شیوه های تدریس خلاق و هدفمند در امر آموزش
یکی از ویژگی های بارز انسان کنجکاوی است که ازدوران کودکی تا پایان عمر اورا به دانستن وکشف حقایق و پرده برداری از مجهولات سوق میدهد این نیروی درونی تکاپوی انسان را برای کسب علم و گریز از جهل افزون می کند .
بخشی از دانش امروز بشرکه حاصل مطالعه وجستجوی او در جهت شناخت جهان مادی ونظام ها و قوانین آن است علوم تجربی نامیده می شود بشر برای کشف شناخت جهان مادی عمدتا” از ابزارهای حسی خود استفاده می کند به همین دلیل نقش تجربه در این حوزه بسیار اساسی و تکیه بر آن بسیارضروی است.دانش آموزی که به مدرسه وارد می شود از یک سو دارای نیروی خداداد کنجکاوی است نیرویی که هر لحظه او را به یافتن دانشی تازه وپاسخی برای پرسش های بیشمار میکشاندواز سوی دیگراین دانش آموز باید برای زندگی در دنیای فردا که دنیای علم وتکنولوژی است آماده شود برای آموزش علوم باید سعی شود که فرآیند یاد گیری از حالت انفعالی یعنی یاد گیری به روش سنتی به حالت یاد گیری فعال درآید .
تدریس تنها فعالیت معلم در کلاس درس نیست، بلکه فعالیتی دوجانبه از طرف معلم و دانش آموز است که در جریان آن بین دانش آموزان با یکدیگر و با معلم تعامل وجود دارد. روشهای تدریس را می توان به دو گروه عمدۀ فعال و غیرفعال (سنتی) تقسیم کرد.
در روش تدریس غیرفعال فقط معلم نقش عمده و فعالی را در جریان تدریس برعهده دارد و مطالبی را که از قبل تعیین شده در کلاس درس بیان می کند و دانش آموزان در این میان واکنش چندانی از خود نشان نمی دهند. به عبارتی در این روش کودک برای مدرسه است نه مدرسه برای کودک. تدریس سنتی تنها وظیفۀ خود را این می داند که حافظۀ کودک را از معلومات انباشته کند، آنرا به زیور علم بیاراید و با افکار بزرگ زینت دهد. بنابراین روشن است که خلاقیت جای اندکی در آموزش سنتی (غیرفعال) دارد، زیرا در این روش ارائۀ مفاهیم بصورت شفاهی از طرف معلم و تکرار، حفظ کردن و پس دادن مطالب از سوی شاگردان انجام می شود و تلاشی برای طرح مسائل و مطالب چالش برانگیز وجود ندارد.
در مقابل روش تدریس سنتی، در روش تدریس فعال دانش آموزان بیشتر فعالیت داشته و قسمت بیشتر مقولۀ یادگیری برعهدۀ دانش آموزان است. درواقع یک تعامل دوطرفه بین دانش آموزان و معلم و دانش آموزان با یکدیگر وجود دارد. در این روش پیشنهاد می کنند که از وسعت برنامه کاسته شده و کیفیت برنامه اهمیت پیدا کند، زیرا ثابت شده معارفی که طی تفحصات و پژوهشهای آزادانۀ مشخص بدست می آید بهتر در ذهن باقی می ماند و به دانش آموز فرصت میدهد به کسب روشهایی نائل شود که در تمام دورۀ زندگی مورد استفاده قرار می گیرد و بطور مداوم دامنۀ کنجکاوی او را توسعه می دهد و او یاد می گیرد چگونه عقل خود را شخصاً بکار انداخته و بدین ترتیب آزادانه مفاهیم و تصورات خود را بنا کند. بنابراین استفاده از روش فعال در ارائۀ درس نه تنها دانش آموزان را بر سر شوق آورده و انگیزۀ یادگیری را در آنان تقویت می نماید، بلکه معلم را در تبدیل کلاس به جامعه ای کوچک و دلپذیر قادر می سازد. در نتیجۀ ایجاد و پیشرفت چنین محیط هایی است که حس کنجکاوی دانش آموزان برانگیخته می شود.
معلمان باید متوجه این نکته باشند که یادگیری واقعی صرفاً بخاطر سپردن مطالب نیست، بلکه یادگیری واقعی زمانی اتفاق می افتد که دانش آموز دربارۀ موضوع درس مواد و ابزار قابل لمس داشته باشد و بتواند مطالب را در عمل نیز دیده و آنها را تجزیه و تحلیل نماید. در این صورت است که او مطالب را بهتر فراگرفته و انگیزه و کنجکاوی او تحریک می شود. بنابر این معلم باید برای برانگیختن فعالیتهای موردنظر خود از رغبتهای طبیعی دانش آموزان بهره گیرد تا آنان از روی رغبت و علاقه فعالیت نموده و خلاقیت آنها پرورش یافته و شکوفا گردد.
