بررسی ادبیات موضوع : سرمایه اجتماعی

ابتدا به ماهیت سرمایه از نظر متغیرهای اقتصادی پرداخته و سپس انواع سرمایه و شباهت ها و تفاوت های آنها را با یکدیگر مورد بررسی قرار می گیرد. اصولاً منابع در اقتصاد به سه صورت مورد استفاده قرار می گیرند:

- مصرف می شوند

- ذخیره می شوند

- سرمایه گذاری می شوند

سرمایه منبعی است که برای ایجاد ارزش افزوده سرمایه گذاری می شود. به منابعی که مصرف
می شوند و یا برای مصارف آینده ذخیره می شوند، سرمایه اطلاق می شوند. مردم دنیا برای انجام امور متداول زندگی خودشان از انواع سرمایه استفاده می کنند. اما آن چیزی که بین مردم به عنوان سرمایه تلقی می کنند. در صورتی که پول و اوراق اعتباری تنها یک نوع از پنج نوع سرمایه ایی است که در چرخش امورات اقتصادی و اجتماعی استفاده       می شود. در اصطلاح علمی این نوع سرمایه با عنوان سرمایه مالی شناخته شده است.

اقتصاددانان « سرمایه » را معمولاً به مفهوم دارایی فیزیکی نظیر ماشین آلات ، تأسیسات ، ساختمان ها ، موجودی کالا و بعضاً ارزش فعلی سرمایه گذاری انجام شده در نیروی انسانی و فن آوری بکار می برند . گروهی دیگر دارایی های مولد ثروت را « سرمایه » می پندارند. حسابداران « سرمایه » را به مفهوم وجوهی که در طرف بدهی ترازنامه نشان داده می شود و متعلق به صاحبان واحد اقتصادی است ، می شناسند. در واقع انباشت منابع مالی در دارایی ها ، اعم از دارایی های فیزیکی یا مالی مفهوم کلی تری از « سرمایه » مورد نظر است ، منابع مالی به ویژه منابع مالی بلند مدتی است که برای اجرا ، تکمیل ، توسعه ، بازسازی و راه اندازی واحدهای اقتصادی - صنعتی به کار گرفته شده است .

به طور کلی سرمایه در اقتصاد به سه صورت شناخته شده است که عبارتند از : سرمایه مالی - سرمایه فیزیکی ، سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی .

2-2-1- سرمایه فیزیکی - مالی

این نوع سرمایه که در علم اقتصاد بسیار متداول است شامل دارایی های مالی، زیر ساخت هایی همچون پل ها ، راه ها و تجهیزات ساختمانی و فنی می شوند. در تئوری های اولیه رشد از سرمایه فیزیکی و مالی به عنوان موتور رشد اقتصادی یاد می شود. سرمایه در اصطلاح اقتصادی مجموعه ای از اجزاء گوناگون شامل انواع ماشین آلات ، ابزار کارخانه ها ، ساختمان ها ، موجودی انبار و غیره است . تفاوت سرمایه گذاری نیز مهم است نمود ( سعادت، 1384 ) .

سرمایه یک متغیر ( انباشت ) است که میزان موجودی سرمایه را در زمان مورد نظر نشان می دهد . در صورتیکه سرمایه گذاری یک متغیر جریانی ( روانه ) طول یک دوره است.

2-2-2- سرمایه انسانی

سرمایه های مولدی که در وجود انسان ها جمع شده ، شامل مهارت ها و توانایی ها اندیشه ها ، سلامتی و غیره است که ناشی از سرمایه گذاری در آموزش و برنامه های کارآموزی و مراقبت های پزشکی است و به عنوان سرمایه تلقی می شود. در این تعریف نیز برخی از سرمایه های انسانی که به طور مستقیم بر تولید اثر نخواهد گذاشت تصریح نشده است ، بنابراین در سرمایه گذاری های انسانی نباید صرفاً افزایش تولیدی را مد نظر قرار داد که قادر به محاسبه و اندازه گیری آن هستیم ، بلکه جنبه های دیگری را نیز بایددنبال کرد.

تعریف سرمایه گذاری انسانی : ارتقاء و بهبود ظرفیت مولد افراد که ناشی از بهبود کیفیت نیروی کار می باشد. ظرفیت افراد عبارت است از : استعدادها و توانائی های بالفعل آماده افراد جامعه می باشد.

