فهرست

چکیده 3

مقدمه. 3

زندگینامه ابن خلدون. 4

فهرست آثار 5

اندیشه سیاسی ابن خلدون. 5

نظريه ي دولت.. 6

نظريه ي عصبيت.. 7

نظريه ي تحول اجتماعي.. 9

نظریه انواع اجتماع. 9

مفهوم عدالت.. 10

نتیجه گیری.. 12

منابع. 13

چکیده

ابن خلدون از دانشمندان و فیلسوفان بزرگ جهان اسلام میباشد که اندیشه ها ماندگاری در حوزه سیاست، فرهنگ واجتماع دارد. مخاطب ابن خلدون همواره دولتمردان بوده است، به همین سبب او طوریکه شایسته است به شهرت دست نیافته است. اندیشه های ابن خلدون فهم بالایی را میطلبد فهمی که در روزگارانی که ابن خلدون میزیسته است به حد کافی وجود نداشت. ابن خلدون دارای اندیشه سیاسی  واجتماعی مستقلی است اما  از آرا اندیشمندان قبل ازخو د وفلسفه اسلامی تاثیرپذیرفته است. اندیشه سیاسی این متفکر اسلامی دارای محورهای خاصی چون دولت، عصبیت، انواع اجتماع، تحول اجتماع و عدالت می‌باشد. ابن خلدون دولت را ضرورت مهم برای اجتماع بشری میداند تا این اجتماع رشد کند و به آبادانی دست یابد. وی به دولت دینی باور دارد که سکانداران از ویژه گی های خاصی معنوی و اخلاقی برخوردار اهستند. به عقيده ي ابن خلدون، شکل گيري دولت، مشروط به آن است که مجموعه اي از افراد در سرزميني مشخص، دور هم گرد آيند و حکومت تشکيل دهند . از سوی دیگر وی به نیازها  جوامع بشری با توجه به تطوراجتماع  باورمند است و تغییر را بر مبنای نیازها انسان یک فرایند برگشت ناپذیر میداند. ابن خلدون با پرداختن به مفهوم عصبیت و زمینه های شکل گیری آن به یکی ازمفاهیم مهم  جامعه شناسی پرداخته است. عدالت نیز از محورها ی اساسی اندیشه ابن خلدون است. وی به عدالت دینی باور دارد و ستمگاری را آفتی برای عدالت گستری میداند که حاکم باید جلو آن را بگیرد.

مقدمه

برای شناخت مفاهیم سیاسی مورد نظر ابن خلدون باید به آثار مهم علمی او مراجعه کرد. مهمترین اثر این متفکر کتاب "مقدمه ابن خلدون " میباشد.

وی در این کتاب اندیشه های سیاسی، اجتماعی و دینی خود را به وضاحت تشریح کرده است.

بسیاری از متفکران برای کاوش اندیشه های او از همین کتاب استفاده کردند.

ابن خلدون در این کتاب دیدگاهش را در باره  دولت به حیث یکی از نیاز ها مهم اجتماعات بشری بطور واضع تشریح کرده است.

وی عناصر تاسسیی حکومت را بدرستی تشخیص داده است.  ابن خلدون  انارشسیم را بشدت رد میکند و دولت را مطابق خاستگاه طبیعی و فطری بشری میداند.

زندگینامه ابن خلدون

ابوزید عبدالرحمن بن محمد بن خلدون حَضرَمی (۸۰۸–۷۳۲ ه‍ ق، تونس) (تولد ۲۷ مه۱۳۳۲ - درگذشت ۱۹ مارس ۱۴۰۶) معروف به «ابن خلدون»، تاریخ‌نگار، جامعه‌شناس، مردم‌شناس و سیاست‌مدار عرب مسلمان است. وی را از پیشگامان تاریخ‌نگاری به شیوهٔ علمی و از پیشگامان علم جامعه‌شناسی می‌دانند که حدود ۴۰۰ سال پیش از اگوست کنت - مؤسس علمی به نام جامعه‌شناسی (به فرانسوی: La sociologie) در فرانسه - می‌زیست. ابن‌خلدون این علم جدید را عمران نام نهاد.

