایی 141

4-5-2-1. وضوح مسیر 142

4-5-2-2. راهبری 148

4-5-2-3. نظم 150

4-5-3. تشخص 153

4-6. پوشش گیاهی 159

4-7. مبلمان شهری 159

4-8 . حفظ نقاط طبیعی 160

4-9. کفپوش مسیر سواره 161

4-10. تحلیل ویژگی های ورودی شهر بندرانزلی از سمت غرب با تکیه به تکنیکSWOT 162

? فصـل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری و پیشنهادها

5-1. آزمون فرضیه ها 168

5-2. نتیجه گیری 172

5-3. پیشنهادهای تحقیق 173

منابع و مأخذ 175

فهـرست جداول

عنوان                                              صفحه

جدول 2-1: مولفه های کیفیت محیط 21

جدول 3-1: جمعیت و خانوار شهرستان بندر انزلی 86

جدول 3-2: ترکیب جنسی و سنی جمعیت شهرستان بندر انزلی 86

جدول 3-3:  مهاجران وارد شده به شهر بندر انزلی 88

جدول 3-4 : علل مهاجران وارد شده به شهر بندر انزلی در دهه 1385- 1375 88

جدول 3-5 : تعداد باسوادان در جمعیت 6ساله و بیشتر شهرستان بندر انزلی، 1385 89

جدول 3-6 : توزیع نسبی جمعیت 10ساله و بیشتر شهر بندر انزلی برحسب وضع فعالیت 90

جدول3-7 : توزیع نسبی جمعیت10ساله و بیشتر شهر بندرانزلی برحسب نوع فعالیت و به تفکیک جنس 91

جدول3-8: توزیع نسبی برآوردشاغلان10 ساله و بیشتر برحسب بخش‌های کشاورزی، صنعت و خدمات 91

جدول 3-9 تراکم ناخالص جمعیتی پیشنهادی طرح جامع و مقایسه آن با وضع موجود 93

جدول 3-10.  محله‌ها و نواحی شهر بندر انزلی برحسب مساحت و جمعیت 96

جدول 3-11: سطوح کاربری‌های موجود در شهر بندر انزلی 99

جدول 3-12: سطوح کاربری‌های مختلف، تعداد و سهم آنها در شهر بندرانزلی سال 1389 101

جدول 4-1 انواع دیدها در ورودی شهر 138

جدول 4-2 اهداف، راهبردها و سیاست های ورودی شهر 154

جدول4-3 تبدیل پذیری 162

جدول 4-4 نفوذپذیری 163

جدول4-5 پذیرندگی 164

جدول4-6 خوانایی 165

جدول 4-7 تشخص 166

فهـرست نمودارها

عنوان                                              صفحه

نمودار 3-1: ترکیب سنی شهر بندر انزلی – سال 1385 87

نمودار 3-2: وضعیت جمعیت فعال و غیرفعال شهر بندرانزلی ـ سال 1385 90

نمودار 3-3: جمعیت فعال شهر بندر انزلی، 1385 92

نمودار 3-4: مساحت نواحی 9گانه شهر بندر انزلی بر حسب هکتار 97

نمودار 3-5: جمعیت نواحی 9گانه شهر بندر انزلی 97

نمودار 5-1: سنجیدن به ویژگی های مبادی ورودی 170

فهـرست تصاویر

عنوان                                                صفحه

تصویر 2-1 دروازه های قدیم ایران 40

تصویر 2-2 ورودی کنونی شهر لستر از جنوب شرق 45

تصویر 2-3 قسمتی از ورودی شهر وین 46

تصویر 2-4  قسمتی از ورودی شهر آمستردام 49

تصویر 2-5 ورودی شهر آمل 50

تصویر 2-6 دروازه قرآن شیراز 53

تصویر 2-7 طرح های المان ورودی شمالی شیراز 54

تصویر 2-8 ورودی مشگین شهر 55

تصویر 2-9 نماهای ورودی مشگین شهر 55

تصویر 2-10 نماهای ورودی محور ترانزیتی کرمان- جیرفت 56

تصویر2-11 نماهای ورودی پل امام علی(ع) شهر تبریز 58

تصویر 2-12 طرح ورودی شهر قزوین از سمت تهران 61

تصویر2-13 تعیین محدوده طراحی و همنشینی آن با یکدیگر 62

تصویر 2-14 تعیین امتداد مسیر با توجه به مناظر تشکیل دهنده در ورودی غربی تهران 63

تصویر 2-15 دروازه ماهی ورودی شرق بندرانزلی 66

تصویر 2-16 نصب دروازه قرآن ورودی غرب شهر خشکبیجار از سمت خمام 67

تصویر 3-1 نمایی از محدوده بندر و گمرکات انزلی 94

تصویر 4-1 نماهای مسکونی گل های بهشت و آپارتمان های شرکت نفت در محدوده مورد مطالعه 111