ظرفیت مولد افراد: آن بخش از ظرفیت افراد است که بر افزایش تولید جامعه اثر می گذارد که این اثر گذاری یا به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم ( اثرات خارجی ) می باشد. به تعبیر دیگر ، عاملی است که آن بخش از ظرفیت افراد را که در اثر عوامل مختلف مستهلک می شود ، جبران می نماید. ارتقاء ظرفیت ، ظرفیت بالقوه را بالفعل می نماید.

2-2-3-سرمایه طبیعی ( NC ) و ابعاد آن

سرمایه طبیعی به منابع طبیعی گفته می شود که می توانند به عنوان مواد خام در یک فرایند استفاده شوند. سرمایه طبیعی هم فراهم کننده منابع تجدید شدنی و هم تجدید نشدنی طبیعی است. ( فلورا 2000 )

ابعاد سرمایه طبیعی ( هوا ، آب ، خاک ، گیاهان حیوانات ، چشم انداز )

2-2-4- سرمایه های مالي (FC) و ابعاد آن

سرمایه مالی عبارت است از « شکل هایی از پول برای افزایش ظرفیت واحدهایی که به آن دسترسی دارند و مزیت سرمایه مالی در این است که به آسانی قابل اندازه گیری است و تمایل برای دادن دیگر سرمایه ها در داخل واژه سرمایه وجود دارد ( فلورا 2000 )

ابعاد : بدهی سرمایه ، ارزش سرمایه ، درآمد مالیاتی ، پس انداز ، تخفیف ، اهدا

--سرمایه سیاسی (PC) و ابعاد آن

از نپر فلور سرمایه سیاسی عبارت است از « توانایی گروه جهت نفوذ و اثر گذاری در توزیع منابع برای واحدهای اجتماعی ، شامل کمک کردن و برنامه کاری جهت اینکه چه منابعی در اختیار هستند.

ابعاد : سازمان ارتباط ها ، صدا ، قدرت ( فلورا 2000 )

2-2-5- سرمایه اجتماعی و سرمایه فرهنگی (CC)

پانتام : سرمایه اجتماعی و فرهنگی را به لحاظ دارا بودن و تعلق ، در مقابل هم می بینند و معتقد است سرمایه فرهنگی متعلق به فرد و سرمایه اجتماعی ترد اعضای یک گروه است . ابعاد سرمایه فرهنگی ، نمادها ، روش داشتن ، روش عمل کردن ، تعریف آنچه مسئله دار است .

سرمایه انسانی و ابعاد آن (HC) Humanal Capital

سرمایه انسانی به ابعادی چون نظیر تحصیلات ، معلومات ، آموزه ها و مهارتهای کار اطلاق می شود که اگر چه سرمایه متعارف ( یا فیزیکی )نیستند اما قابلیت تبدیل به آن را دارند.

اهمیت این سرمایه به حدی است که آنرا مکمل در سرمایه فیزیکی می دانند و از سرمایه انسانی بعنوان ابزاری برای رسیدن به « سرمایه اجتماعی » یاد می کنند این سرمایه گذاری در دانش و مهارتهای تکنیکی یا بازده مورد انتظار تاکید دارد و بر ویژگی های کیفی انسان اعم آموزش ، تخصص ، مهارت و ... نو آوری اطلاق می شود.

ابعاد سرمایه انسانی: آموزش، مهارتها ، ... ارزش ها ، رهبری ( فرزانه چاوش باشی ص 201 )

2-3- مقایسه سرمایه اجتماعی با سرمایه فیزیکی و انسانی

سرمایه اجتماعی نیز به نوبه خود ، هنگامی به وجود می آید که روابط میان افراد به شیوه ای دگرگون شود که کنش را تسهیل کند. سرمایه فیزیکی کاملاً ملموس است. سرمایه انسانی کمتر ملموس است و در مهارتها و دانشی که فرد کسب کرده تجسم می یابد؛ سرمایه اجتماعی حتی کمتر از این محسوس است ؛ زیرا در روابط میان افراد تجسم می یابد ، سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی فعالیت تولیدی را تسهیل می کنند و سرمایه اجتماعی نیز همانند آنها عمل می کند . مثلاً گروهی که اعضایش زیاد به یکدیگر اعتماد می کنند خواهند توانست کارهای بیشتری از گروهی که فاقد اعتماد هستند انجام دهند ( الوانی ، نیروانی 1384).

