بهداشت حرفه اي، ابزاري است كه به كمك آن مي توان در راستاي فراهم آوري، نگهداري و بالا بردن سطح سلامت نيروي كار گام برداشت. بهداشت حرفه اي، بر پيش بيني، تشخيص، ارزشيابي و كنترل عوامل محيطي يا فشارهاي محيط كار متمركز است كه مي توانند آسيب يا بيماري را سبب شوند و يا بر تندرستي كاركنان اثر سوء بگذارند. بهداشت حرفه اي دانشي است كه ريشه در بسياري از علوم مانند شيمي، فيزيك، مهندسي، رياضيات، پزشكي، فيزيولوژي،آمار و... و نيز، علوم انساني دارد.
يكي از رسالت‌هاي اساسي مديريت منابع انساني نگهداري كاركنان توانمند مي‌باشد. از آنجا كه اقدامات نگهداري، مكملي بر ساير اقدامات و فرايند‌هاي مديريت منابع انساني است، حتي اگر عمليات كارمنديابي، انتخاب، انتصاب و ساير اقدامات پرسنلي به نحو بايسته انجام شود بدون توجه كافي به امر نگهداري نتايج حاصل از اعمال مديريت چندان چشمگير نخواهد بود.
نظام نگهداري منابع انساني ابعاد متعددي را شامل مي‌شود كه مي‌توان آنها را به دو دسته تقسيم نمود:
- دسته اول: در رابطه با حفظ و تقويت جسم كاركنان است مانند برقراري بهداشت و ايمني در محيط كار، اجراي برانامه‌هاي ورزش و تندرستي و بعضي خدمات مشابه.
- دسته دوم: شامل مواردي است كه تقويت‌كننده روحيه علاقمندي كاركنان به كار و محيط كار مي‌باشد مانند خدمات بيمه و بازنشستگي و خدمات پرسنلي.
در صورت داشتن توجه و بكارگيري اين موارد امنيت شغلي در كاركنان ايجاد شده و به رضايت شغلي آنها منتهي مي‌شود كه اين امر خود از اهميت بسزايي برخوردار است.
در ذیل تأكيد اصلي بر روي موارد "دسته اول" است به اين صورت كه در ابتدا در مورد اصطلاحات ايمني و سلامت و جنبه‌هاي قانوني آن بحث مي‌شود و در ادامه به برنامه‌ها و راهكار‌هاي مديريت ايمني و سلامت حرفه‌اي پرداخته مي‌شود. سپس بحث سلامت كاركنان با توجه به عامل كليدي استرس در محيط كار با تمركز بر روي شناخت و بهينه سازي ميزان استرس بررسي مي‌شود. در پايان اميد است كه توجه و بكارگيري مطالب و راهكار‌هاي اين مقاله در افزايش ايمني و سلامت محيط كار، بهينه سازي سطح استرس و ايجاد امنيت شغلي مناسب و در نهايت ايجاد رضايت شغلي موثر باشد كه اين نيز يكي از عواملي است كه در بهبود مستمر و تعالي سازمان‌ها بايد در نظر گرفته شود.
امنيت شغلي در آينده
در آينده و در تجارت تغييرات سريع باعث كوچك‌تر شدن سازمان‌ها مي‌شود و سازمان‌ها به سمت مجازي شدن پيش مي‌روند. سازمان‌ها به صورت يك هسته مركزي در مي‌آيند و ساير قسمت‌ها و كاركنان به صورت موقت در اطراف آنها قرار مي‌گيرند و اكثر مردم براي خود كار خواهند كرد. پرداخت‌ها به صورت قسمتي از سود خواهد شد و جاي دستمزد‌هاي ثابت را مي‌گيرد. كاركنان خود را بايد با قرارداد‌هاي نامعين و مستقل وفق دهند. در اين شرايط كاركنان مجبورند همواره در حال يادگيري باشند كه دليل اين وضعيت افزايش روزافزون رقابت است. در آينده امنيت استخدام بر مبناي توانايي كاركنان در ايجاد ارزش افزوده مي‌باشد. با توجه به اين عوامل مي‌توان نتيجه گرفت كه در آينده عمده مسئوليت ايمني و سلامت به عهده كاركنان است .
تعاريف و مفاهيم ايمني و بهداشت كار
- ايمني: ایمنی ميزان دوري ازخطر تعريف شده است.ايمني يك موضوع حفاظت نسبي ازبرخورد باخطرات است وكميتي نسبي مي‌باشد.
