موضوع : تعهد و وجدان کاری در مدیریت اسلامی

توضیح: این فایل به صورت ورد و آماده ی پرینت می باشد

 تجزيه و تحليل عوامل مؤثر بر “وجدان كاري”‌ و “انضباط اجتماعي”
در اين تحقيق در ابتدا به اين مطلب مي پردازدكه چرا مقوله هاي وجدان كار و انضباط اجتماعي بسيار كم و جزئي در مطالعات و نوشته هاي سازماني آمده است. اين تحقيق ضمن شناخت اين دو مقاله يك طرح نظري براي شناخت، پژوهش و تجزيه و تحليل علل و عوامل بوجود آورنده و مؤثر بر آنها ارائه مي‎دهد. محقق وجدان كاري در سازمان را يك پديده عقيدتي مي داند كه در عمق ذهنيت افراد سازماني نفوذ كرده و با آثار مثبت، مفيد و اثربخشي از قبيل: تعهدكاري، درست كاري، وقت شناسي، كيفيت كار و … در متن “فرهنگ سازماني” جلوه گر و نمايان مي‎شود. برمبناي مطالب اين تحقيق هر نوع بررسي و تحقيق در ماهيت، ريشه هاي آثار عوامل و متغيرهاي وجدان كاري در سازمان يك مدل سه بعدي را دربرمي گيرد كه در يك بعد آن علل و عوامل ساختاري، در بعد ديگر علل و عوامل رفتاري و در بعد سوم علل و عوامل زمينه اي روي پژوهش قرار گرفته و مشخص مي‎شوند.
اهميت كار
كار جوهر وجود آدميان است براي يك يك افراد جامعه كاركردهايي بسيار دارد كه از آن جمله اند:
-    تأمين نيازهاي حياتي و اقتصادي
-    ارضاء خواسته هاي رواني.
بدين سان كه از طريق كار مولد، انسان احساس بودن مي نمايد هستي خويش را مفيد مي شمارد و از حاصل كارش لذت مي‎برد. از اينرو است كه بسياري، مهم ترين عامل از خود بيگانگي  را نديدن حاصل كر توسط عامل و آفريننده آن مي دانند به نظر ما، حاصل كار، جلوه اي از وجود فرد دارد انسان در آن آيينه اي هستي خويش را مي بيند حاصل كار، تبلور و مصداق حيات است. حال اين دستاورد مي‎تواند مادي باشد، نظير توليد يك كفش، يا غيرمادي، نظير انتقال انديشه و تربيت.
براي جامعه نيز كار، كاركردهايي بي شمار دارد. كار انسانها مايه حيات و بقاء جامعه است يعني فقر و غناي جامعه مستقيماً با كميت و كيفيت كار انسانها در ارتباط است.
شرابير در اثرش تكاپوي جهاني مي نويسد ژاپنيها در آغاز قرن نوزدهم خود را از كاروان توسعه دور يافتند براي رسيدن بدان بسيار انديشيدند اما، در اين ميان هيچ نيافتند. نه سرزميني وسيع داشتند و نه منابع زيرزميني گسترده بنابراين، به بالاترين و پايان ناپذيرترين ثروتهاي عالم، يعني كار، توليد و آفرينش تمسك جستند و اين همان ثروتي بود كه در همه برهه هاي حيات، اين كشور را ياري داد. حتي زماني كه بر اثر جنگي خون ريز و اتمي جاي جاي جامعه تخريب شده بود.
براي جامعه كار نه تنها مايه بقاء حياتي است، بلكه بقاء تاريخي جامعه نيز از طريق توليد و كار تحقق پذير است. دستاوردهاي كار آدميان در دل تاريخ مي نشيند و با آن، يادگارهاي جاودان بشر فراهم مي آيند جامعه از طريق كار آدميان طبيعت را تسخير مي كند، بر آن چيره مي‎شود و انسانهايش مصداق تحقق خليفة ا… مي گردند.
مفهوم كار
«كار» در زبان فارسي به معناي شغل است و گاه نيز به فعل آمده است. كار فعلي است كه با مشقت توأم باشد. «راغب اصفهاني»، بر اين اعتقاد است كه هر فعلي كه با اراده از حيوان صادر شود كار است.
در اينجا مقصود از كار، كار انساني است چون حيوانات نيز به كار و كار گروهي مي پردازند ملاك تمايز كار انسان از كار ساير جانداران، آگاهانه بودن كار انساني است.
خصوصيت ديگر كار انسان مفيد بودن آن است با توجه به اين ويژگي اقتصاددانان ليبرال كار را چنين معرفي مي كنند:
«كار عبارت است از استفاده اي كه انسان از نيروهاي مادي و معنوي خود در راه توليد ثروت يا ايجاد خدمات مي نمايد».
