پيشگفتار

نوجوانان دلي پاك و روحي پرشور دارند . آنان در حساسترين و بحراني ترين دوران زندگي خود به سر مي برند و نيازمند هدايت ، حمايت و همدلي اند. نوجوان نهال نو  رسيده اي است كه براي رشد و بالندگي به باغباني ، دلسوز و روشن بين نياز دارد تا او را از آفتها و حادثه ها در امان دارد.

بها دادن به نوجوانان و در تربيت و ارشاد آنان كوشيدن بي گمان يكي از نشانه هاي آشكار رشد فرهنگي يك جامعه است . بر خلاف گمان برخي مردم ، تربيت به طور كلي كاري بسيار دشوار است بويژه تربيت و هدايت نوجوانان داراي پيچيدگيها و نكته هاي ظريف بسياري است . شايد گفتة حكيمانه ي كانت متفكر و فيلسوف نامي آلماني ، حق مطلب را در اين زمينه ادا كرده باشد آنجا كه مي گويد : دو كار هست كه در دشواري ، هيچ كار ديگري به پاي آن نمي رسد ، مملكت داري و تربيت.

تربيت انسان از اين جهت كه او موجودي پيچيده و عظيم است كاري سخت و دشوار مي باشد. پيچيدگيهاي روحي انسان به حدي است كه نمي توان رفتار او را به سادگي تحت ضابطه اي مشخص در آورد و از آن آسوده خاطر شد. برتراند راسل ، فيلسوف انگليسي كه خود در بارة تربيت كتابهايي نگاشته است اعتراف مي كند كه گفتار من در اين زمينه بهتر از كردارم بود. اين ها همه نشان مي دهد كه نبايد تربيت را كاري سهل و آسان پنداشت كه نياز به هيچ گونه آموزش و تخصصي ندارد.

فرزندان ما در دوران خود مرحله هاي مختلف را طي مي كنند و در هر مرحله نيازهاي تربيتي ويژه اي دارند . بدون آشنايي با اين مراحل تربيتي و برخورداري از مهارتهاي لازم چگونه مي توانيم فرزندان خود را تربيت كنيم. شايد برخي از پدران و مادران گمان مي كنند كه اگر شرايط مادي و امكانات تحصيلي را براي فرزندان خود فراهم آورند وظيفه ي خود را به خوبي انجام داده اند حال آنكه وظيفه ي پدر و مادر بسيار فراتر از اين هاست.

خانواده كانون پذيرايي از نسل آينده است در اين كانون نهال ارزشهاي انساني ـ كه بذر آن در لحظه ي آفرينش در ضمير آدميان پاشيده شده است ـ بايد رشد و نمو كرده درخت انسانيت به بار نشيند از اين رو هيچ يك از نهادهاي اجتماعي نقشي را كه خانواده در ساختار فكري ، روحي و اخلاقي انسان دارد نمي توانند ايفا كنند .

نابساماني هاي اجتماعي در بسياري موارد ناشي از نابساماني در خانواده هاست و سعادت يك اجتماع بستگي كامل به وجود خانواده هاي سالم و سعادتمند دارد . در خانواده است كه انسان از لحظه هاي آغازين زندگي با تربيتي كه از پدر و مادر دريافت مي كند شكل مي گيرد و ناآگاهانه به مسيري خاص سوق داده مي شود.

اگر خانواده ها نقش خود را بدرستي ايفا نكنند نهادهاي اجتماعي ديگر از قبيل مدرسه ، رسانه هاي گروه و غيره اين خلاء را نمي توانند پر كنند.

دشواريها و پيچيدگيهاي تربيت فرزند در دوره نوجواني بيش از هر دوران ديگر است  زيرا در اين دوره نوجوان بطور ناگهاني با جهش فكري و عاطفي خود را از دوران كودكي جدا   مي كند. شخصيت كنوني نوجوان مي طلبد كه خانواده در برخورد با او روشن بين ، شكيبا و هوشيار باشد و به سرعت دريابد كه او ديگر يك كودك نيست . از اين رو بسياري از خانواده ها در روابط خود با فرزندان نوجوان مشكلاتي دارند كه اگر از آگاهيهاي لازم برخوردار نباشند شايد اين مسئله عواقب ناخواسته اي به دنبال داشته باشد.

بسياري از مشكلات اخلاقي و رفتاري نوجوانان ريشه در برخوردهاي نامناسب پدران ، مادران و مربيان دارد . تجربه نشان مي دهد در بيشتر موارد كه نوجوانان به خانواده ي آگاه و مربي شايسته دسترسي دارند از زندگي سالم و موفقي برخوردارند ، اين نشان مي دهد كه نوجوانان بخوبي تربيت پذير هستند و اگر نابساماني هايي در اخلاق و رفتار برخي از آنان مشاهده مي شود ناشي از نبود تربيت صحيح است . پيامبر اسلام (ص) مي فرمايند : به شما در باره ي نوجوانان و جوانان سفارش مي كنم زيرا آنان داراي قلبي رقيقتر و فضيلت پذير تر مي باشندو امام علي (ع) مي فرمايند : دل نوجوان مانند زمين خالي از گياه و درخت است كه هر بذري در آن افشانده شود مي پذيرد و در خود مي پرورد پس فرزند عزيزم من در آغاز جواني ات به ادب و تربيت تو پرداختم قبل از آن كه دلت سخت گردد و از پذيرش چيزهاي خوب سرباز زند

از اين جا مي توان به نقش حساس و خطيري كه خانواده ها و مربيان در هدايت و تربيت نوجوانان دارند پي برد . اگر ما به وظيفه ي بزرگ خود نسبت به اين سرمايه هاي بي نظير جامعه به نحوي شايسته توجه نكنيم، بايد براي رويارويي با عواقب تلخ غفلت خود آماده باشيم . در آموزشهاي ديني ما نيز بر مسئوليت پدران و مادران در تربيت فرزند بسيار تأكيد شده است و تصريح شده همچنانكه والدين را بر فرزندان حقوقي است فرزندان را نيز بر والدين خود حقوقي است كه از آنها در مورد اين حقوق در پيشگاه الهي بازخواست خواهد شد . در روايات اسلامي آمده است : همچنانكه فرزند عاق پدر و مادر مي شود پدر و مادر نيز براي سهل انگاري در انجام وظايف خويش عاق فرزند مي شود.