تصویر 4-2 نمایی از پروژه کنارگذر شرق به غرب انزلی 112

تصویر 4-3 نمایی از احداث واحدهای آپارتمانی مسکونی مهر 112

تصویر4-4.  تغییر بافت پس مسیر ورودی 118

تصویر4-5. نسبت عرض مقطع به ارتفاع بدنه در ابتدا و انتهای ورودی 119

تصویر 4-6. سد معبر توسط لوازم ساختمانی برای شاخص کردن ملک تجاری 120

تصویر4-7. تابلوهای هشدار دهنده کاهش سرعت 121

تصویر4-8. قدرت انتخاب مسیر در مسیر تندرو به سمت میدان پرستار و ساحل دریا 122

تصویر 4-9. بسته شدن انتهای دید 125

تصویر 4-10. قرارگیری مشاغل نامتناسب با ورودی در حاشیه مسیر 126

تصویر 4-11. قرارگیری کاربری های ناسازگار 126

تصویر 4-12.  نمایی از ریختن زباله در اطراف مسیر ورودی 127

تصویر 4-13.  عدم توقف خودروها در حاشیه باند سواره و هجوم به سمت مسیر عبور پیاده 128

تصویر4-14. پل هوایی در مسیر ورودی 129

تصویر4-15. ایجاد دور برگردان در باند تندرو 130

تصویر 4-16. توقف وسایل نقلیه در مسیر پیاده رو 131

تصویر 4-17. عدم ایجاد یا تخریب کفپوش پیاده رو 131

تصویر 4-18. سرویس بهداشتی در انتهای مسیر ورودی 133

تصویر 4-19.  نمونه هایی از واحدهای پذیرایی مناسب و نامناسب در مسیر ورودی مورد مطالعه 134

تصویر 4-20. مرکز بهداشتی آموزشی و درمانی موجود در مسیر ورودی 135

تصویر4-21. محلی که در ورودی پوشش گیاهی در دو طرف مسیر موجود می باشد 136

تصویر 4-22. سلیقه ای بودن کاشت گیاهان در بلوار ورودی 137

تصویر 4-23. رها شدن فضاهای سبز و بدون کاربری در پی عدم صرفه اقتصادی در استفاده آنها 137

تصویر 4-24. ساختمان های با ارتفاع بلند به عنوان یک عنصر شاخص شهری 140

تصویر 4-25.  نور پردازی در بلوار مسیر ورودی 143

تصویر 4-26. سلیقه ای بودن نورپردازی در مسیر پیاده رو 143

تصویر 4-27. موانع مزاحم در مسیر ورودی 145

تصویر 4-28.  ایجاد ناهمواری در مسیر ورودی 146

تصویر 4-29. تابلوهایی هشداردهنده راهنمایی 147

تصویر 4-30. جداکننده مسیر سواره و پیاده در مسیر ورودی 147

تصویر 4-31. وضوح و قابلیت خروجی ها و تقاطع 148

تصویر 4-32. عدم رعایت تقارن در بدنه ورودی 150

تصویر 4-33. رها شدن فضا درست پشت تابلوی ورودی 151

تصویر 4-34. تغییر کاربری کشتارگاه سابق انزلی در مسیر ورودی به ساختمان اداری شهرداری  تصویر. 156

تصویر 4-35. کیفیت پایین بدنه ورودی 158

تصویر 4-36. نمونه ایستگاه اتوبوس در مسیر ورودی 160

تصویر 4-37.  کیفیت پایین مسیر سواره و درپوش های فاضلاب شهری 161

فهـرست نقشه‌ها

عنوان                                              صفحه

نقشه 1-1 محدوده مورد مطالعه در شهر بندرانزلی 9

نقشه 2-1 پل های در دست احداث ورودی شرقی تبریز 57

نقشه 3-1 موقعیت شهر بندرانزلی در تقسیمات کشوری 76

نقشه 3-2 نواحی سه گانه شهر بندرانزلی 78

نقشه 3-3 پوشش زمین در شهرستان بندرانزلی 79

نقشه 3-4 توسعه تاریخی شهر بندرانزلی در دوران های مختلف 85

نقشه 3-5 وضعیت ناحیه ها و محله های شهربندرانزلی 98

نقشه 3-6 پهنه بندی اراضی شهر بندرانزلی. 1389 100

نقشه 4-1 کاربری اراضی پیشنهادی طرح توسعه و عمران (جامع) شهر بندرانزلی 108

نقشه 4-2 کاربری اراضی پیشنهادی طرح توسعه و عمران محدوده مورد مطالعه 111

نقشه 4-3 پهنه های فضای ورودی شهر 114

نقشه 4-4 طول مسیر ورودی 116

نقشه 4-5 محل قرارگیری تابلوی کنونی ورودی شهر و مسیر انتهای دید 117

نقشه 4-6 امتداد کاربری های دو طرف ورودی در  ورودی 123

نقشه 4-7  تغییر مقیاس کاربری ها درشت دانه و ریزدانه در میسر ورودی 124

نقشه 4-8  کاربری اراضی مسیر ورودی 132

نقشه 4-9 واحدهای تجاری عرضه محصولات غذایی و جاگذاری آنها 134

نقشه 4-10 سکانس بندی مسیر ورودی و آزاد بودن انتهای دید 141