سازگاری اجتماعی

سازگاری به همه راهبردهای گفته می شود که فرد برای اداره کردن موقعیت های استرس زای زندگی به کار می برد(سادوک و سادوک^[1]، 2003). و سازگاری اجتماعی از نظر ویزمن^[2](1975)، انعکاسی از تعامل انسان با افراد دیگر، رضایت از کنش های فردی و نحوه عملکرد در نقش هاست که به احتمال زیاد تحت تاثیر شخصیت، فرهنگ و روابط خانوادگی قرار دارد(حیدری، 1387). خصوصیات شخص(مهارتها، نگرشها، ارزشها و حالات بدنی) و حساسیت موقعیت های که فرد با آن رو به رو می شود از جمله عواملی هستند که بر سازگاری با محیط و تغییرات آن موثرند و ار آنجا که شخص و محیط همواره در حال تغییرند این دو عامل در تعیین سازگاری، خشنودی و کامیابی فرد تاثیر می گذارند، زیرا سازگاری همواره باید بین این دو عامل خاص صورت پذیرد(قاطع زاده، 1384).

سازگاري اجتماعي در نوجوانان به عنوان مهمترين نشانه ي سلامت روان آنان، از مباحثي است كه در دهه هاي اخير توجه بسياري از جامعه شناسان، روانشناسان و مربيان را به خود جلب نموده است، زيرا دوره ي نوجواني، دوره ي حساسي است و سازگاري اجتماعي نوجوان در اين دوره دستخوش تحولات عاطفي، جسماني و ذهني فوقالعاده شديدي است و هنوز به طور كامل رشد نيافته است. به همين علت ممكن است تاخير در بلوغ عاطفي به دنبال خود مشكلات جدي در روابط بين فردي در نوجوانان و چالش هاي اجتماعي براي آنان پديد آورد. علاوه براين، رشد اجتماعي مهمترين جنبه ي رشد وجود هر شخصي است و معيار اندازه گيري رشد اجتماعي هركس سازگاري او با ديگران است. سازگاري اجتماعي مانند رشد جسمي، عاطفي و عقلي يك كميت پيوسته است و به تدريج به كمال مي رسد و در طول زندگي به طور طبيعي و در برخورد با تجربه ها حاصل مي شود. با سپري شدن دوران كودكي و ورود به دوران نوجواني، رشد رواني - اجتماعي از تحول ساده به تحول عميق و كيفي تبديل مي شود و نوجوان با به كارگيري مهارت هاي اجتماعي، مي تواند جايگاه خود را در ميان مراودات اجتماعي و ارتباط با همسالان خود و بزرگسالان پيدا كند و مورد پذيرش اجتماعي قرار گيرد. موفقيت در امر پذيرش اجتماعي به سازگاري اجتماعي منجر مي شود و ممكن است فرد را به مرحله ي نفوذ و رخنه ي اجتماعي برساند كه سطحي بالاتر از پذيرش اجتماعي است و در اين مرحله مي تواند بر اطرافيان خود تاثيرگذار باشد. رخنه ي اجتماعي، فرايندي است كه از طريق آن روابط آدميان از سطح دوست داشتن به سوي صميميت بیشتر سیر می کند(اتکینسون و هیلگارد^[3]، 2004).

منظور از سازگاري، رابطه اي است كه ميان فرد و محيط او، به ويژه محيط اجتماعي و خانوادگی وجود دارد و به او امكان مي دهد تا نيازها و انگيزه هاي خود را پاسخ گويد. فرد زماني از سازگاري

 بهره مند است كه بتواند ميان خود و محيط اجتماعي اش رابطه اي سالم برقرار و انگيزه هاي خود را ارضاء كند، در غير اين صورت او را ناسازگار قلمداد مي كنيم. در واقع سازگاري با محيط، مهارتي است كه بايد آموخته شود و كيفيت آن مانند ساير آموخته ها به ميزان علاقه و كوشش فرد براي يادگيري بستگي دارد(اسلامی نسب، 1373).

انجمن روان پزشكان آمريكا(1994) سازگاري اجتماعي را چنين تعريف مي كند: هماهنگ ساختن رفتار به منظور برآورده ساختن نيازهاي محيطي كه غالباً مستلزم اصلاح تكانه ها، هيجان ها يا نگرش هاست(حجاری، 1384).