خاصيت توليدي بودن نيز در تعريف كار از ديدگاه برخي اقتصاددانان داراي اهميت است «لوردويك اچ ماي»، اقتصاد دان آمريكايي كار را با توجه به ويژگي توليدي آن چنين تعريف مي‎كند: «هر گونه تلاش انساني خواه تلاش ذهني، جسمي و معنوي كه به توليد كالاهاي اقتصادي منتهي شود كار ناميده مي‎شود».
«كار، فعاليت انسان به منظور توليد، تغيير شكل يا انتقال اشياء است، حاصل تلاش مذكور را هم كار گويند». 
برگسن مي گويد:  «كار عبارت است از آفرينش امر فايده بخش».
پرودن  در تعريف كار، آنرا عمل هوشيارانة انسان بر روي ماده مي داند.  و فريدمن  كار را مجموعة اعمالي مي داند كه انسان بر روي ماده با هدفي معطوف به فايده و مصلحت، به كمك مغز و دست و اعضاي ديگر انجام مي‎دهد.
به عقيده «كارل ماركس» كار عملي است كه بين انسان و طبيعت به وقوع مي پيوندد.
وي در اين زمينه در كتاب سرمايه مي نويسد: «كار نخستين برخورد بين انسان و طبيعت است. انسان در برابر طبيعت نقش يك قدرت طبيعي را ايفا مي كند، او قدرت جسماني خود يعني قدرتي كه در بازوها، پاها و سروصورت خود دارد به حركت وامي دارد تا مواد را به شكل درآورد كه براي زندگي اش مفيد باشد».
به طور كلي كار داراي مفاهيم مختلفي است:
الف: مفهوم فلسفي كار: بسيار وسيع است و وسيع ترين مفهوم اين لفظ به شمار مي رود يعني هم در مورد خداوند متعال صدق مي‎كند هم درباره انسان و هم حتي دربارة موجودات طبيعي.
ب: مفهوم فيزيكي كار: در فيزيك، كار عبارت است از تبديل انرژي و اصولاً انرژي را به چيزي كه قابل تبديل به كار تعريف مي كنند انرژي وقتي مصرف مي‎شود و تغييري در آن به وجود بيايد است.
ج: مفهوم اخلاقي كار: منظور از مفهوم اخلاقي كار اين است كه افراد دو نوع هستند بعضي ها خلق و خويي دارند كه نمي توانند بيكار بنشينند، دلشان مي خواهد فعاليت كنند، دائماً مي خواهند تلاش كنند، آرام نمي گيرند.
برعكس انسانهايي نيز هستند كه نمي خواهند كار كنند، تنبلند، به زور و با اهرم بايد از جا بلندشان كرد. اخلاق پسنديده اين است كه انسان فعال باشد و كار كند، يعني بيكار و تنبل نباشد.
د: مفهوم اقتصادي كار: در اين مفهوم كار عبارت است از حركتي كه كسي انجام دهد و موجب مي‎شود كه چيزي مورد رغبت ديگران قرار گيرد، به طوري كه در ازاي آن حاضر باشند چيزي بپردازند  با توجه به مطالب گفته شده كار را مي‎توان به شكل زير تعريف نمود:
كار عبارت است از مجموعة عملياتي كه انسان به كمك مغز، دستها، ابزار و ماشين آلات به منظور استفاده عملي بر روي ماده انجام مي‎دهد و اين اعمال نيز به نوبة خود بر انسان اثر مي گذارد و او را تغيير مي‎دهد.
بنابراين كار داراي خصوصيات اصلي زير مي‎باشد:
1-    دائمي و هميشگي بودن كار
2-    به توليد كالا و خدمات مي‎انجامد.
3-    دستمزدي براي آن در نظر گرفته شود.
4-    منجر به برقراري تعادل جسماني و حفظ سلامت روحي و بدني انسان مي‎شود.
5-    موجب تقويت روابط اجتماعي و ارضاي نيازهاي اجتماعي افراد مي‎شود.
تعاريف وجدان
معني لغوي كلمة وجدان
كلمات در زبانهاي گوناگون داراي تعاريفي هستند. در عده اي از اين كلمات علاوه بر تعاريف لغوي و معناي اصلي كلمات معاني اصطلاحي نيز وجود دارد كه اغلب اين تعاريف اصطلاحي بسته به كاربرد كلمات در علوم، مختلف مي‎باشد كلمه «وجدان» نيز از اين گونه كلمات است در ذيل به معناي لغوي وجدان خواهيم پرداخت:
«وجدان [وِ] (ع، صص) وجود. وجد: گم شده را يافتن؛ در عرف بعضي، وجدان عبارت است از نفس و قواني باطني»
در فرهنگ فارسي عميد از كلمه وجدان چنين ياد شده است:
«يافتن، يافتن مطلوب، نفس و قواي باطني آن، قواي باطني آن، قوة باطني كه خوب و بد اعمال به وسيلة آن ادراك مي‎شود».
