این نوشتار مبانی نظری و پیشینه تحقیق سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت ABC می باشد. در بخش اول مبانی نظری سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت ABC تشریح می شود و در بخش دوم پیشینه تحقیق سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت ABC در پژوهش های داخلی و خارجی مورد بررسی قرار می گیرد.

 مقدمه 
به‌طورکلی بهای تمام‌ شده هر کالا ازلحاظ ماهیت به سه بخش مجزا قابل‌تفکیک است: 1- مواد؛ 2- دستمزد؛ 3- سربار. شناسایی مخارج مواد و دستمزد متبلور شده در بهای تمام ‌شده هر یک از محصولات واحد تجاری به علت رابطه مستقیم و ملموس که مشاهده می‌شود به سهولت صورت می‌گیرد درصورتی‌که شناسایی مخارج سربار هر یک از محصولات همچون شناسایی مخارج مواد و دستمزد نبوده و پیچیدگی‌های خاصی را به دنبال دارد (عالی ور، 1368).حسابداری فعالیت از دو جنبه حائز اهمیت است. اول اینکه توانایی در شناخت و واپاشی هزینه‌ها را امکان‌پذیر می‌سازد، که به هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت معروف شده است و دوم اینکه توانایی رقابت در بازار سرمایه را ممکن می‌سازد که به آن مدیریت بر مبنای فعالیت می‌گویند (هامر و همکاران[1]، 1994).  

هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت در پاسخ به نیاز مدیران جهت محاسبه دقیق بهای تمام‌ شده محصولات برای اولین بار به ‌طور رسمی در ایالت متحده آمریکا مطرح گردید و بیشتر تحقیقات میدانی در 15 سال گذشته، توسط محققان آمریکایی بر روی شرکت‌های آلمانی صورت گرفته است، اما با این ‌وجود هنوز یک مفهوم نسبتاً جدیدی به شمار می‌رود (گریسون و نورن، 1994).هدف اساسی هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت تهیه اطلاعات مفید به‌ منظور تصمیم‌گیری در مورد مناسب‌ترین قیمت، ترکیب محصولات و بهبود عملیات[2] از طریق تمرکز بر عوامل هزینه­زا است. شایان توجه است که استفاده از هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت، به‌تنهایی منجر به سودآوری بیشتر نمی‌شود. مدیریت از اطلاعاتی که هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت در اختیار وی قرار می‌دهد برای تصمیم‌گیری در مورد ترکیب بهینه محصولات استفاده می‌کند و این عملکرد مدیریت است که منجر به نتایج رضایت‌بخش می‌شود.

سیستم هزینه‌یابی بر مبنای فعالت ابزاری قدرتمند برای بهینه کردن پردازش است و دستیابی شرکت به تولید برتر را در رقابت جهانی تسهیل می‌کند.سیستم هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت، اطاعات موردنیاز جهت اخذ تصمیمات راهبردی همچون تأمین منابع، ترکیب بهینه محصول، تأثیر طرح‌های مختلف بر هزینه و قیمت‌گذاری را فراهم می‌سازد. هزینه‌یابی بر مبنای فعالت از فرآیند بهبود مداوم عملیات، با ارائه بینشی جدید از فعالیت و ایجاد انگیزه‌های رفتاری در مدیریت، پیشتیبانی می‌کند تا یک یا چند جنبه از تولید یا خدمت بهبود یابد (ماهشواری[3]، 1995).هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت یک حلقه ارتباطی میان تولید، بازاریابی و طراحی محصول است که تغییرات محصول عامل پیچیدگی غیرضروری را کاهش می‌دهد.

سیستم هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت یکی از سیستم‌های نوین هزینه‌یابی محصول است. این سیستم جانشین هزینه‌یابی سفارش کار یا روش مرحله‌ای نیست بلکه می‌تواند همراه با آن‌ها به کار گرفته شود تا اطلاعات دقیق‌تری را در خصوص هزینه‌ها و نهایتاً تصمیم‌گیری‌های اقتصادی مدیریت فراهم سازد. یکی از ویژگی‌های مهم ABC که آن را از سیستم‌های سنتی متمایز می‌سازد این است که به پدیده‌های نوین تولید و اثرات فناوری حاکم بر صنایع امروز توجه می‌کند و در حد امکان این اثرات را به‌ طور کمی جذب محصولات یا خدمات می‌کند. پیدایش فرآیند خودکار، ماشین‌های الکترونیکی، آدم‌واره‌ها و به‌طورکلی فناوری پیشرفته تولید ساختار هزینه‌های محصول را به ‌شدت تغییر داده است.

