مقدمه‌

       در روزگاران‌ گذشته‌ حوادث‌ منحصر به‌ سقوط‌ از درخت‌ یا بلندی‌، ضربه‌ خوردن‌ و مجروح‌ شدن‌ به‌ وسیله‌ حیوانات‌ اهلی‌ و یا وحشی‌، مسمومیت‌ با مواد گیاهی‌ یا زهر جانوران‌ و یا مواردی‌ از این‌ قبیل‌ بود، ولی‌ امروزه‌ با توجه‌ به‌ پیشرفت‌های‌ چشمگیر در امور صنعتی‌ و امكان‌ استفاده‌ از وسایل‌ مدرن‌ جهت‌ مسافرت‌، استفاده‌ از نیروی‌ برق‌ و ماشین‌آلات‌، تماس‌ با مواد شیمیایی‌ و غیره‌، انسان‌ در برابر حوادث‌ بیشماری‌ قرار گرفته‌ است‌. همه‌ ساله‌ میلیون‌ها حادثه‌ در دنیا اتفاق‌ می‌افتد. بعضی‌ از این‌ حوادث‌ باعث‌ مرگ‌ و بعضی‌ باعث‌ از كارافتادگی‌ كلی‌ و یا جزیی‌ می‌شوند. به‌طور كلی‌ همه‌ حوادث‌ برای‌ قربانیان‌ خود موجب‌ رنج‌ و درد و ضررهای‌ اقتصادی‌ و مالی‌ هستند.

 تعریف‌ حادثه‌ ناشی‌ از كار:

       در كتب‌ لغت‌ معمولاً حادثه‌ به‌ معنای‌ رویداد، واقعه‌ و یا پیش‌آمد معنی‌ شده‌ و بیشتر منظور عمل‌ و یا اتفاق‌ ناخوشایند و خارج‌ از نظم‌ می‌باشد كه‌ ممكن‌ است‌ خسارات‌ مالی‌ و یا جانی‌ در بر داشته‌ باشد، بنابر عقیده‌ برخی‌ حادثه‌ اتفاقی‌ است‌ پیش‌بینی‌ نشده‌ و ناگهانی‌ كه‌ بدون‌ مداخله‌ خود شخص‌، بر اثر یك‌ نیروی‌ خارجی‌ بوجود می‌آید و یا به‌ عبارت‌ دیگر آنچه‌ انسان‌ را ناخواسته‌ از مسیر زندگی‌ طبیعی‌ منحرف‌ می‌سازد و برای‌ او ایجاد ناراحتی‌ جسمی‌ و روانی‌ و یا خسارات‌ مالی‌ نماید حادثه‌ نامیده‌ می‌شود.

 به‌ عقیده‌«ل‌.دیویس‌»، حادثه‌ را می‌توان‌«ضعف‌ در جوابگویی‌ و فرار از حالات‌ مخصوص‌» تعریف‌ كرد. مثلاً تصور كنیم‌ جسم‌ سنگینی‌ از ارتفاع‌ سقوط‌ می‌كند كسی‌ كه‌ زرنگ‌تر، فهمیده‌تر و سریع‌ الانتقال‌ باشد با سرعت‌ فرار می‌كند و شخص‌ دیگر كه‌ فاقد این‌ صفات‌ باشد دچار حادثه‌ می‌گردد.

 تعریف‌ حادثه‌ در دایره‌المعارف‌ بین‌المللی‌ كار عبارت‌ است‌ از یك‌ اتفاق‌ پیش‌بینی‌ نشده‌ و خارج‌ از انتظار كه‌ سبب‌ صدمه‌ آسیب‌ گردد.