- سرمایه اجتماعی

در سال های اخیر اهمیت سرمایه ی اجتماعی به مثابه یک دارایی نامشهود سازمانی ، مورد توجه علاقه مندان مباحث سازمان و مدیریت بوده است . سرمایه اجتماعی منابعی است که در شبکه های کسب و کار یا درون شبکه های فردی به وجود می آید . این منابع شامل اطلاعات، اندیشه ها ، راهنمایی ها ، فرصت های کسب و کار ، سرمایه های مالی ، قدرت و نفوذ، پشتیبانی احساسی ، خیر خواهی، اعتماد و همکاری هستند. کلمه ی « اجتماعی » در عنوان سرمایه ی اجتماعی ، دلالت بر این دارد که این منابع ، خود دارایی های شخصی محسوب نشده و هیچ فردی به تنهایی مالک آنها نیست . این منابع در دل شبکه های روابط قرار گرفته اند ( بیکر، 15: 1382). سرمایه اجتماعی عبارتست از توانایی افراد برای کار کردن با یکدیگر به منظور دستیابی به اهداف مشترک در گروهها و سازمانها . سرمایه اجتماعی را میتوان حاصل پدیده هایی چون اعتماد متقابل ، تعامل اجتماعی متقابل ، گروههای اجتماعی ، احساس هویت جمعی و گروهی ، احساس وجود تصویری مشترک از آینده و کار گروهی در یک سیستم اجتماعی دانست ( فوکویاما، 73 : 1995). اگر بخواهیم سرمایه ی اجتماعی را در ارتباط با سازمان تعریف کنیم ، می توان آن را به منزله ی ساختار شبکه ای بر مبنای رابطه ای غیر رسمی میان اعضای سازمان با توجه به این که میان آن ها اعتماد وجود دارد، تعریف کرد. اعتماد ، انتظارها و تعهدهای دو جانبه ی مکانیزم های غیر رسمی ای را ایجاد می کند که به اعضای سازمان اجازه می دهد تا از آن به منزله ی ابزاری در راستای درک بهتر و آسان تر اهداف شان استفاده کنند
( دانچیو ، 954: 2006). امروزه سرمایه اجتماعی نقشی بسیار مهمتر از سرمایه فیزیکی و انسانی در سازمانها و جوامع ایفا می کند و شبکه های روابط اجتماعی و گروهی ، انسجام بخش میان انسانها، سازمانها و انسانها و سازمانها میباشند. رد غیاب سرمایه اجتماعی ، سایر سرمایه ها اثر بخشی خود را از دست میدهند . بدون سرمایه اجتماعی ، پیمودن راههای توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی ، ناهموار و دشوار میشود.( بیکر ، 20: 1382 ) . استون (stone) سرمایه اجتماعی را به دو بعد ساختاری و کیفیت تقسیم می کند، بعد ساختاری سرمایه اجتماعی بعدی است که در رابطه با ساختارها و فرآیندهای مدیریتی نظیر پاسخگویی مدیران و رهبران بر اساس عملکردشان ، شفافیت در تصمیم گیری ، میزان تصمیم گیری و اقدام بر اساس کار گروهی است و الگوی کلی روابطی را که در سازمان ها یافت می شود در نظر دارد. به این معنا که این بعد، میزان ارتباطی که افراد با یکدیگر در سازمان ها برقرار می کنند را در بر می گیرد . در بعد کیفیتی ، رابطه با پدیده هایی نظیر ارزشها ، نگرشها ، تعهدات، مشارکت و اعتماد موجود در سیستم می باشد و ماهیت روابط در یک سازمان را در بر می گیرد . به عبارت دیگر در حالی که بعد ساختاری بر این امر متمرکز می گردد که آیا کارکنان در یک سازمان با هم در ارتباط هستندیا خیر ، بعد کیفیت بر ماهیت و کیفیت این روابط متمرکز میشود ( بولینو، 2002) . عامل اصلی سرمایه اجتماعی تعهد و اعتماد دو جانبه ، ارزش های مشترک میان افراد ، احساس مالکیت و دادو ستد اجتماعی میان آنان است . اعتماد اجتماعی و شبکه ی اجتماعی ، دو رکن اساسی سرمایه ی اجتماعی است ( فرکین ، 2001 ) ( م دکتر سعودپور کیمیایی - 1391).

تعریف سرمایه اجتماعی

جیمز کلمن : از نظر کلمن ، سرمایه اجتماعی بخشی از ساختار اجتماعی است که به کنش گر اجازه می دهد تا با استفاده از آن به منابع خود دست یابد . ساختار اجتماعی شامل تکالیف و انتظارات ، مجاری اطلاع رسانی ، هنجارها و ضمانت اجرایی است که انواع خاصی از رفتار را تشویق کرده یا منع می شوند . از نظر او سرمایه اجتماعی به لحاظ ذاتی قادر به کار است و بر مردم و نهادها امکان عمل می دهد.

