چکیده

توسعه‌ي سريع شهري، در چند دهه‌ي معاصر از ابعاد مختلف اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي، سياسي، محيطي و ... زندگي بشر را تحت تأثير قرار داده است. مطرح شدن توسعه‌ي پايدار ، به عنوان شعار اصلي هزاره‌ي سوم نيز ناشي از اثرات شهرها بر گستره‌ي زيست كره و ابعاد مختلف زندگي انساني است. بدون شك بحث از پايداري و توسعه‌ي پايدار بدون توجه به شهرها و شهرنشيني بي‌معني خواهد بود. شهرها به عنوان عامل اصلي ايجادكننده‌ي ناپايداري در جهان به شمار مي روند و در واقع پايداري شهري و پايداري جهاني هر دو مفهومي واحد هستند. بر اين اساس با توجه به پيچيدگي ذاتي شهرها و ابعاد مختلف تأثيرگذاري آنها، شناخت عوامل اصلي و كليدي در جهت دستيابي به پايداري شهري، ضروري به نظر مي‌رسد.

مقدمه

طي صد سال اخير، شهرها درصد زيادي از جمعيت جهان را به سوي خود جذب كرده اند. براي اولين باردر تاريخ تعداد كساني كه در شهرها زندگي مي‌كنند، به همان اندازه افراد ساكن در بيرون از شهرها رسيده است. پيش بيني هاي سازمان ملل برآورد كرده است كه تا سال 2030 بيش از 60 درصد مردم جهان در نواحي شهري زندگي خواهند كرد. با وجود اينكه شهرها تنها حدود 2 درصد از سطح زمين را اشغال كرده اند، آنهابيش از نيمي از جمعيت جهان را در اختيار دارند، كه با نرخي حدود 55 ميليون تن در سال ، در حال افزايش است. آنها 3/4 منابع جهان را مصرف كرده و اصليترين توليد كننده ضايعات در جهان هستند .

شهرها به دليل نياز به انرژي و خوراك به ساختارهاي بزرگ انگلي تهي كننده و تحليل برنده جهان تبديل شده اند، مصرف كنندگاني بيرحم، آلوده كنندگاني بي مروت و سرسخت ((Eggr,2005:2.

شهر به عنوان یک سیستم

شهر به عنوان يك سيستم به  همان ميزان ديگر سيستمهاي طبيعي آسيب پذير است. حتي در صورت ايجاد تعادل بين نهاده ها و منابع ورودي به سيستم شهر با خروجي ها، به دليل وجود عوامل ايجاد كنندهاختلالات غيرمنتظره و پيامدهاي آن، شهرها نميتوانند به عنوان سيستمهاي پايدار تلقّي شوند.توانا يي شهرها براي انطباق و سازگاري با عوامل بيرونيِ ديناميك و متغير است كه پايدار يشان را تضمين مي كند .

جمعیت

رشد جمعیت شهرها در بيشتر مناطق و به ويژه در كشورهاي در حال توسعه بدون توجه به ملاحظات اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي وپتانسيلهاي طبيعي و محدودیت های آنها شكل گرفته است. نبود برنامه ريزي فضايي و آمايشي مناسب، عدم تعادلها در سطوح منطقه اي، ملّي و حتي بين المللي ، زمينه را براي جذب بيشتر مهاجران در شهرها و به خصوص شهرهاي بزرگ فراهم كرده است، بدون اينكه زيرساختها و تسهيلات لازم براي پذيرايي از اين جمعیت عظيم را تدارك ديده باشد.

موقعيت اقتصادي

شهرها به عنوان سيستم‌هاي باز در عصر جهاني شدن و دهكده‌ي جهاني و ارتباطات به ناچار در جهت تداوم و بقاء, نيازمند گسترش ارتباطات با سطوح منطقه اي، ملي و جهاني خواهند بود.

تغییر اقلیم

در سال 1997، كنوانسيون تغيير اقليم سازمان ملل(كيوتو) مقرّركرد كه كشورهاي پيشرفته‌ي جهان انتشارگازهاي گلخانه اي را به دليل اثرات آنها بر اقليم جهاني و پيامدهاي ناشي از آن كاهش دهند.

کیفیت هوا

توليد انرژي براي استفاده هاي خانگي و تجاري، فعالیتهاي صنعتي و حمل و نقل عوامل اصلي آلودگيهوا در شهرها هستند. غلظت منواكسيد كربن، سرب و به ويژه ذرات معلّق در هوا در برخي شهرهاي بزرگ به ميزان چشمگيري از استانداردهاي سازمان جهاني بهداشت پيشي گرفته است.

