مقدمه :

حاشيه نشيني به توسعه شهري اطلاق مي شود كه بدون برنامه ريزي، هدايت ، كنترل و بدون رعايت مقررات شهري سازي توسط توده مردم ايجاد مي شود . امروزه ساخت و سازهاي غير مجاز به گونه اي وسيع تر و سازمان يافته تر از سابق به شكل زاغه و... تحت عنوان بخش بازار غير رسمي در حال تكوين است در تحقيقات انجام شده به حقيقتي ملموس و منطقي اشاره مي كنند:

 زماني كه روستائيان بي زمين از انزوا مي­گريزند و به حاشيه شهرها روي مي آورند در واقع به نوعي انتخاب دست مي زنند. آنان فلاكتي را رها مي كنند و فلاكتي ديگر بر مي‌انگيزند. به نظر آنها شهر افق امكانات وآزادي است حركت اينان تحت تأثير دو عامل گريزاننده در موطن و جذب كننده در شهرهاي كلان مي باشد.

 همه تعاريف بيان شده با همة روشنگري هاي نهفته در آن هنوز از حقيقت پديدة حاشيه نشيني به دور است. زيرا كه حاشيه نشيني پديده اي پيچيده، ناهمگون و گسترده و از آن دسته حقايق اجتماعي است كه هر چند يك پديده اما خود در درون خويش داراي ابعاد گوناگوني است بنابراين براي شناخت آن بايد هم از بعد فضايي به آن پرداخت و هم هر محدودة حاشيه نشين را با خودش بررسي و تبيين كرد. تا بتوان راه حل مناسب ارائه كرد. كه به طور اصولي با انواع ديگر طرح هاي سامان بخشي براي حاشيه نشينان متفاوت است.

 حاشيه نشيني را مي توان يك نوع محروميت خواند آنچه كه محروميت ها را به وجود مي آورد و موجب توسعه روز افزون آن مي شود فراموش كردن اقشار ضعيف در برنامه ها، برنامه ريزي ها و ضعف مديريت در تشخيص درست، بهنگام و ارائه راه حل مناسب و سود بخش براي آحاد جامعه مي باشد اين پديده يك مسأله اي اجتماعي است و براي درك آن بايد ديدگاهي جامع نگر داشت.

از آنجا كه عظمت برنامه در پرداختن به بخشي از جمعيت كشور موجب منتفي شدن نياز مردمان به سرپناه نمي شود بنابراين حاشيه نشينان حذف يا فراموش شده نياز به مسكن و سرپناه خود را در چارچوب هاي غيررسمي تدارك مي بينند كه آسيب هاي محيطي نيز از پيامدهاي آن خواهد بود. رشد بي رويه و بدون برنامة واحدهاي مسكوني ، نواحي گسترش يافته را شديداً‌دچار معضلات عديده نهادهاي تمدني رفاه اجتماعي، خدمات شهري و عمومي مي كند آموزش و پرورش بهداشت، درمان و آموزش رواني و جسماني، آب آشاميدني، بهداشتي برق، گاز، تلفن، ساماندهي بافت شهري، سيستم فاضلاب، زيباسازي محيط شهري، كوچه، خيابان، پياده روها، بوستان و بخصوص در مناطق سكونت محرومان روز به روز پيچيده تر و سخت تر مي شود.

 وجود نابرابري هاي حاد و عديده در جوامع كه بارزترين نماد آن نابرابري اقتصادي و اجتماعي است كه با تفاوت هايي نيز در شناخت امكانات بالقوة جامعه، برخورداري از فرآيند دريافت علم، حرفه وفن، حق انتخاب شغل ، سطح و نحوة زندگي دلخواه، بهره مندي از مواهب خدادادي طبيعي و ثروت هاي ملي ،‌حضور در حوزه هاي سياسي، اجتماعي، چتر حمايت قانوني، مدني، و شهروندي و مسائلي از اين دست در افراد اين قشر از جامعه منجر به بهبود كيفيت زندگي آنان مي شود قابل ارائه و تبيين و تحليل است.

چكيده :

اين پژوهش به بررسي و تحليل عوامل مؤثر در پيدايش و گسترش اسكان غير رسمي در شهر يزد مي پردازد با اين هدف كه ضمن تبيين شاخص هاي اسكان غير رسمي در اين شهر از لحاظ اقتصادي، اجتماعي و كالبدي، به مقايسة تطبيقي اسكان غيررسمي شهر يزد با اسكان غير رسمي ايران و جهان پرداخته است

 روش تحقيق توصيفي – تحليلي است.

جامعة‌آماري محلة‌ خضرآباد شهر يزد مي باشد. براي گرد آوري اطلاعات مورد نياز از روش كتابخانه اي، ابزار پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده بهره گرفته شده است نوع نمونه گيري استفاده شده در اين تحقيق تصادفي بوده است براي تجزيه وتحليل و پردازش داده ها از نرم افزار spss , excel استفاده شده است.

 عوامل موثر در پيدايش و گسترش اسكان غيررسمي در شهر يزد ( محله خضرآباد) مهاجرت، بيكاري، كمبود درآمد، ارزاني زمين و مسكن و .. بوده است كه اولين عامل حاشيه نشيني در يزد اقتصاد و بعد از آن دلايل فرهنگي و اجتماعي است. تعداد افراد و خصوصيات آنها در حاشيه متفاوت است.

اسكان غير رسمي كه با عناوين ديگري همچون حاشيه نشيني، زاغه نشيني، كپرنشيني ، و غيره نيز مترادف است از پيامدهاي نامطلوب شهر نشيني در جهان معاصر بويژه نتيجه صنعتي شدن شتابان و نابرابري هاي منطقه اي است كه عدم توازن و نابرابري سطح زندگي روستا وشهر باعث حاشيه نشيني مي شود مهاجرت روستائيان به شهرها پس از مدتي شهرها را اشباع مي كند سازمان ها و مسئولين كنترل شهري از پذيرايي آنها خودداري مي كنند تعدادي از روستاييان خود را با محيط وفق نداده و جذب حاشيه ها مي شوند