در تحقیقی که از سوی رمی، پیپر و سولیوان انجام شد محور آن مقایسۀ کلاسهای پویا (باز) با کلاسهای سنتی بودیا، کلاسهای سنتی در امتحان گرفتن، درجه بندی، تدریس مقتدرانه با سختگیری دنبال می شد و تغییر کمی در برنامۀ آموزشی خود ایجاد می کردند، در حالی که فضای کلاسهای باز برای رشد شرایط پژوهش، کنجکاوی، دستکاری، خودفرمانی و یادگیری بسیار مناسبتر بود.
چامبرز در پژوهشی از 671 معلم تأثیرات منفی و مثبت آنها را روی خلاقیت دانش آموزان مورد بررسی قرار داد. بررسی پاسخها نشان داد که معلمهایی که موجب رشد خلاقیت در دانش آموزان هستند در مدیریت و هدایت کلاس به روشهای غیررسمی گرایش دارند. آنها به دانش آموزان اجازه می دهند موضوعاتی را که می خواهند انتخاب کنند، پذیرای دیدگاههای غیرمعمول آنها هستند، به خلاقیت پاداش می دهند، در بیرون از کلاس با دانش آموزان در تعامل هستند و تشویق استقلال دانش آموزان و عملکرد مثبت آنها را بعنوان عاملی مؤثر در شکوفایی خلاقیت می دانند. در مقابل، رفتارهایی که موجب کاهش و افت خلاقیت می شدند عبارت بودند از: دلسرد کردن عقاید دانش آموز، تأکید بر تکرار یادگیری، ناامنی، سختگیری و اعمال روشهای سنتی.
در تحقیق دیگری که از سوی هادون و لیتون در مقایسه بین دو کلاس پویا و سنتی انجام گرفت مشخص شد که دانش آموزان پس از گذشت چهار سال از کلاس ابتدایی، برتری پایدارتری را در تفکر واگرا نسبت به دانش آموزان با کلاسهای سنتی نشان داده بودند.
بطورکلی می توان گفت که کلاسهای غیررسمی یا فعال تأثیر بیشتری در رشد خلاقیت می گذارند. اینگونه کلاسها در مقایسه با محیطهای محدود کنندۀ سنتی، تسهیل کنندۀ خلاقیت هستند.
پس لازم است تا جامعه در آگاه کردن معلمان به انواع روشهای فعال تدریس و آموزش تلاش نماید تا آنان از روشهای مناسبتری در این زمینه استفاده نموده، کنجکاوی کودکان را برانگیزند و شرایط مطلوبتری را برای رشد خلاقیت در دانش آموزان ایجاد نمایند.
عوامل مؤثر در پرورش خلاقیت دانش آموزان
ـ محیط: برای پرورش خلاقیت لازم است دانش آموز در محیطی پر از سؤال و معما قرار گیرد تا بتواند ذهن و فکر خود را از ایستایی خارج نموده و به تکاپو و پویایی وادارد. والدین نیز باید محیطی تفکربرانگیز برای فرزندان خود ایجاد نمایند. چنانچه بتوان ذهن را به تفکر درآورد می توان انتظار داشت که کودک نیز تحولی از خود نشان دهد.
ـ احترام به عقاید و نظریات و ساخته های دانش آموز: احترام به عقاید و با ارزش تلقی نمودن افکار دانش آموز باعث ایجاد اعتماد به نفس در وی شده و او را به فعالیت بیشتر تشویق می نماید. اهمیت دادن به نظریات دانش آموز در حقیقت توجه و ارج نهادن به افکار اوست و هرگونه توجه منطقی به دانش آموز وی را به فعالیت بیشتر فرا خواهد خواند.
ـ ندادن پاسخ مستقیم به سؤالات دانش آموزان: به عقیدۀ گیلفورد تا وقتی انسان به مشکلی برخورد نکند و زندگی او یکنواخت و تکراری باشد خلاقیتی در او بروز نخواهد کرد؛ بنابراین طرح سؤالات و مسائل متفاوت اما متناسب با توانایی دانش آموز باعث بروز خلاقیت در وی خواهد شد. هنگام پرسش و ارزشیابی باید برای فعالیت ذهنی بیشتر سؤالاتی خارج از کتاب طرح نموده و از آنان خواسته شود جواب آنها را با بکارگیری فکر خود بیابند و چنانچه در انجام تکالیف و حل مسائلِ دانش آموزان بطور مستقیم دخالت کنیم، آنها را از فعالیت ذهنی باز میداریم.