- خطر بالقوه: شرايطي كه داراي پتانسيل صدمه به افراد، خسارت به تجهيزات و ساختمان‌ها، از بين بردن مواد و ... باشد.
- خطر بالفعل: واژه خطر بالفعل بيان كننده قرارگرفتن نسبي در معرض يك خطر بالقوه مي‌باشد ولي وقتي كه يك خطر بالقوه وجود داشته باشد الزاماً يك خطر بالفعل را به همراه نخواهد داشت.
- حادثه ناشي از كار: حادثه يك رويداد يا واقعه برنامه ريزي نشده و بعضاً آسيب‌رسان و خسارت‌آور است كه انجام، پيشرفت، يا ادامه كار را به صورت طبيعي مختل ساخته و همواره در اثر يك عمل يا انجام يك كار غيرايمن يا در اثر شرايط غيرايمن يا در اثر تركيبي از اين دو به وقوع مي‌پيوندد.
- ريسك: ريسك عبارت است از امكان وارد آمدن آسيب به انسان يا دارائي او.
روش‌هاي متداول بررسي و اقدام در زمينه بهداشت و ايمني محيط كار
- روش‌هاي تامين سلامت كاركنان در محل كار: شامل روش‌هاي طبي، روش‌هاي كنترل محيط و روش‌هاي روانشناسي است.
- ارگونومي: به مطالعاتي اطلاق مي‌شود كه در آن ساخت تركيب و سازمان كار طراحي تجهيزات شغل و محل كار در رابطه با عامل انساني مورد بررسي قرار مي‌گيرد و در اين روشها به مسائل فيزيولوژيكي، ادراكي و تاحدي رفتاري انسان توجه مي‌گردد.
- روش‌هاي بيومكانيكي: اين روشها تعامل فيزيكي بين انسان و سيستم مكانيكي اطراف او را مورد نظر داشته، ابزار، تجهيزات و تسهيلات محل كار را در اين رابطه مورد مطالعه قرار مي‌دهد.
- مهندسي سيستم ها: در اين روش با توجه به اصول سيستم‌ها تمامي اجزاي موجود شناسائي شده و با استفاده از روش‌هاي تجزيه و تحليل كمي مسائل ايمني را مورد مطالعه قرار مي‌دهد و معمولا شامل چهار گروه اصلی به شرح زیر را در بر می گیرد:
- تجزیه و تحلیل ضایعات
- تحلیل های شاخه ای (صحیح-غلط)
- جزیه و تحلیل خطاهای انسان
- اندازه گیری میزان ایمنی
- روش‌هاي اكتشافي: در اين روشها با مطاله در نحوه توزيع و تشخيص بيماري‌ها و روش‌هاي آماري و مقايسه ميزان سلامت و ايمني مورد تحليل قرار مي‌گيرند. روشهای اکتشافی در قلمرو مسائل بهداشت و ایمنی معمولا به دو دسته عمده به شرح زیر تقسیم میشود:
الف:اپیدمولوژی یا مطالعه در نحوه توزیع و تشخیص بیماری ها که درآن از روشهای مختلف تحقیق ازجمله روشهای زیر استفاده می شود: 1.اپیدمولوژی توصیفی 2.اپیدمولوژی از طریق آزمون و فرضیه 3.اپیدمولوژی تحلیلی 4.اپیدمولوژی تجربی
ب:روشهای آماری:
در این روشها معمولا اطلاعات کافی در زمینه تعداد سوانح و بیماری ها و علل آن جمع آوری، طبقه بندی و تجزیه وتحلیل می شود. نتایج حاصل از این تحلیل ها با استانداردهای متداول مثل:ضریب استاندارد تکرار سوانح ضایعه زا و یا ضریب شدت سانحه، مقایسه و از این طریق میزان ایمنی و بهداشت محیط کار مشخص می شود.