کیفیت آب طبیعی

منابع آب طبيعي پيرامون شهرها از قبيل رودخانه ها و اقيانوس ها، عموماً در طول تاريخ زمينهايي براي دفع انواع ضايعات بوده اند.

جامعه باز

• شهرها نه تنها سطوح مختلف سلسله مراتبي مشخص را اشغال مي كنند، بلكه بخشي ا ز يك شبكه نيزمحسوب ميشوند(شورت، 65:1382 ). در اين شبكه‌ي جهاني شهرها جريانهاي مختلفي از اطلاعات، سرمايه،نيروي كار، كالا و خدمات و غيره در جريان است.

وجود ارزشها و هنجارهاي مشترك در سطح جهان نسبت به پايداري در همه  جوامع، مطمئناً دستيابي به پايداري جهاني را نيز امكان پذيرتر خواهد نمود. از جمله شاخصه اي كه شايسته است در ارتباط با سنجش ميزان اين متغییر مورد بررسي قرار گيرد،

• مي توان به درصد افرادي كه ترجيح مي دهندبراي داشتن آزادي شخصي جايي ديگر زندگي كنند،
• درصد افرادي كه ترجيح مي دهند براي رفع مشكلات ساختاري در جايي ديگر زندگي كنند،
• درصد افرادي كه براي نجات آينده فرزندانشان به منطقه‌ي ديگري يك كوچ مي‌كنند

(مولدان و بيلهارز،  1381 :122)

• ميزان سانسور در آزادي بيان و گفتارها، سرانه‌ي مهاجرفرستيشهر، ساختار سياسي و ميزان دموكراسي و ... اشاره نمود

برنامه ریزی یکپارچه و واحد

برقراري ارتباط مؤثّر و كارا ميان مداخله كنندگان گوناگون به كاهش مدت زمان لازم براي واكنش در مقابل اختلالات در سيستم و نظام شهري كمك خواهد كرد و حتي شايد خيلي مهمتر، كارآمد بودن اين فرايند برنامه ريزيتضمين خواهد نمود كه اين برنامه ريزي خواهد توانست دامنه‌ي گسترده اي از عوامل بيروني را به شكل بسياربهتري آينده نگري نمايد.

توانایی پتانسیل و ابداع

براي اين كه شهري ظرفیت و پتانسيل انطباق پذيري و سازگاري را دارا باشد، بايد قادر به نوآوري و ابداع باشد.

پتانسيل و ظرفیت مربوط به زيرساخت منطقه‌اي

• منظور از پتانسيلهايي زيرساختي، تأسيسات و تجهيزاتي است كه شهر را با بقيه‌ي نقاط جهان در ارتباط قرارميدهد، مانند سيستمهاي حمل و نقل(ريلي، هوايي، جاده اي، دريايي) و ارتباطات.

سرمایه اجتماعی

بر اساس نظر جيمز كلمان، جامعه شناس آمريكايي، سرمايه‌ي اجتماعي عبارت است از توانايي افراد براي همكاري با يكديگر به منظور دستيابي به اهداف مشترك در گروهها و سازمان ها (مولدان و بيلهارز، 1381: 302 )

آموزش

انسانها نياز به تحصيلات و آموزش پرورش دارند تا بتوانند به يك فرد مفيد در جامعه تبديل شوند. چنانچه جامعه اي بخواهد از حالت يك اجتماع محليّ فراتر برود و مشاركت دموكراتيك در جامعه پديد آيد، آموزش در اين فرايند امري حياتي است(كهن،1376 :94)

امنیت

ايمني و امنيت در سلسله مراتب نيازهاي انساني مرتبه اي بالاتر از نيازهاي زيستي  همچون خوراك، پوشاك، مسكن و جز اينها را به خود اختصاص ميدهد. به عبارت ديگر اولين و اساسي ترين نياز انساني هر فرد امنیت است (شهرداريها ، 4   :1381 ) .

توسعه پایدار

توسعه پایدار به مفهوم حرکت بر محور انسان-محیط است و توسعه امکانات اقتصادی با توجه به ملاحظات محیطی و عدالت اجتماعی را مورد توجه قرار مي دهد. توسعه پایدار پس از مشکلات ایجاد شده از توسعه صرفا اقتصادی پس از جنگ جهانی مطرح گردید.

