عوامل ملی و منطقه‌ای مؤثر بر منابع آب

وضعیت آب در جهان

آب شیرین دریاچه‌ها و رودخانه‌ها و جویبارهای دنیا که کمتر از 1درصد کل ذخیرۀ آب کرۀ زمین را تشکیل می‌دهد، از راه ریزش بخار آب اتمسفر به‌صورت برف و باران بر زمین، همواره فراهم می‌شود. اما اندازۀ زیادی از آب فروریخته از اتمسفر، پیش از آنکه به زمین برسد، با کمک گازها و ذرات حاصل از فعالیت آدمی در اتمسفر آلوده می‌شود. علاوه‌بر این، آب از سطح زمین تبخیر می‌شود و به‌صورت بخار آب خالص به اتمسفر صعود می‌کند. اندازۀ زیادی بخار آب اتمسفر بر اقیانوس‌ها فرو می‌ریزد و آن اندازه از آب اتمسفر که بر خشکی می‌بارد، منبع ارزندۀ تجدید‌پذیر آب شیرین را تشکیل می‌دهد که زندگی جانداران خشکی به آن وابسته است [33].

کمبود آب به نحو فزاینده‌ای به‌صورت مانعی بر سر راه رشد اقتصادی و اجتماعی درآمده و رشد جمعیت و گسترش روزافزون صنعت و کشاورزی، اثرهای کمبود آب را بیش‌ازپیش نمایان ساخته است. براساس محاسبۀ کارشناسان سازمان ملل متحد، در مناطق کم‌آب، برای هر 600 نفر سالانه یک میلیون مترمکعب آب فراهم است و تا سال 2025 میلادی، شمار کشورهایی که دچار کمبود خواهد شد، به 65 کشور خواهد رسید  .[33]

براساس برآورد بنیاد منابع جهانی، سالانه 41هزار کیلومترمکعب آب از خشکی‌ها به دریاها می‌ریزد که با بخار آبی که در اتمسفر از اقیانوس به خشکی منتقل می‌شود، در موازنه است. از این اندازه در حدود 27هزار کیلومترمکعب به‌صورت سیلاب مهارنشدنی به دریاها وارد می‌شود. مقداری از 41هزار کیلومترمکعب آبی که از خشکی راهی دریاها می‌شود، با کمک ریشۀ گیاهان جذب می‌شود و در خشکی نگه داشته می‌شود. از این چرخۀ آب در حدود 9هزار کیلومترمکعب برای استفادۀ تمامی مردم دنیا باقی می‌ماند که برای تأمین نیازهای جمعیتی 20میلیاردی کفایت می‌کند؛ ولی به‌دلیل اینکه جمعیت انسان و آب قابل استفاده به‌صورت همسان پراکنده نشده‌اند، میزان دسترسی محلی به آب بسیار گوناگون است. پخش جهانی منابع تجدیدشوندۀ آب در جدول 3-1 آمده است.

زمینه‌های مصرف آب در کشورهای مختلف یکسان نیست؛ ولی اندازۀ آبی که به مصرف کشاورزی می‌رسد، از همه بیشتر است. درواقع، 73درصد اندازۀ میانگین آبی که سالانه در دنیا مصرف می‌شود، به کشاورزی اختصاص دارد. نزدیک به 3میلیون کیلومتر مربع زمین، با این اندازه آب آبیاری می‌شود و سالانه به نسبت 8درصد بر این مساحت افزوده می‌شوند  .[33]

یکی از مشکلات مربوط به آب که از آبیاری بیش از حد کشتزارها ناشی می‌شود، شورشدن خاک است. درحال حاضر، سالانه بیش از یک میلیون هکتار زمین از این طریق، در سراسر دنیا شور می‌شود. علاوه‌بر این مسائل، هریک از فعالیت‌های آدمی که اثر گلخانه‌ای را شدت بخشد و به دگرگونی‌های آب و هوا بینجامد، بر چرخۀ آب و در چگونگی آن تأثیر می‌گذارد. بالاآمدن سطح آب دریا به میزان 0.5تا1.5 متر در قرن آینده، نه‌تنها مشکل سیلاب‌های ساحلی را به‌همراه خواهد آورد، بلکه به شورشدن مخازن آب شیرین، پیدایش زمین نمناک تازه و تباه‌شدن زمین‌های نمناک کنونی و افزایش بیش از حد نسبت آب شور به آب شیرین در زمین خواهد انجامید [33].