- روش‌هاي رفتاري: در اين روشها براي بررسي ايمني و سلامت از متغير هايي نظير رضايت از كار ، انگيزش، مشاركت و عواملي از اين دست پرداخته مي‌شود. روشهای رفتاری ، پنج زمینه زیر را مورد تاکید قرار می دهند:
- انتخاب و به کار گماردن صحیح کارکنان
- آموزش
- طرز برخورد و تلقی کارکنان با مسائل ایمنی
- تغییر رفتار کارکنان
- روانشناسی سازمان
قوانين دولتي و ايمني و سلامت حرفه‌اي
با توجه به اهميت ايمني و سلامت، كارفرمايان همواره از طرف افراد جامعه، كارگران و كارمندان و گروه‌ها و اتحاديه‌هاي كارگري به منظور پذيرفتن مسئوليت بيشتر در مورد ايمني و سلامت كاركنان تحت فشار بوده‌اند. اين فشار‌ها باعث شده تا دولت‌ها به ايجاد قوانين پوشش‌دهنده ايمني و سلامت اقدام كنند كه به دليل عدم توجه كافي و وجود مشكلات بنيادي در اغلب موارد منجر به پيچيدگي فرايند توليد و عدم شمول برخي افراد در بعضي زمينه‌ها مي‌شوند.
قوانين ايمني و سلامت حرفه‌اي در ايران
در هر يك از كشور‌ها براي ايمني و سلامت محيط كار قوانيني وجود دارد كه البته شدت و ضعف آن با توجه به ميزان توسعه يافتگي كشور‌ها متفاوت است. در كشور ايران نيز قوانيني براي اين منظور پيش بيني شده است و بعد از انقلاب نيز توجه ويژه‌اي به اين امر شده است. براي صيانت از نيروي انساني و منابع مادي كشور رعايت دستورالعمل‌هايي از سوي شوراي عالي حفاظت فني جهت تأمين ايمني و وزارت بهداشت جهت سلامتي تدوين مي‌شود كه براي كليه كارگاه‌ها، كارفرمايان و كارآموزان الزامي است (ماده 85 قانون كار). شوراي عالي حفاظت فني مسئول تهيه آيين‌نامه‌هاي حفاظت فني مي‌باشد ( ماده 86 قانون كار)
در ايران اشخاص حقيقي و حقوقي كه قصد تأسيس كارخانه داشته باشند بايد طرح‌هاي خود را از نظر ايمني به تأييد وزارت كار (شوراي عالي حفاظت فني) و از نظر سلامت به تأييد وزارت بهداشت برسانند. اين موارد در خصوص واردات ماشين آلات هم صادق است ( مواد 87 الي 90 قانون كار).
در مورد كاركنان نيز كارفرمايان براي حفاظت از ايمني و سلامت كاركنان در محيط كار مكلف به تهيه تمامي وسايل ايمني و ارائه آموزش‌هاي لازم مي‌باشند. همچنين كاركناني كه در معرض بيماري‌هاي ناشي از كار هستند بايد پرونده پزشكي داشته باشند و هر سال يكبار توسط مراكز درماني مورد تأييد، معاينه شده و نتيجه در پرونده آنها ثبت شود. چنانچه بيماري ناشي از كار در فرد تشخيص داده شود كارفرما مكلف است اين فرد را بدون كاهش حق‌السعي در قسمت مناسب ديگري به كار گمارد. در صورت تعدد اين بيماران وزارت كار مكلف است تا از محيط كار براي كنترل موارد ايمني و سلامت بازديد به عمل آورد و با بررسي شرايط و در صورت لزوم براي پيشگيري از بيماري‌هاي محيط كار كميته حفاظت فني و بهداشت كار توسط وزارتخانه‌هاي كار و بهداشت تشكيل خواهد شد. وظيفه كميته مذكور برقراري ارتباط ميان وزارتخانه‌هاي مسئول و كارفرما مي‌باشد و اين كميته از افراد متخصص با تأييد وزارتخانه‌هاي مسئول تشكيل مي‌شود (ماده 91 الي 93 قانون كار)
در صورتي كه كارفرما در مورد ايمني و سلامت حرفه‌اي قصور كند برطبق قانون ملزم به جبران خسارت و مجازات خواهد بود و در صورت قصور كارگر، كارفرما مسئوليتي نخواهد داشت (ماده 94 و 95 قانون كار). به منظور اجراي صحيح اين قوانين و ضوابط حفاظت فني و سلامت كاركنان اداره بازرسي وزارت كار تشكيل شده كه وظايفي از قبيل نظارت براجراي قوانين، آموزش مسائل ايمني و سلامت، بررسي اشكالات قوانين، رسيدگي به حوادث كاري و بازرسي‌هاي منظم بر طبق فانون دارد. نحوه بازرسي و شرايط بازرسان نيز در قانون پيش بيني شده است ( قانون كار مواد 96 الي 106)
مهندسی بهداشت حرفه‌ای (به انگلیسی: Occupational Health Engineering) یا سلامت شغلی یا سلامت کار شاخه‌ای است از علم بهداشت و عبارتست از شناسائی، ارزیابی و کنترل عوامل زیان آور موجود در محیط کار به همراه یکسری مراقبتهای بهداشتی درمانی به منظور سالم‌سازی محیط کار و حفظ سلامت نیروی کار
مهندسی بهداشت حرفه‌ای را می‌توان به طور خلاصه علم و هنر تامین سلامت در محیط‌های شغلی تعریف کرد و یک مهندس بهداشت حرفه‌ای یا متخصص سلامت شغلی کسی است که وظیفه شناسایی، ارزشیابی و حذف یا کنترل عوامل مخاطره آمیز شغلی را به عهده دارد.