پيش فرض هاي توسعه پايدار شهري

در راستاي تحقق توسعه پايدار شهري مي بايست شرايطي فراهم شود تا امكان بستر سازي توسعه پايدار انساني و بهبود رفاه اجتماعي شهروندي، فراهم گردد كه در اين بستر مي توان به برقراري عدالت اجتماعي(هاروي، 1376: ص110- 99)

دسته بندی نظری دیدگاه های توسعه شهری

1- ديدگاه پرنشيب و آزار دهنده

توسعه پايدار در اين ديدگاه به منابع طبيعي به عنوان يك سرمايه نگاه مي‌شود و حداكثر استفاده كردن از آن مورد نظر است.

2- توسعه پايدار ضعيف

طي اين ديدگاه هدف با ارزشي تعقيب مي‌گردد و آن عبارت است از "رشد سرمايه داري را با امور محيطي تركيب كردن." طي اين هدف اينگونه نكات بررسي مي‌شوند كه اصول اقتصادي نئوكلاسيك را مي‌توان در حل مسائل محيطي به كار برد.

3- توسعه پايدار قوي

طرفداران اين ديدگاه مدعي اين نكته هستند كه پيش شرط هر گونه توسعه اقتصادي، محافظت محيطي است.

4- مدل ايده‌آل

توسعه مدل ايده‌آل توسعه پايدار يك نظر عميق و وسيع است كه هدف آن تغيير ساختار اجتماع، اقتصاد و سياست است، به صورت كلي اجزاي اين سيستم طوري چيده شده است كه رفتار انسان را نسبت به محيط و طبيعت اصلاح كند.

توسعه‌ي پايدار شهري

• توسعه‌ي پايدار يك مفهوم قابل بحث با دامنه‌ي گسترده اي از معاني است. در يك سطح انتزاعي و ذهني،پايداري با حفاظت و يا بهبود سيستمهاي يكپارچه‌ي طبيعي، كه در كل زندگي در روي سیاره مان را شامل مي شود، ارتباط دارد.

برای اين كه بتوان توسعه را پايدار ناميد، بايد داراي چهار مشخّصه باشد

نتيجه گيري

براساس پيش‌بيني‌هاي سازمان ملل تقريباً همه‌ي رشد جمعیت جهان براي آينده قابل پيش‌بيني در مناطق شهري و به ويژه مناطق شهري جهان سوم رويي خواهد داد. تاسال 2030 ،تقريباً 60 درصد جمعيت جهان در مناطق شهري زندگي خواهند كرد.

•توسعه ي پايدار شهري

•نگرش توسعه ي پايدار بر اين انديشه است كه فنآوري نميتواند هرگونه كاهش منابع طبيعي را جبران سازد و سرمايه ي طبيعي مكمل سرمايه ي انسان ساخت است و در اين راستا سازمان ملل از مباني و ديدگاه مفهومي توسعه ي پايدار حمايت ميكند و راه دستيابي به توسعه ي پايدار را وجود بسترهاي فرهنگي مناسب ميداند كه با آموزش و آگاهي دادن به مردم ميتوان به آن دست يافت

•(كياني  ، 5: 1383 )  .

•بنابراين يك الگوي توسعه ي پايدار شهري بايد قابلیت سازگاري و انطباق را در زمان تغييرات اجتماعي و اقتصادي و ارزشهاي فرهنگي جامعه داشته باشد. با وجود اينكه جمعیت به عنوان مؤلّفه ي اصلي در پايداري مطرح است، بايد چگونگي تأثيرگذاري مولفه های جمعیت در عوامل اقتصادي، اجتماعي و محيطي، كه شهر را به سيستمي يكپارچه تبديل ميكند، مورد بررسي قرار گيرد.

•استان مازندران

•اطلاعات عمومی استان

•جمعيت: در سال 1385 جمعيت استان بالغ بر      432 /  922  /2 نفر بوده و سهم جمعیت استان از کل کشور  3/ 4  می باشد  

•مساحت: حدوداٌ    4 / 23756 كيلومتر مربع ، 46 /  1درصد از كل مساحت كشور

•استانهاي همجوار:غرب با استان گيلان وجنوب با استانهاي تهران، قزوين، سمنان و شرق با استان گلستان

•كشورهاي همجوار : از طريق درياي خزر به روسيه، تركمنستان، قزاقستان و آذربايجان محدود مي شود .