وضعیت آب در منطقۀ خاورمیانه و آسیا

منطقۀ خاورمیانه با معضل کمبود شدید آب دست به گریبان است و ازاین‌روست که آب وارد معادلات سیاسی منطقه شده است. کمبود آب، مشکلی جهانی است که حتی در کشورهای پرآب، مانند آمریکا نیز رخ نمایانده است؛ ولی در منطقۀ خاورمیانه و شمال آفریقا این مسئله شدید‌تر است.

منطقۀ خاورمیانه و شمال آفریقا، خشک‌ترین منطقه در جهان است؛ زیرا حدود 5درصد از جمعیت کل جهان را در خود جای داده است و این درحالی است که فقط 1درصد از منابع جهانی جایگزین‌پذیر را در اختیار دارد. جمعیت این منطقه 280میلیون نفر است که درمقایسه‌با 30 سال گذشته، دو برابر شده و طی 30 سال آینده نیز دو برابر خواهد شد. جمعیت شهرها با نرخ 4درصد درحال افزایش است و 60درصد از جمعیت این منطقه نیز در شهرها زندگی می‌کنند. این بدان معنی است که تقاضای آب برای مصارف خانگی و صنعتی به‌صورت وحشت‌آوری درحال افزایش است و این در وضعیتی است که حفر چاه و آبیاری زمین‌های زراعی موجب افزایش مصارف کشاورزی شده است. این موضوع مضمون گزارشی است که بانک جهانی در سال 1996 منتشر کرده است  .[33]

هدف این گزارش همانا افزایش آگاهی دربارۀ بحران وسیع آب در منطقه و نیز مقدمه‌ای برای برنامه‌ریزی درجهت رفع این بحران‌ها بوده است. در کنفرانس هبیتات[1] که در استانبول برگزار شد، اعلام شد که در قرن آینده، اساسی‌ترین و حاد‌ترین مسئله در پیدایش و رشد شهرها، همانا مسئلۀ آب خواهد بود. نیز تا سال 2010، اکثر شهرها در کشورهای درحال توسعه با کمبود شدید آب مواجه خواهند شد و این موضوع بر سلامتی و بهداشت جوامع تأثیر سوء خواهد گذاشت. قاهره و کراچی در رأس شهرهایی قرار دارند که با مشکل آب روبه‌رو هستند [33].

در ماه نوامبر 1996، فرانسه میزبان کنفرانس «اروپا و مدیریت منابع آب» بود و کارشناسان به مسئلۀ آب مجدداً توجه کردند. در این کنفرانس، 15 کشور از اروپا و 12 کشور از شمال آفریقا و خاورمیانه شرکت داشتند. کمبود آب در دسترس در منطقۀ خاورمیانه و شمال آفریقا موضوعی است که اخیراً نمود پیدا کرده است؛ ولی سرعت رشد این مشکل بسیار زیاد است. در سال 1960، به‌ازای هر نفر در سال، حدود 3300 مترمکعب آب موجود بوده است؛ ولی این رقم در اواسط دهۀ 1990، حدود 1250 مترمکعب بوده و انتظار می‌رود که این عدد در سال 2025، تا رقم 650 مترمکعب کاهش یابد. این درحالی است که برای یمن و غزه، اندازۀ آب موجود 180 مترمکعب در سال به‌ازای هر نفر است.

منابع آب زیرزمینی منطقه، بیش از حد بهره‌برداری می‌شود؛ برای نمونه در اردن و یمن، برداشت آب از آبخوان‌ها حدود ۲۵تا۳۰درصد بیش از اندازۀ جایگزین‌شونده در این آبخوان‌هاست که باعث نفوذ آب شور دریا به آب شیرین سفره‌های زیرزمینی و تخریب منابع زیرزمینی آب برای همیشه خواهد شد  .[33]

همچنین باید توجه کرد که در منطقۀ خاورمیانه و شمال آفریقا، حجم عظیمی از آب به‌هدر می‌رود. در این منطقه، آبیاری مزارع کشاورزی حدود 83درصد از مصرف آب را به خود اختصاص داده است. 13درصد به مصرف خانگی و صنعتی می‌رسد و این درحالی است که ارقام جهانی 69 و 31درصد است. در این میان، بازده آبیاری کم بوده و روش‌های آبیاری نیز خوب اجرا نشده‌اند. این درحالی است که نیمی از آب موجود در شهرها نیز به دلیل نشت به‌هدر می‌رود (جدول 3-2) .[33]

فرمت ورد قابل ویرایش

تعداد صفحات: 35

مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتری

همراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متن

منابع فارسی کامل

منابع انگلیسی کامل

ما در این بخش علاوه بر منابع مبانی نظری، منابع کلی دیگری رو برایتان در نظر گرفتیم تا همواره در نوشتن پایان نامه از این منابع بهره مند گردید.