پیتر بوردیو: از نظر بردیو ، سرمایه اجتماعی حاصل جمع منابع بالقوه و بالفعلی است که نتیجه مالکیت شبکه با دوامی از روابط نهادی شده بین افراد ، و به عبارت ساده تر عضویت در یک گروه است . البته سرمایه اجتماعی مستلزم شرایطی به مراتب بیش از وجود صرف شبکه پیوندها می باشد. در واقع ، پیوندهای شبکه ای باید از نوع خاصی باشند ، یعنی مثبت و مبتنی بر اعتماد.

رابرت پوتنام: روابط نهادی شده مبتنی بر اعتماد بدون رعایت تکالیف و حقوق متقابل ممکن نیست پس مفهوم شهروندی که تکالیف و حقوق است ارتباط تنگاتنگی با مفهوم سرمایه اجتماعی دارد. او معتقد است سرمایه در سه شکل اساسی اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی وجود دارد .از نظر پوتنام سرمایه اجتماعی عبارت است از پیوندهای بین افراد ( شبکه های اجتماعی ) و هنجارهای اعتماد و کنش و واکنش متقابل که از این پیوندها ناشی می شوند. او معتقد است که بدون رعایت حقوق شهروندی مشارکت اجتماعی ممکن نیست .

استفن باس : باس معتقد است نظریه سرمایه اجتماعی معطوف به بسط قضایایی در مورد شرایطی است که تحت آن حکومت ها و اجتماعات محلی بتوانند برای نیل به اهداف مشترک تعاون و همکاری داشته باشند. تعیین کننده ترتیبات نهادی افقی است که تأثیر مثبت روی ایجاد شبکه هایی از اعتماد ، اداره بهتر امور و عدالت اجتماعی دارد. عدالت اجتماعی دیکته کننده ی تکالیف و حقوق شهروندی است که خود تحت تأثیر سرمایه اجتماعی و امری لازم است.

ج . اس . بیکر : به نظر بیکر سرمایه اجتماعی به منابع فراوانی است که از طریق شبکه های فردی یا سازمانی قابل دسترسی هستند اشاره دارد. این منابع شامل اطلاعات ، نظریات ، راهنمایی ها ، فرصت های کسب و کار ، سرمایه مالی قدرت ، حمایت اساسی ، خیرخواهی ، اعتماد و همکاری می باشد.

فرانسیس فوکویوما : فرانسیس فوکویوما سرمایه اجتماعی را مجموعه معینی از هنجارهای موجود در سیستم های اجتماعی می داند که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه گردیده و موجب پایین آمدن هزینه های تبادلات و ارتباطات می گردد.

او معتقد است که سرمایه اجتماعی با شعاع اعتماد رابطه تنگاتنگی دارد و به تبعیت از آن میزان همکاری و اعتماد متقابل اعضای گروه افزایش خواهد یافت .

آنتونی گیدنز: اعتماد را عامل احساس امنیت وجودی می داند که موجود انسانی منفرد را در نقل و انتقال ها در بحران ها و در حال و هوایی آکنده از خطرهای احتمالی قوت قلب می بخشد.

سرمایه اجتماعی :

تعریف رایج اجتماعی ، در جریان اصلی جامعه شناسی آمریکایی - به ویژه در روایت کارکرد گرایانه آن - عبارت است از: روابط دو جانبه ، تعاملات و شبکه هایی که در میان گروههای انسانی پدیدار می گردد و سطح اعتمادی که در میان گروه ، جهات خاصی ، به عنوان پیامد تعهدات و هنجارهای پیوسته با ساختار اجتماعی یافت می شود. در مقابل جامعه شناسی اروپایی این مفهوم را در بررسی این موضوع به کار میگیرد که چگونه تحرک پیوندهای مربوط به شبکه های اجتماعی ، سلسله مراتب اجتماعی و قدرت تمایز یافته را تقویت می کند. با وجود این ، نکات مشترک این دو دیدگاه در مورد سودمندی سرمایه اجتماعی در افزایش برخی ویژگیها، مانند آموزش ، تحرک اجتماعی ، رشد اقتصادی برتری سیاسی ، و در نهایت توسعه است.(وال ، 1988)

فرمت ورد قابل ویرایش

تعداد صفحات: 75

فصل دوم مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتری

همراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متن

منابع فارسی کامل

منابع انگلیسی کامل