 علاوه‌ بر تعاریف‌ كلی‌ برای‌ حوادث‌ مختلف‌ كه‌ به‌ بدان‌ها اشاره‌ شد، در تعریف‌ حادثه‌ ناشی‌ از كار می‌توان‌ به‌ آنچه‌ در قانون‌ كار و تأمین‌ اجتماعی‌ آمده‌ است‌ اشاره‌ نمود:

 حوادث‌ ناشی‌ از كار عبارت‌ از حوادثی‌ است‌ كه‌ حین‌ انجام‌ وظیفه‌ و به‌ سبب‌ آن‌ برای‌ بیمه‌ شده‌ اتفاق‌ می‌افتد. مقصود از حین‌ انجام‌ وظیفه‌ تمام‌ اوقاتی‌ است‌ كه‌ بیمه‌ شده‌ در كارگاه‌، مؤسسات‌ وابسته‌، ساختمان‌ها و محوطه‌ آن‌ مشغول‌ به‌ كار باشد و یا به‌ دستور كارفرما در خارج‌ از محوطه‌ كارگاه‌ مأمور انجام‌ كاری‌ می‌شود. ضمناً اوقات‌ رفت‌ و آمد بیمه‌ شده‌ از منزل‌ به‌ كارگاه‌ و یا بالعكس‌ نیز جزو این‌ اوقات‌ محسوب‌ می‌شوند. همچنین‌ حوادثی‌ كه‌ حین‌ اقدام‌ برای‌ نجات‌ سایر بیمه‌شدگان‌ آسیب‌دیده‌ و مساعدت‌ به‌ آنان‌ اتفاق‌ می‌افتد حادثه‌ ناشی‌ از كار محسوب‌ خواهد شد.

 اهمیت‌ حوادث‌ ناشی‌ از كار:

      همه‌ ساله‌ در جهان‌ ده‌ها میلیون‌ كارگر قربانی‌ حوادثی‌ می‌شوند كه‌ منجر به‌ كشته‌ شدن‌ و یا از كارافتادگی‌ تعداد كثیری‌ از آن‌ها می‌گردد. بر طبق‌ آمار منتشر شده‌ در كشورهای‌ پیشرفته‌ صنعتی‌، سالانه‌ از هر ده‌ نفر كارگر یكی‌ دچار سانحه‌ می‌شود و در نتیجه‌ اینگونه‌ سوانح‌، پنج‌ درصد روزهای‌ كار ملی‌ به‌ هدر می‌رود. حوادث‌ ناشی‌ از كار از سویی‌ سبب‌ ناراحتی‌ فرد كارگر و یا افراد خانواده‌اش‌ می‌شود و از سوی‌ دیگر سبب‌ از بین‌ رفتن‌ سرمایه‌ و تزلزل‌ بنیان‌ اقتصادی‌ جامعه‌ می‌گردد. لذا اینگونه‌ حوادث‌ از دیدگاه‌های‌ زیر دارای‌ اهمیت‌ شایان‌ توجهی‌ می‌باشند:

 1ـ از نظر انسانی‌

 هرگونه‌ حادثه‌ ناشی‌ از كار ولو جزئی‌ سبب‌ درد و ناراحتی‌ شخص‌ كارگر و افراد خانواده‌اش‌ می‌شود. بدیهی‌ است‌ در صورتی‌ كه‌ حادثه‌ شدید باشد و منجر به‌ مرگ‌ یا از كارافتادگی‌ دائمی‌ شود این‌ مسئله‌ اهمیت‌ بیشتری‌ پیدا می‌كند.

 2ـ از نظر اجتماعی‌

 از آنجا كه‌ پیشرفت‌ و ترقی‌ هر اجتماعی‌ بستگی‌ به‌ نیروی‌ كار افراد جامعه‌ دارد، لذا محصول‌ كار هر كارگر نه‌ تنها مایه‌ امرارمعاش‌ زندگی‌ و خانواده‌ اوست‌ بلكه‌ سرمایه‌ و پشتوانه‌ اقتصاد یك‌ جامعه‌ نیز می‌باشد. چنانكه‌ می‌دانیم‌ نزدیك‌ به‌ 50 تا 60% افراد هر اجتماعی‌ را افراد در سنین‌ كار تشكیل‌ می‌دهند. ولی‌ در اصل‌ افراد فعال‌ جامعه‌، مخصوصاً در كشورهای‌ كم‌ رشد در حدود 25% كل‌ جمعیت‌ می‌باشند حال‌ اگر از این‌ تعداد، افرادی‌ نیز به‌ علت‌ حوادث‌ ناشی‌ از كار نتوانند كار خود را انجام‌ دهند این‌ امر سبب‌ تزلزل‌ در وضع‌ اجتماعی‌ جامعه‌ می‌گردد.