به نوشته تاریخ نویسان، ابن خلدون زندگي پرماجرايي داشت؛ زيرا از يک سو، پدر، مادر و جمعي از استادان خود را در اثر طاعون و سپس همسر و فرزندانش را در اثر توفان دريا از دست داد و از سوي ديگر، از ملازمت با سلطان تا مهاجرت هاي فراوان، حبس و زندان را به خود ديد .

از سوی دیگر ابن خلدون  از شناخت دینی بالایی برخوردار است و برای نمونه سالها در مصر بر کرسی تدریس و قضاوت نشست و بسیاری از اندیشه های او از مبانی اعتقادی مایه می گیرد.

فهرست آثار

1. العبر و دیوان المبتدا و الخبر فى ایام العرب و العجم و البربر و من عاصرهم من ذوى السلطان الاکبر(مهم‌ترین کتاب)

2. لباب المحصل فى اصول دین؛ خلاصه‌اى از کتاب بزرگ کلامى و فلسفى فخرالدین رازى(نخستین کتاب)

3. تفسیرى بر برده‌ى بوصیرى(از بین رفته)

4. خلاصه‌ى منطق(از بین رفته)

اندیشه سیاسی ابن خلدون

عبدالرحمن ابن ‌خلدون متفكري است كه منظومه فكري‌اش از آ‌راء و انظار متفكران گذشته و بنيادهاي فلسفي و ميراث فكري اسلام و نيز متن تحولات و پيشينه تجارب جوامع اسلامي بويژه آفريقا الهام گرفته و وسعت زيادي يافته است .

 از زواياي گوناگون مي‌توان به تحليل و تبيين اندیشه سیاسی او اهتمام ورزيد.

نظريه ي دولت

ابن خلدون از معدود صاحب نظران اسلامي و درعين حال، مشهور ترين آن ها است  که دولت را پديده اي پويا و در حال تکامل مي داند. به بيان ساده تر، او همانند ابو نصر فارابی ، زندگي اجتماعي را ضروري مي دانست، به آین  دليل که تأمين نيازهاي مادي، بقاي نسل و دفاع در برابر حيوانات درنده، مشروط به همکاري و پذيرش تقسيم کار است. در مرحله ي تقسيم کار ، که انسان به توليد مصنوعات بيش از نياز اوليه مي پردازد ، تجاوز به حقوق و اموال يکديگر آغاز و حيات انساني به صحنه ي کشمکش و درگيري مبدل مي شود. براي جلوگيري از جنگ ميان انسان ها، دولتي لازم است که به وسيله ي قوي ترين و داناترين فرد جامعه اداره مي شود. بدين سان، « پيشرفت زندگي اجتماعي و تحصيل مازاد توليد، نياز به دولت را پديد مي آورد »  (2)

نظريه ي عصبيت

مفهوم « عصبيت » که نظريه ي معروف ابن خلدون است، نقشي اساسي در ديدگاه هاي اجتماعي و سياسي او دارد  وی در "مقدمه" مینگارد:" عصبیت  اساس تاريخ و محور تحول اجتماعي است. " (5)

ابن خلدون در پاسخ به اين سؤال که عصبيت چگونه شکل مي گيرد و يا چه چيزهايي موجب پيد ايش عصبيت مي شود، به عناصر ذيل اشاره مي کند:

1- پيوندهاي فاميلي و خويشاوندي ؛

2- هم پيماني و هم سوگندي ؛

3- دين و مذهب مشترک ؛

4-  اجداد يا اصل و نسب واحد ؛

5- محيط و شرايط سخت جغرافيايي .