•تقسيمات استاني : 17 شهرستان ، 38 بخش ، 36 شهر ، 104 دهستان و توابع مهم استان آمل ، بابل،

•بابلسر، بهشهر، جويبار ، چ الوس، رامسر ، ساري ، سورك ، سواد كوه ، شهسوار ، قائمشهر ، گلوگاه ،

•محمود آباد ، نكاء ، نوشهر و نور مي باشد.

•مركز استان: ساري

•ظرفيت هاي توليد كالا و خدمات استان:

•بخش كشاورزي : مازندران در توليد محصولات زراعي و باغي ، دام و طيور با 10 % ارزش افزوده كشور بعد ازاستان خراسان مقام دوم را بين استانها دارد.

 زراعي : سطح زير كشت زراعي استان بالغ بر 470 هزار هكتار مي باشد كه حدود 210 هزار هكتار ( 45 % به كشت برنج اختصاص دارد . 36 % سطح زير كشت و 42 % برنج كشور مربوط به اين استان است . گندم نيز ازديگر محصولا ت زراعي در مناطق جلگه اي و كوهستاني است و علوفه نيز در سطح بيش از 110 هزارهكتاركشت مي گردد . سبزيجات برگي و غده اي و علوفه عمدتاً بعنوان كشت دوم اراضي شاليزاري بعد از كشت برنج محسوب گرديده بنحوي كه حدود 50 هزار هكتار از اين اراضي بدان اختصاص يافته است . استان ازلحاظ كشت پنبه و دانه هاي روغني حدود 60 هزار هكتار را بخود اختصاص داده است.

•عمده ترين محصولات زراعي استان

•يونجه، گندم، جو، شلتوك،نخود، لوبيا، عدس، توتون و تنباكو، دانه هاي نيشكر و روغن، سيب زميني، پياز، گوجه ، هندوانه، خيار و ساير محصولات جاليزي و نبابات علوفه اي .

•باغي : محصولات اين بخش ، شامل باغات مركبات با توليد  4  /1   ميليون تن محصول، كيوي با 50 هزار تن محصول ، ميوه هاي سردسيري و خشك ، دانه دارها و هسته دارها ، گل و گياهان زينتي ، موز گلخانه اي ، گياهان دارويي ، توليد نهال زيتون مي باشد

•عمده ترين محصولات باغي استان:

•سيب، انگور، گلابي، گيلاس، زردآلو، خرمالو، گردو ، شبرنگ، انار، خرماي دامي.

•دامی

•مازندران بدليل برخورداري از چهار فصل معتدل ، در مقايسه با ساير استانها شرايط مناسبتري از نظر توليد (ومازاد) شير، گوشت قرمز و سفيد مصرفي دارا مي باشد . ارزش توليدات سالانه دامپروري استان بالغ بر 5500ميليارد ريال است كه اين رقم به خودي خود بيانگر نقش و اهميت اين زير بخش از مجموعه بخش كشاورزي است. مهم ترين مسئله در اين زيربخش نقش اين رشته از فعاليت در اشتغال است، به طوري كه بيش از 130 هزار نفر از مردم مازندران به طور مستقيم و غير مستقيم در صنعت دامپروري اشتغال دارند. همچنين اين استان حدود 27 درصد از توليد جوجه يك روزه كشور را دارا است. توليد گوشت سفيد سالانه استان حدود 143 هزارتن يعني ، بيش از 11 درصد از توليد گوشت سفيد كشور در اختيار اين استان است .

•شیلات

•دراين استان ساليانه به طور م توسط بيش از 23000 تن انواع ماهيان گرمابي و سرد آبي در ده هزار هكتار منابع آبي و نيمه طبيعي ، 963 هكتار مزارع گرم ابي و 12 هكتار مزارع سرد آبي توليد مي شود .

•هرچند ميزان صيد آبزيان در اين استان رو به افزايش است اما آلودگي هاي زيست محيطي دريا و رودخانه ها و ازدياد ژله فيش (شانه داران) موجب كاهش صيد ماهيان دريايي مي گردد.

•جنگل و مراتع

•از مجموع حدود ( 1) ميليون هكتار اراضي جنگلي مازندران ، 54 % آنرا جنگل هاي تجاري و1 ميليون واحد دامي را در / 1 ميليون هكتار و ظرفيت 5 / 20 % آن مخروبه است . وسعت مراتع نيز حدود 2سال داراست متاُسفانه در اين بخش بلحاظ ظرفيت بالاي چراي دام ، 75 % از مراتع روند تخريبي دارد .