 3ـ از نظر اقتصادی‌

      حوادث‌ به‌ هر صورت‌ و درجه‌ای‌ كه‌ باشد برای‌ كارگر، كارفرما و جامعه‌ زیان‌های‌ اقتصادی‌ دربر دارد. این‌ زیان‌ها به‌ صورت‌ مستقیم‌ و غیرمستقیم‌ می‌باشند. از زیان‌های‌ مستقیم‌ می‌توان‌ از خسارت‌ ناشی‌ از وقفه‌ كار به‌ علت‌ حادثه‌، هزینه‌های‌ درمانی‌ و سرانجام‌ خسارات‌ پرداختی‌ در مورد از كارافتادگی‌ موقت‌، دایم‌ و یا فوت‌ را نام‌ برد. در محاسبه‌ زیان‌های‌ غیرمستقیم‌ كه‌ مقدار آن‌ در تمام‌ كشورها بیش‌ از زیان‌های‌ مستقیم‌ است‌ باید زیانهای‌ ناشی‌ از وقفه‌ در كار سایر كارگران‌ به‌ علت‌ كمك‌ كردن‌ به‌ فرد مصدوم‌، بحث‌ و گفتگو در مورد علت‌ وقوع‌ حادثه‌، به‌هم‌ ریختن‌ نظم‌ كار پس‌ از انتقال‌ كارگر به‌ بیمارستان‌ تا موقع‌ گماشتن‌ فرد مناسب‌ برای‌ انجام‌ امور، خسارات‌ وارده‌ به‌ ماشین‌آلات‌ و نهایتاً خسارات‌ ناشی‌ از تقلیل‌ فعالیت‌ كارگر مصدوم‌ پس‌ از برگشت‌ به‌ كار (در صورت‌ معلولیت‌) مورد توجه‌ قرار گیرد.

 علل‌ حوادث‌ ناشی‌ از كار:

    مطالعات‌ و بررسی‌های‌ انجام‌ شده‌ نشان‌دهنده‌ این‌ حقیقت‌ است‌ كه‌ به‌ طور كلی‌ حادثه‌ ناشی‌ از كار علت‌ واحدی‌ ندارد و معلول‌ علل‌ فنی‌ و انسانی‌ می‌باشد. این‌ علل‌ بستگی‌ به‌ نوع‌ كار، محیط‌ شرایط‌ انجام‌ كار و ابزار مورد استفاده‌ دارد و می‌توان‌ آنها را به‌ دو دسته‌ علل‌ مستقیم‌ و غیرمستقیم‌ تقسیم‌ كرد:

 1ـ علل‌ مستقیم‌

     منظور از علل‌ مستقیم‌ عبارت‌ از عللی‌ است‌ كه‌ در به‌ وجود آمدن‌ حادثه‌ سهم‌ اصلی‌ را داراست‌. با توجه‌ به‌ وضع‌ كار و صنعت‌ می‌توان‌ این‌ علل‌ را چنین‌ خلاصه‌ نمود: جابجا كردن‌ كالا، كار با ماشین‌آلات‌، سقوط‌ اشیاء، افتادن‌ كارگر از ارتفاع‌، استفاده‌ غیرصحیح‌ از ابزار كار، افتادن‌ به‌ علت‌ لیز خوردن‌، برخورد با مانع‌، سوختگی‌ و همچنین‌ تصادف‌ با وسیله‌ نقلیه‌ در محیط‌ كارگاه‌ و یا هنگام‌ رفت‌ و برگشت‌ به‌ محل‌ كار.

