چکیده

مفهوم «تربیت» درتعالیم وحی و سنت نبوی، بر پرورش استعدادهای درونی انسان و فراهم ساختن زمینه رشد استعدادهای آدمی دلالت می کند. به عبارت دیگر، در تربیت، عنایت و اهتمام به پیشبرد تمایلات فطری و استعدادهای متنوع متربی لحاظ شده؛ و تربیت نیز، در صورتی ثمربخش است که با عمل و کوشش متربی همراه باشد.

غالب متفکران در تبیین اهداف ، به افقهای دور دست وادی تربیت و عنوان هدفهای غایی یا دراز مدت ، اهمیت ویژه ای می دهند و آن ها را دارای اولویت می دانند و در مراتب بعدی به ارائه هدفهای میانی (میان مدت ) و نیز هدفهای مرحله ای (کوتاه مدت ) می پردازند.

اصول تربيت يكي از مقوله‏هاي بحث‏انگيز تربيت است؛ به‏گونه‏اي كه افراد مختلف به‏دليل در اختيار نداشتن تعريف و ملاك صحيحي از اصول، بحثها و مفاهيم گوناگون و نامتجانس تربيت را تحت عنوان اصول طبقه بندي كرده‏اند. لذا براي سر و سامان دادن به بحثهاي پراكنده درباره اصول تربيت و به‏كارگيري اصول در تعيين اهداف، روشها، محتوي و ارزشيابي فرايند تربيت، ارائه تعريفي دقيق از اصل تربيتي ضروري است.

در مقاله حاضر برآنیم که به بررسی تربیت از دیدگاه قرآن کریم ،حدیث،سنت و سیره و بررسی تربیت از دیدگاه نهج البلاغه پرداخته و اهداف غایی تربیت اسلامی را از دیدگاه قرآن و حدیث مورد بررسی قرار دهیم. و در نهایت به دیدگاه های فلسفه اسلامی در تعلیم و تربیت متقدم و متاخر پرداخته و نقش تربیت دینی را در اخلاق فردی و اجتماعی مورد بازنگری قرار دهیم.

کلیدواژه :

 تربیت اسلامی،دین،اسلام،نهج البلاغه،فلسفه،اخلاق

مقدمه

بدیهی است « تربیت» مفهوم وسیع و دامنه ای گسترده دارد، بطوری که از دیدگاه مکاتب مختلف و فلاسفه و علمای اخلاق و....،اهداف متعددی در مورد آن بیان شده، تا جایی که می توان بیان داشت که :از نظر سنتی در میان اقوام مختلف و از نظر علمی و تجربی در عصر حاضرهدف از تربیت: پرورش استعدادهای درونی ، ظهور و به فعلیت در آوردن آن استعدادها در جهت شکوفایی و رشد وبه کمال رساندن آنها با بهره گیری از زمینه ها و امکانات مناسب می باشد .

همچنین «تربیت» مفهوم بی پایان و بی کرانه ای است که تمامی شئون و ابعاد حیات انسانی را در بر می گیرد؛ تربیت نه در حصار زمان محدود می شود و نه در قلمرو مکان می گنجد. فراتر از محیط، وسیع تر از عالم و ژرف تر از رفتار بیرونی و نهان و سرشت آدمی است.انسان نیز موجودی اجتماعی است و نمی تواند به سوی غایت تربیت، جز در میان جمع و بر اساس روابط صالح اجتماعی سیر کند. انسان چه در حال آسایش و راحتی و چه در بلا و سختی لازم است قدرتهای مادی و معنوی خود را روی هم بریزد و کلیه شئون زندگی خویش را در پرتو روابط اجتماعی سالم و تعاون و همکاری اجتماعی به سامان رساند.تربیت را از حیث قلمرو و حوزه کار نیز می توان در دو معنای خاص و عام مورد توجه قرار داد در اولی ، فرایندهای ویژه ای همچون انتقال اندیشه و ایجاد صفات معین در محدوده سنی خاص مورد نظر است که معمولا در مراکز ومحیطهای آموزشی صورت می گیرد و غالبا به آن تربیت رسمی نیز اطلاق می شود .

تربیت عام ، زمینه ساز نگرشها و روشهای تحول بخشی است که در تمام مراحل زندگی جریان دارد و منشاء تاءثیر آن خود فردیا عوامل خارج از وجود اوست و به لحاظ گستردگی دامنه آن به تربیت غیر رسمی نیز منسوب است . با این ملاحظه تربیت انبیا و اولیای الهی و جانشینان آنها در زمره تربیت عام قرار می گیرد. چنین تربیتی ، از جنبه پهنانگری ، مرزهای زمان و مکان را در هم می نوردد و از جنبه ژرفانگری و به لحاظ همخوانی فطری ، بر مخاطبش تأثیر عمیق تری می گذارد .