صدیقی(1380)، سازگاري اجتماعي را به عنوان جرياني تعريف كرده است كه به وسيله ي آن روابط ميان افراد، گروه ها و عناصر فرهنگي در وضعيتي رضايت بخش برقرار باشد. به عبارت ديگر، روابط ميان افراد و گروه ها به گونه اي برقرار شده باشد كه رضايت متقابل آنها را فراهم سازد. بدين ترتيب، سازگاري اجتماعي مكانيزم هايي است كه توسط آنها يك فرد توانايي تعلق به يك گروه را پيدا مي كند. به همين علت لازمه ي سازگاري اجتماعي، بروز تغييراتي در فرد بوده، و آن نيز مستلزم يكپارچگي مكانيزم هايي است كه توسط آنها، گروه يك عضو جديد را مي پذيرد(یمنی دوزی سرخابی، 1371).

سازگاري اجتماعي داراي مولفه ها و نشانه هاي خاصي است. يكي از نشانه هاي سازگار بودن با محيط و اجتماع، داشتن استقلال است. استقلال يعني توانايي انجام كارها بدون كمك گرفتن از ديگران، توانايي تحمل تنهايي و حتي لذت بردن از آن. مسئوليت پذيري نيز از نشانه هاي ديگر سازگاري اجتماعي است. آينده نگري و درك اين امر كه تصميمات و اقدامات امروز مي تواند بر زندگي و فرداي فرد تاثير بگذارد نيز از ويژگي هاي فرد سازگار است. توانايي تصميم گيري، حفظ اعتدال و ميانه روي در امور زندگي نيز از ديگر ويژگي هاي فردي مي باشد كه داراي سازگاري اجتماعي است. فرد داراي سازگاري اجتماعي توانايي برنامه ريزي براي تمام ساعات خود را دارد و تا جايي كه امكان دارد، در تمام ابعاد زندگي خود جانب اعتدال را نگه مي دارد و از افراط و تفريط خودداري مي كند(حجاری، 1384).

جنبه اي ديگر از سازگاري اجتماعي، مهار ت هاي اجتماعي است. مهارت هاي اجتماعي رفتارهاي انطباقي فراگرفته شده است كه فرد را قادر مي سازد با افراد ديگر روابط متقابل داشته باشد، واكنش هاي مثبت بروز دهد و از رفتارهايي كه پيامد منفي دارند، اجتناب ورزد. مهارت هاي اجتماعي شامل مهارت در تشخيص خصوصيات گروه، ارتباط گيري با گروه، گوش دادن، همدردي، ارتباط غيركلامي، در تشخيص احساسات خويش و مهارت كنترل خويش است. شخصي كه داراي مهارت اجتماعي است، مي تواند به انتخاب و ارایه ي رفتار مناسب در وضعيت معين دست بزند.

الیوت و گرشام^[4](2003) ضمن تعریف مهارت های اجتماعي به عنوان رفتارهاي انطباقي ياد گرفته شده كه فرد را قادر مي سازد تا با افراد ديگر رابطه اي متقابل داشته باشد و از خود پاسخ هاي مثبت بروز دهد، اين رفتارها را به پنج رفتار جزئي تر تقسيم مي كنند كه هر يك از آنها مي تواند موجب تسهيل روابط بين فردي شود. آنها شامل همكاري، گفتار مناسب، مسئوليت پذيري، همدلي و خويشتن داري هستند. بروز مهارت هاي اجتماعي ضعيف، به عدم پذيرش فرد توسط ديگران منجر مي شود. بسياري از دانش آموزان هرگز رفتار مناسب را براي موقعيت هاي اجتماعي در تعامل با ديگران ياد نگرفته اند. بديهي است رشد مهارت هاي اجتماعي به منظور سازگاري اجتماعي در روابط بين فردي نيازمند سلامت عاطفي-رواني و هوشمندي هيجاني است. بدين ترتيب، مهارت هاي اجتماعي به رفتارهاي آموخته شده و مقبول جامعه اطلاق مي شود؛ رفتارهايي كه شخص مي تواند با ديگران به گونه اي ارتباط متقابل برقرار كند كه به بروز پاسخ هاي مثبت و پرهيز از پاسخ هاي منفي مي انجامد(نادری، 1388) و موجب سازگاری اجتماعی فرد می شود.

يكي از الگوهايي كه ممكن است با سازگاري اجتماعي در ارتباط باشد، مهارت خودکنترلی و عملکرد خانواده است(رجبی، 1386 ؛ گورمن اسمیت و همکاران، 2000 ؛ لارسن و مونی^[5]، 2008 ؛ احمدی، 1381 ؛ هوگلند و لیدبیتر^[6]، 2003). همچنین الیوت و همکاران(2003) در پژوهشی نشان دادند كه از طريق آموزش مهار ت هاي اجتماعي مي توان به پيشرفت مهار تهاي اجتماعي و سازگاري اجتماعي نوجوانان كمك كرد.