•در مجموع وجود جنگلهاي تجاري تجديد شونده و عر صه هاي منابع طبيعي حفاظت شده داراي گونه هاي متنوع جانوري و گياهي ، با مراكز تحقيقاتي و آموزشي ، وجود خاكهاي حاصلخیز براي رويش و رشد گياهان و درختان ، جاذبه هاي طبيعي ( دريا- جنگل - كوهستان ) به منظور جلب گردشگر از توانمنديهاي بالقوه محسوب ميگردند. مهمترين گونه هاي اقتصادي جنگل هاي مازندران شامل : راش ، افرا ، بلوط (گونه بلند مازو) نارون ، (ملج ، اوجاملج و داندانمان ) ، زبان گنجشگ ، ممرز ، توسكا ، وندار و .. )، و مهمترين گونه هاي حفاظتي جنگل هاي مازندران شامل: شمشاد ، سفيد پلت ، سرخدار و… مي باشد.

•مزيت هاي استاني در اين بخش

•رتبه اول كشور ي در توليد برنج

•رتبه دوم كشوري در توليد گوشت سفيد (مرغ)

•رتبه چهارم كشوري در توليد شيرخام

•رتبه پنجم كشور ي در توليد عسل

•رتبه هفتم كشوري در توليد گوشت قرمز

•صنعت و صنایع دستی

•صنعت : عمده ترين توليدات صنعتي استان شامل فرآورده هاي غذايي ، نساجي، چوب ، كاغذ ، ساخت

•قطعات و ماشين آلات صنعتي و كشاورزي ، توليد برق ، سيمان ، آبهاي معدني مي باشد.

• شركت شهرك هاي صنعتي مازندران در سال 1364 تاسيس گرديد و در حال حاضر داراي 20 شهرك صنعتي مي باشد .

• صنايع دستي : از صنايع دستي موجود در استان مازندران مي توان به قالي بافي، گليم بافي، جاجيمچه بافي، بافت گليچه، چوقا، شمد و ملحفه، سوزن دوزي، رنگرزي و چاپ سنتي سفالگري و سراميك سازي، فرآورده هاي پوست و چرم، هنرهاي مرتبط با فلز، هنرهاي مرتبط با چوب، حصير بافي، طراحي سنتي و نگارگري، صحافي و جلد سازي سنتي،صنايع دستي دريايي عروسك سازي اشاره كرد . قا لي بافي و گليم بافي از رشته هاي اصلي و اساسي مازندران نيست ولي در استان بافته مي شود.

•مزيت هاي نسبي استان در بخش صنعت

•وجود ذخاير غني مواد پروتئيني در درياي خزر و امكان توسعه صنايع شيلاتي دراين استان

•وجود مواد اوليه ارزان كشاورزي مورد نياز صنايع تبديلي و وابسته به كشاورزي

•امكان ارتباط با كشورهاي آسياي ميانه و اروپا از طريق درياي خزر

•وجود شهركها و نواحي صنعتي در دست احداث به عنوان بسترهاي توسعه صنعتي

•نرخ بالاي با سوادي در بين جمعيت استان و وجود نيروي تحصيلكرده و نيروي كار ساده مناسب

•براي فعاليتهاي بخش صنعت و معدن

•وجود كارخانه هاي بزرگ صنايع نساجي و غذايي درمنطقه و امكان توسعه صنايع وابسته

•قابليتهاي مالي بخش خصوصي جهت سرمايه گذاري دربخش صنعت و معدن

•وجود معادن غني در سطح استان

•پشتوانه غني فرهنگي و مهارت هاي سنتي در زمينه توليد صنايع دستي و وجود بازار مصرف اين توليدات

•معدن

•از مهمترين معادن استان ، ذغال سنگ كك و حرارتي ، سرب و روي ، پوكه معدني ، واريزه كوهي، سنگ گچ و آهك لاشه ، سنگ مرمريت ، فلورين ، باريت و سنگ گرانيت ، چيني ، سيليس و خاك پيت رامي توان نام برد . هم اكنون نزديك به يكصد معدن در استان بهره برداري مي شود . بزرگترين و مهمترين واحد محصولات توليدي استان و كشور مربوط به ذغال سنگ شركت البرز مركزي مي باشد كه عمدتاً درشهرستان سوادكوه ( زيراب) متمركز مي باشند

•جاذبه هاي گردشگري، توريستي ، تاريخي و طبيعي:

•اين استان باتوجه به موقعيت طبيعي و جغرافيايي در بخش طبيعت گردي جزء استانهاي برتر كشور محسوب مي گردد . نزديك به 12 ميليون نفر گردشگر داخلي و بيش از 20 هزار توريست خارجي هرساله به منظورگذراندن اوقات فراغت از اين استان ديدن مي كنند.