 2ـ علل‌ غیرمستقیم‌

     این‌ علل‌ مستقیماً سبب‌ بوجود آمدن‌ حادثه‌ نیستند بلكه‌ در صورت‌ وجود علل‌ مستقیم‌، شانس‌ به‌ وجود آمدن‌ حادثه‌ را بیشتر می‌كنند. این‌ گروه‌ شامل‌ تمام‌ عواملی‌ است‌ كه‌ باعث‌ خستگی‌، ناراحتی‌ و نارضایتی‌ كارگر می‌شوند. مهمترین‌ این‌ عوامل‌ عبارتند از:        نور نامناسب‌، صدای‌ بیش‌ از حد، عدم‌ تهویه‌ خوب‌، نامناسب‌ بودن‌ درجه‌ حرارت‌ محیط‌ كار، طولانی‌ بودن‌ ساعات‌ كار، سرعت‌ بیش‌ از حد تولید و نیز عوامل‌ دیگری‌ چون‌: مسایل‌ خانوادگی‌، مالی‌، روابط‌ با كارفرما و سرپرست‌ و غیره‌. ضمناً باید توجه‌ داشت‌ كه‌ در كنار این‌ دو گروه‌ از علل‌، مسایلی‌ چون‌ كمبود تجربه‌ و مهارت‌ كاری‌ ورعایت‌ نكردن‌ اصول‌ ایمنی‌نیز اهمیت‌ بسزایی‌ درایجاد حوادث‌ ناشی‌ از كار دارند.

 بررسی‌ حوادث‌:

      هدف‌ اصلی‌ از بررسی‌ یك‌ حادثه‌، جمع‌آوری‌ اطلاعات‌ لازم‌ به‌ منظور تعیین‌ علت‌ و تدوین‌ اصول‌ پیشگیری‌ از بروز حوادث‌ مشابه‌ می‌باشد. واضح‌ است‌ كه‌ نه‌ تنها كلیه‌ حوادثی‌ كه‌ منجر به‌ مصدومیت‌ كارگر می‌گردد بلكه‌ حوادث‌ دیگری‌ چون‌ واژگون‌ شدن‌ یك‌ جرثقیل‌ یا حوادثی‌ هم‌ كه‌ صدمات‌ جانی‌ در بر ندارد باید بررسی‌ گردند.

نحوه‌ انجام‌ بررسی‌ در هر مورد بستگی‌ به‌ نوع‌ حادثه‌ دارد و ممكن‌ است‌ منحصراً به‌ سؤال‌ از مصدوم‌ بسنده‌ شود و یا غیر از سؤال‌، بازدید از محل‌ و سرانجام‌ كسب‌ نظریه‌ متخصصین‌ باشد. اطلاعاتی‌ كه‌ در بررسی‌ حادثه‌ بایستی‌ جمع‌آوری‌ شود را می‌توان‌ به‌ دو دسته‌ تقسیم‌ نمود. دسته‌ اول‌ عبارت‌ از اطلاعاتی‌ در مورد فرد مصدوم‌، مانند نام‌، نام‌خانوادگی‌، سن‌، جنس‌، سابقه‌ كار، درجه‌ مهارت‌، میزان‌ دستمزد، محل‌ و زمان‌ وقوع‌ حادثه‌، نوع‌ صدمه‌ و نتیجه‌ آن‌ است‌ و دسته‌ دوم‌ عبارت‌ از اطلاعاتی‌ در مورد نحوه‌ به‌ وقوع‌ پیوستن‌ حادثه‌ می‌باشد. در صورتی‌ كه‌ حادثه‌، ناشی‌ از كار با ماشین‌آلات‌ باشد می‌باید نوع‌ ماشین‌، تاریخ‌ ساخت‌ و مدل‌ آن‌ و در صورتی‌ كه‌ ناشی‌ از مواد مصرفی‌ باشد لازم‌ است‌ نوع‌ ماده‌ معلوم‌ شود. علاوه‌ بر اینها بایستی‌ اطلاعاتی‌ در مورد شرایط‌ محیط‌ كار نظیر وضعیت‌ روشنایی‌، تهویه‌، درجه‌ حرارت‌ محیط‌ كار و غیره‌ جمع‌آوری‌ گردد . در ایران‌ مطابق‌ قوانین‌ موجود برای‌ اینكه‌ كارگر مصدوم‌ بتواند از امكانتات‌ درمانی‌ و رفاهی‌ استفاده‌ كند لازم‌ است‌ فرم‌ مخصوصی‌ كه‌ شامل‌ كلیه‌ اطلاعات‌ بحث‌ شده‌ در مورد بروز حادثه‌ می‌باشد بوسیله‌ مسئول‌ ایمنی‌ و یا سرپرست‌ كارگاه‌ تكمیل‌ شود. از تجزیه‌ و تحلیل‌ این‌ فرم‌ها می‌توان‌ اطلاعات‌ جامعی‌ در مورد حوادث‌ ناشی‌ از كار به‌ دست‌ آورد. ضمناً برای‌ سهولت‌ بیان‌ امر و بوجود آوردن‌ امكان‌ مقایسه‌ آمارهای‌ مختلف‌، معیارهایی‌ از طرف‌ كمیته‌ كارشناسان‌ آمار سازمان‌ بین‌المللی‌ كار پیشنهاد گردیده‌ است‌ كه‌ عبارتند از:

 1ـ ضریب‌ تكرار حادثه‌ :

     منظور از ضریب‌ تكرار حادثه‌ یا ضریب‌ تعداد حادثه‌ یا ضریب‌ فراوانی‌ تعداد حوادث‌ و تصادفاتی‌ است‌ كه‌ در مدت‌ معینی‌ (معمولاً یك‌ سال‌) منجر به‌ ضایعات‌ انسانی‌(اعم‌ از تلفات‌، نقص‌ عضو جزیی‌ یا كلی‌ و بیماری‌های‌ شغلی‌) می‌شود و در سازمان‌ مورد بررسی‌ قرار می‌گیرد. برای‌ محاسبه‌ ضریب‌ تكرار یا تعداد حادثه‌ از فرمول‌ زیر استفاده‌ می‌شود:

6

  10 * تعداد كل‌ حوادث‌ در زمان‌ معین

                                                            = ضریب‌تعدادحادثه‌(ضریب‌فراوانی‌)

  مجموع‌ساعات‌كاركلیه‌كارگران‌درهمان‌زمان‌معین‌

 به‌ عقیده‌ صاحب‌ نظران‌، در صورتی‌ كه‌ ضریب‌ تكرار حادثه‌ در كارخانه‌ و یا كارگاهی‌ بین‌ صفر تا ده‌ باشد، آن‌ كارگاه‌ یا كارخانه‌ از نظر رعایت‌ اصول‌ ایمنی‌ و حفاظتی‌ خیلی‌خوب‌ است‌.

 مثال‌:

    كارگاهی‌ دارای‌ پانصد كارگر است‌ كه‌ هر یك‌ از آن‌ها 50 هفته‌ در سال‌ و 48 ساعت‌ در هفته‌ كار می‌كنند. تعداد حوادث‌ طی‌ یكسال‌ در آن‌ كارگاه‌ عبارت‌ از 60 فقره‌ بوده‌ است‌. بر اثر بیماری‌ و حوادث‌ و یا به‌ علل‌ دیگر كارگران‌ مدتی‌ معادل‌ 5% كل‌ ساعات‌ كار یعنی‌ 60000 ساعت‌ غیبت‌ داشته‌اند. مطلوب‌ است‌ ضریب‌ تعداد حادثه‌ در این‌ كارگاه‌؟

 000/200/1 = 500 * 50 * 48 = جمع‌ كل‌ ساعات‌ كار كارگران‌ 000/140/1 = 000/60 - 000/200/1 = جمع‌ كل‌ ساعت‌ كار

 بنابراین‌ ضریب‌ تعداد یا تكرار حادثه‌ برابر است‌ با:

 64/52 = 000/000/1 * 60 = ضریب‌ تعداد حادثه‌

                          000/140/1

 معنای‌ ضریب‌ تعداد حادثه‌ این‌ است‌ كه‌ در مدت‌ یك‌ سال‌، در مقابل‌ هر یك‌ میلیون‌ ساعت‌ كار، تقریباً 53 حادثه‌ اتفاق‌ افتاده‌ است‌.

 تا اینجا فقط‌ تعداد حوادث‌ موردنظر بوده‌ است‌ و با این‌ ترتیب‌ نمی‌توان‌ دقیقاً حوادث‌ كار را اندازه‌گیری‌ نمود. برای‌ اینكه‌ موضوع‌

روشن‌ گردد بهتر است‌ ضریب‌ شدت‌ حادثه‌ نیز در نظر گرفته‌ شود.

 2ـ ضریب‌ شدت‌ حادثه‌  :(1)

 ششمین‌ كنف