نخستین کمیته مشترک سازمان بهداشت جهانی وسازمان بین‌المللی کار که درسال ۱۹۵۰ تشکیل شد،مهندسی بهداشت حرفه‌ای را چنین تعریف نموده است:تامین و ارتقاء عالی ترین سطح سلامت جسمی، روانی واجتماعی برای کارگران همهٔ مشاغل، پیشگیری از بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار، به‌کارگماردن نیروی کار درمحیط و شغلی که از لحاظ جسمی و روانی قدرت انجام آنرا دارد و به‌طور خلاصه تطابق کار با انسان یا ارگونومی که از کلمه یونانی برگرفته شده است
مهندسی بهداشت حرفه‌ای رشته‌ای است که به محیط کار بر می‌گردد. در واقع متخصصان در این رشته خطرهای بالقوه‌ای که در محیط کار وجود دارد را شناسایی می‌کنند و در مراحل بعد به اندازه‌گیری و ارزیابی این خطرات و کنترل آنها می‌پردازند. البته کسانی که علم بیشتری در این رشته دارند، خطرهای شغلی را پیش بینی نیز می‌کنند. به این نکته باید اشاره کرد که کسب این مهارتها به نحوه تربیت دانشجویان بستگی دارد.
تاریخچه بهداشت حرفه‌ای
تا قرن شانزدهم میلادی در کتب طبی به بهداشت حرفه‌ای و ارتباط بیماریهای مختلف با شغل افراد اشاره قابل توجهی نشده است. از قرن شانزدهم به بعد در تاریخ به چهره‌های درخشانی بر می‌خوریم که تمام عمر خود را صرف تشخیص و جلوگیری از بیماریهای ناشی از کار نموده و خدمات با ارزشی انجام داده‌اند.
اولین فردی که آثار ارزنده‌ای در مورد بهداشت حرفه‌ای از خود به یادگار گذاشته است طبیبی از ناحیه ساکسونی در ایتالیا بنام اگریکولا بود او کتابی در ۱۲ جلد درباره اکتشافات و استخراج فلزات. ابزار کار. حوادث و بیماریهای ناشی از کار و ... نوشت که در سال ۱۵۵۶ منتشر شد. بعداز اودر سال ۱۵۶۷ پزشک دیگری اهل سوئیس بنام پاراسلسوس کتابی درباره بیماریهای وابسته به شغل در بین کارکنان معدن ذوب و فلزات منتشر کرد. در سال ۱۶۳۳ پدر طب کار یا همان رامازینی بدنیا آمد که یکی از پیشقدمان بزرگ قرن ۱۷ در زمینه بهداشت حرفه‌ای می‌باشد. کتاب معروفش در باره بیماریهای حرفه‌ای در سال ۱۷۰۰ میلادی منتشر شد. او برای اولین بار به پزشکان توصیه کرد که علاوه بر سوالات که در زمان معاینه از بیماران می‌پرسیدند از همه بپرسند شغل شما چیست این جمله کوتاه نقطه عطفی در تاریخ بهداشت حرفه‌ای و طب کار بشمار آمده است
بهداشت حرفه‌ای در جهان
پدیداری دانش بهداشت حرفه‌ای، به عنوان یک تخصص ویژه وجدا از دیگر دانش‌ها، به نسبت تازه است، اما مفاهیم مطر
برچسب ها:
ايمني و سلامت شغلي در بهداشت حرفه اي بهداشت درمحیط جامعه و بهداشت حرفه ای بهداشت محیط کار بهداشت حرفه ای بهداشت روان ارگونومی کار بهداشت محیط جامعه بهداشت جامعه ایمنی سلامت شغلی بهداشت حرفه ای