در كتاب لسان العرب كه يك كتاب كامل فرهنگ عربي است معني وجدان به صورت زير آمده است:
«كلمه وجدان از وجد گرفته شده و به معناي دست يافتن به مطلوب است و اگر از كلمه وجد مشتق شده باشد به معني زمين هموار مي‎باشد البته در يك معني، به معناي غضب هم آمده است».
در انگليسي كلمة وجدان به Conscience تعبير مي‎شود و اين كلمه داراي معناي زير مي‎باشد:
«احساس درست بودن يا اشتباه بودن، افكار و احساسات در يك فرد كه به او الهام مي‎كند چه چيزي غلط است».
با توجه به اين سه دسته معني يعني در زبان فارسي و عربي و انگليسي مي يابيم كه در هر سه زبان تقريباً يك معني افاده مي گردد و از همه آنها معناي قوة باطني، نفس و نيروي دروني كه انسان را به خير و شر هدايت نموده و براي كارها ارزش گذاري مي‎كند مي‎توان فهميد.
تقسيم بندي و معاني اصطلاحي وجدان
الف: تعريف عمومي
در تعاريف عمومي، وجدان عبارت است از آگاهي به «من» يا آگاهي به «شخصيت» كه اين تعريف تقريباً دلالت بر Conscience دارد. در اين صورت احراز شخصيت و هر نوع پديده و فعاليتي كه در درون انسان انجام مي‎گيرد اگر به طور خودآگاه بوده باشد انسان در اين حالت از فعاليت وجداني بهره مند است.
در فرهنگ علوم اجتماعي وجدان چنين تعريف شده است: وجدان نظام فكري و احساسي است كه با آن فرد با مسائل موجه مي‎شود. وجدان از اين نظر كه معين مي‎كند كه در شرايط معين و براي شخصي معين، چه چيز درست و چه چيزي نادرست است جهات اخلاقي و هنجارگذار دارد.»
استاد محمدتقي مصباح در تعريف وجدان مي گويد:
«وجدان يا خودآگاهي Conscience داراي جهات گوناگون است. از يكسو متوجه شناخت خوب و بد است و از سوي ديگر تحريك به سوي بايستگي و بازداري از نبايستگي است.»
آنچه از تعاريف وجدان برمي آيد اين است كه وجدان: اولاً: امري دروني است.
ثانياً: وسيله اي است كه انسانها به كمك آن به خوب و بد اعمال آگاه مي‎شوند.
ثالثا!: دربرگيرنده عوامل احساسي، عاطفي و شناختي است.
«كنت بلانچارد» مي گويد: «در اندرون هر يك از ما دنياي ساكت و آرامي هست كه خود واقعي ما در آن زندگي مي‎كند و صلاح ما را به خوبي تشخيص مي‎دهد در سكوت و آرامش اين دنيا است كه مي توانيم شاهد رفتار خود باشيم خود را ارزيابي كنيم و به طرح برنامه هاي آتي خود بنشينيم اگر چنين فرصتهايي را از كف بدهيم در جهتي گام برداشته ايم كه ما را از اهداف، ارزشها و رسالتمان در زندگي دور مي‎كند».

فهرست
عنوان                                                 صفحه
تجزيه و تحليل عوامل مؤثر بر وجدان كاري و انضباط اجتماعي    1
اهميت كار    1
مفهوم كار    3
تعاريف وجدان    6
تقسيم بندي و معاني اصطلاحي وجدان    8   
وجدان كاري    11
وجدان كاري در قرآن    15
پاره اي از موارد استعمال وجد در قرآن كريم    21
وجدان كاري در كلام رهبر    23
اخلاقيات    27
اخلاق كار    30
اخلاق در غرب    32
اخلاق كار در ژاپن    34
عوامل رواني در وجدان كاري    35
نقش وجدان كاري در توسعه پايدار    39
وجدان كار و بهره وري    41
تعهد و وجدان كاري    46
عدم بروز وجدان كاري به صورت يك مسئله و مشكل فراگير سازماني    47
ديدگاه دانشمندان علم مديريت و رفتار    49
وجدان از ديدگاه انديشمندان اسلامي    52
ضمانت اجرايي احكام وجداني    55