تفاوت های گروه های قومی، سن و جنس در سازگاری اجتماعی نوجوانان در پژوهشی توسط مری بسیل^[7] (2011) مورد بررسی قرار گرفت که نتیجه این بررسی نشان داد، بین گروه های قومی و سنی از نظر سازگاری اجتماعی تفاوت وجود دارد. اما بین زنان و مردان نیز از نظر سازگاری اجتماعی تفاوت ناچیزی بدست آمد. همچنین پتل^[8](2009) در پژوهشی نشان داد، که الگوهای ارتباط بین فردی در تفاوت جنسی زنان و مردان و سازگاری اجتماعی به طور متقابل به یکدیگر وابسته هستند. سازگاری اجتماعی مردان بهتر از گروه زنان است و الگوهای ارتباط بین فردی و سازگاری اجتماعی به هم وابسته نیستند.

تعاریف سازگاری اجتماعی

برای مفهوم سازگاری تعاریف متعددی از سوی اندیشمندان روانشناسی و جامعه شناسی ارائه شده است که در اینجا به برخی از این تعاریف پرداخته می شود: در لغت نامه ی دهخدا سازگاری به معنای موفقیت در کار، حسن سلوک و در مقابل آن ناسازگاری به عنوان بدسلوکی، بد رفتاری و سازگاری نکردن معنی شده است.

سینا و سینگ^[9](1993) از سازگاری تعریفی به این صورت ارائه می کند: سازگاری عبارت است از ثبات عاطفی و جسارت در روابط اجتماعی و نیز علاقه به تحصیل و مدرسه می باشد که به صورت سازگاری عاطفی، سازگاری اجتماعی و آموزشی دیده می شود(پورهمایون، 1388).

به نظر راجرز^[10] منظور از سازگاری انطباق متوالی با تغییرات و ایجاد ارتباط بین خود و محیط به نحوی است که حداکثر خویشتن سازی همراه با رفاه اجتماعی و رعایت حقوق خارجی را امکان پذیر سازد، به این ترتیب سازگاری به معنای همرنگی با جماعت نیست، بلکه سازگاری شناخت این حقیقت است که هر فرد باید هدف های خود را با چارچوبی اجتماعی و فرهنگی تطبیق نماید(شعاری نژاد، 1363).

به عقیده شعاری نژاد(1363) سازگاری عبارت است از:

1- عمل برقرای یک رابطه روانشناختی رضایت بخش بین خود و گروه

2- عمل پذیرش رفتار مناسب و تطابق با تغییرات محیطی

3- سازگاری موجود زنده با تحریکات درونی و بیرونی

انسان موجودی اجتماعی است و ادامه زندگی او به صورت انفرادی غیر ممکن می باشد، از لحظه ای که فرد متولد می شود در ارتباط با دیگران می باشد و تأمین نیازهای او ایجاب می کند که با دیگران ارتباط داشته باشد و این نیاز به ارتباط در تمام مراحل رشد فرد وجود دارد(ماسن^[11]، 1383).

سازگاری اجتماعی عبارت است از؛ داشتن مهارت های لازم برای به کار گیری و حفظ روابط حمایتی و رضایت بخش و کنار آمدن با محیط جامعه(باکر و سیریک^[12]، 1989 ؛ به نقل از استرداد و دیوکس^[13]، 2005).

سازگاری اجتماعی عبارت است از سازگاری شخص با محیط خود که ممکن است با تغییر دادن خود یا محیط به دست آید(پورافکاری، 1380).

به اعتقاد سالیوان^[14] در جریان سازگاری اجتماعی موضوع ارتباط افراد با افراد دیگر مطرح
می شود در این جریان برخورد انگیزه ها و خواسته های فرد با ضروریات زندگی گروهی نمایان
می شود(صیادپور، 1372). افرادی مانند کومبز و اسلیبی^[15] سازگاری اجتماعی را موضوعی مترادف با مهارت های اجتماعی می دانند، از نظر آنها مهارت های اجتماعی عبارت است از توانایی ایجاد ارتباط متقابل با دیگران در زمینه ی اجتماعی خاص، به طریق خاصی که در عرف جامعه قابل قبول و ارزشمند باشد. این مهارت باید دارای بهره ای دو جانبه باشند، به عبارتی در عین حال که برای شخص مفید است برای دیگران هم باید مفید باشد(صیادپور، 1372).