هنگامی‌که سازمانی از فناوری پیشرفته بیشتر استفاده می‌کند، هزینه‌های فناوری آن افزایش قابل‌ملاحظه‌ای می‌یابد، اما در عوض هزینه‌های کار مستقیم به ‌شدت کاهش پیدا می‌کند و چنان چه از تفکر جدید مدیریت موجودی کالا، نظیر سیستم "به ‌موقع" هم استفاده به عمل آید، هزینه‌های نگهداری موجودی کالا نیز به‌ شدت کم می‌شود و حتی هزینه‌های مصرف مواد اولیه مستقیم هم پایین می‌رود. نتیجه این وضعیت این ‌چنین شده است که در حال حاضر، اهمیت سریار در واحدهای صنعتی فزونی یافته و درصد سهم سربار از کل هزینه‌های تولید نیز افزایش چشمگیری در مقابل سهم کارگر مستقیم نشان می‌دهد. در حال حاضر برخی شرکت‌های بزرگ ازجمله Hewlett Packard هزینه کار مستقیم را به ‌عنوان سربار کارخانه منظور می‌کنند (نمازی، 1377).

فهرست مطالب

2- فصل دوم: ادبیات تحقیق و پیشینه نگاشته‌ها 19
2-1- مقدمه 20
2-2- ماهیت حسابداری صنعتی 21
2-3- کاربرد حسابداری صنعتی 21
2-4- اهداف هزینه‌یابی 22
2-5- هزینه‌های ثابت و هزینه‌های متغیر 22
2-6- عوامل تشکیل‌دهنده قیمت تمام‌ شده محصول 23
2- 6-1- هزینه‌های مواد مستقیم 23
2-6-2- هزینه‌های دستمزد مستقیم 23
2-6-3- هزینه‌های غیرمستقیم تولید 24
2-6-3-1- سربار متغیر کارخانه 24
2-6-3-2- سربار ثابت کارخانه 24
2-7- هزینه‌های دوره و هزینه‌های محصول 25
2-8- روش‌های موجودی برداری دائمی و ادواری 26
2-9- برخی اصطلاحات متداول در حسابداری مدیریت 27
2-10- هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت 28
2-10-1- روش‌های تخصیص هزینه‌های سربار 31
2-10-1-1- تخصیص کلی سربار 31
2-10-1-2- تخصیص برحسب دوایر 32
2-10-1-3- تخصیص برحسب فعالیت 33
2-11- طراحی سیستم هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت 38
2-11-1- مدل ادغامی 38
2-11-2- مدل اختصاصی 39
2-12- درست به ‌موقع و هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت 44
2-13- مدیریت بر مبنای فعالیت 44
2-14- محاسن و معایب هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت 46
2-15- نتیجه‌گیری در رابطه با سیستم هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت 48
2-16- روش‌های تعیین محرک هزینه 49
2-17- محرک هزینه و دادهکاوی 50
2-18- محرک هزینه و تحلیل عاملی 51
2-19- مراحل اجرایی  روش هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت در شرکت‌های تولیدی 53
2-20- مروری بر مطالعات انجام‌ شده در داخل کشور 59
2-21- مروری بر مطالعات انجام‌ شده در خارج از کشور 64
2-22- آشنایی با شرکت مورد تحقیق 70
2-22-1- تاریخچه شرکت مورد مطالعه 70
2-22-2- خط مشی کیفیت 72
2-22-3- محصولات تولیدی شرکت 73
2-22-3-1- واحد برنامه‌ریزی 74
2-22-3-2- واحد قیچی 74
2-22-3-3- واحد لوله‌سازی 74
2-22-3-4- واحد پروفیل‌سازی 75
2-22-3-5- واحد تست و آزمایش 75
2-22-3-6- واحد گالوانیزه 76
2-22-3-7- واحد رزوه 77
2-22-3-8- ضایعات 77
2-23- خلاصه فصل 78

منابع

فهرست شکل ها و نمودارها
شکل (‏2 1): عوامل تشکیل‌دهنده قیمت تمام‌ شده محصول 25
شکل (‏2 2): رابطه بین میزان استفاده از تکنولوژی و هزینه‌ها 31
شکل (‏2 3): هزینه‌یابی دو مرحله‌ای بر حسب دایره 33
شکل (‏2 4): الگوی دوبعدی ABC 36
شکل (‏2 5): هزینه‌یابی دومرحله‌ای بر حسب فعالیت 42
شکل (‏3 1): مدل مفهومی تحقیق با رویکرد AHP 98

نمودار (‏4 1): میزان درآمد پس از کسر هزینه‌های سربار (میلیون ریال) 115
نمودار (‏4 2): هزینه سربار محاسبه شده برای هر تن از محصولات مختلف به دو روش سنتی و ABC 117

فهرست جداول
جدول (‏2 1): سطوح و نمونه‌هایی از فعالیت‌ها، هزینه‌ها و مبانی تخصیص 41
جدول (‏2 2): مقایسه روش ABC با روش هزینه‌یابی سنتی 43