نظريه ي تحول اجتماعي

سرشت و فطرت انسان به گونه اي است که وي را براي تأمين نيازهاي ضروري و به منظور دفاع در برابر خطرها به ياري همديگر و به زندگي اجتماعي سوق مي دهد . افزون بر آن، در پرتو حيات جمعي است که انسان به کمال دست مي يابد و شايسته ي جانشيني خدا بر روي زمين مي گرد د. از نظر ابن خلدون، زندگي اجتماعي به دو شکل تحقق مي يابد:

1- باديه نشيني: زندگي انسان هايي است که براي تأمين نيازهاي ضروري  مانند غذا، در کوه، بيابان و يا باديه ( صحرا ) دور هم گرد مي آيند.

2- شهر نشيني: شهرنشينان گروهي از باديه نشينان هستند که براي تأمين نيازهاي تجملي خود ، شهرها را ساختند و در آن ساکن شدند.

نظریه انواع اجتماع

ابن خلدون بر اين عقيده بود که جامعه ي انساني بر اثر اين عوامل دچار تغيير و تحول مي شود:

1- هر گاه محيط طبيعي و اجتماعي زمينه هاي لازم را براي پيدايش و رشد تمدن و فرهنگ فراهم نياورد ، آن گاه جامعه به تأثير از محيط تغيير مي پذيرد.

مفهوم عدالت

به اعتقاد دانشمندان علم سیاست، مفهوم عدالت در کانون هر اندیشه ی فلسفی در باره ی سیاست قرار دارد. در واقع اختلاف در آراءِ بسیاری از اندیشمندان سیاسی به اختلاف دریافت آنان از این مفهوم باز می گردد، و اگر بتوان این اختلاف را  دریافت  و به درستی توضیح داد،  می توان ادعا کرد که در دریافت اندیشه آنان راه تبیین اختلاف آراء نیز به طور عمده هموار می شود.

در مقدمه ابن­خلدون دوگونه رویکرد به مفهوم عدالت را مى­توان تمیز داد.

بدیهی است که آبادانی و فراوانی و رونق اقتصادی در پرتو کار و کوشش و ابتکار های مردم به دست می آید و حال آن که اگر مردم نتوانند در راه معاش خود کوشش کنند به ناچار به قلمرو هایی روی می کنند که، در پرتو عادلانه بودن روابط دولت با مردم، بازار رونقی دارد. در نتیجه ی مهاجرت جمعیت شهر ها کاهش می یابد و شهرستان ها ویران و مردم پریشان احوال می گردند: « پریشانی و نابسامانی آن دیار به دولت و سلطان هم سرایت می کند، زیرا دولت برای اجتماع به منزله ی صورت است که وقتی ماده ی آن تباهی پذیرد خواه ناخواه صورت آن هم تباه می شود.» (14)

نتیجه گیری

1-ابن خلدون، دانشمند و نظريه پرداز بزرگ مسلمان، در تونس به دنيا آمد و در مصر درگذشت . به نظر مي رسد زندگي پرفراز و نشيب، مهاجرت و سفرهاي متعدد و حبس ها و در يک کلام ،

محيط اجتماعي و سياسي و فعاليتهاي علمي و قضايي اش ، در شکل گيري آراء سياسي وي تأثير داشته است .

کلیدی ترین مفاهیم در  آراء سياسي وي عبارت است از:

منابع

1- نور پورتال،"اندیشه سیاسی ابن خلدون"،آدرس:

www.noorportal.net/90/150/151/29814.aspx

2-  لمبتون،دولت و حکومت در اسلام ، ، ص 261 - .266

3- آزاد ارمکي ؛ انديشه ي اجتماعي متفکران مسلمان از فارابي تا ابن خلدون ، تهران: نشر نی، 1386 ، ص 313 .

4- همان، ص 272.

5- مقدمه ابن خلدون کتابی نوشته شده از ابن خلدون است که در آن تاریخ اجتماعی و تاریخ اقتصادی جهان اسلام در سده ۸ و سده ۹ق بررسی شده است.