• پناهگاه حيات وحش سمسكنده- ساري :

•اين منطقه با 1000 هكتار مساحت در جنوب شرقي ساري قرار دارد . پوشش گياهي آن به گو نه اي جنگلي وجلگه اي بوده و قسمتي از آن مانند دشت ناز به عنوان زيستگاه گوزن زرد ايراني مورد بهره برداري قرا گرفته است.

•روستاهاي هدف گردشگري

•روستاهاي هدف گردشگري در استان مازندران و جاذبه هاي آنان عبارت است از:

•• روستاي جواهر ده، شهرستان رامسر

•• روستاي جنت رودبار، شهرستان رامسر

•• روستاي دو هزار برسه، شهرستان تنكابن

•• روستاي سه هزار درجان، شهرستان تنكابن

•• • روستاي كجور و ميخساز، شهرستان نوشهر

•• روستاي لاويج رييس كلا، كرچي، شهرستان نور

•• روستاي جوربند، شهرستان نور

•ظرفيت هاي صادراتي استان:

•

•عمده ترين كالاهاي صادراتي عبارتند از :

•روغن نباتي ، كاغذ ( فلوتينگ ، روزنامه و كاغذ كا هي )، انواع مركبات و كيوي ، سيب و كلم ، گل و گياه ، كشمش انگوري و خيار ، نوشابه و آبمعدني ، چراغ روشنايي ، صابون و مصالح ساختماني

•ظرفيت حمل ونقل هوايي، ريلي، جاده اي:

•2366 كيلومتر راه تحت پ وشش راه و ترابري استان ، 836 كيلومتر جزء راههاي / به طور متوسط از مجموع 5اصلي و 1362 كيلومتر راه فرعي آسفالته و 158 كيلومتر راه فرعي شني مي باشد و از مجموع 7504 كيلومتر 2475 كيلومتر راه آسفالته ، 3510 ك / جاده هاي روستائي تحت پوشش سازمان جهاد كشاورزي مازندران 2كيلومتر راه شوسه شني و 1518 كيلومتر عادي مي باشد .

• فرودگاه هاي استان :

•- دشت ناز ساري ، نوشهر و رامسر.

•

•مزيت هاي نسبي استان در بخش حمل ونقل :

•- وجود بندرتجاري نوشهر

•- برخورداري از شبكه هاي گسترده آب ، برق ، گاز و مخابرات

•- وجود منابع نفت و گاز و امكان توسعه سكوهاي حفاري نفت و گاز و انتقال فرآورده هاي نفت و گاز

•- نزديكي و قابليت دسترسي آسان به پايتخت از سه محور اصلي هراز – فيروزكوه و كندوان و راه آهن

•تشكلهاي توليدي و صادراتي استان :

•تشكلهاي توليدي اين استان شامل؛ اتحاديه شركتهاي تعاوني گل و گياه مازندران ، اتحاديه تعاوني گل و گياه مازندران ، اتحاديه صادركنندگان مازندران و اتحاديه توليد كنندگان مركبات استان و نيز داراي 24 تشكل

•صادراتي – وارداتي مي باشد ، كه از ا ين تعداد 19 شركت تعاوني مرزنشينان ، 2 اتحاديه مرزنشينان غرب و شرق استان ، يك اتاق بازرگاني ، يك اتحاديه صادركنندگان و يك اتاق تعاون مي باشد .

•نقطه تجاري استان:

•در وزارت بازرگاني و در راستاي طرح توسعه ICT ) )  در اجراي برنامه گسترش فناوري ارتباطات و اطلاعات و تكميل نقطه تجاري ايران، اولين پايگاه استاني نقطه تجاري ايران در استان مازندران نيز افتتاح گرديد

•

منابع

1.جاجرمی ایرانی ،حسین ، (1380)،سرمایه اجتماعی ومدیریت شهری ،فصلنامه مدیریت شهری ، وزارت کشور ، سازمان شهرداری  های کشور،سال دوم ،شماره 7 ،پاییز .

2.بیبر.ان .آرو هیگینز ، کاترین (1381)،برنامه ریزی محیطی برای توسعه زمین (راهنمایی برای برنامه ریزی و طراحی محلی پایدار )،ترجمه دکتر سید حسین بحرینی و کیوان کریمی ،چاپ اول ،انتشارات دانشگاه تهران .