چکیده: جواز عمامه گواهی بود كه در عصر رضاشاه ( 1320-1304 ش) طبق قانون
اتحاد شكل لباس به مجتهدان ، مدرسین دینی و محدثین داده می‌شد و آنان با
ارائه این مجوز به شهربانی محل ، اجازه ملبس شدن به لباس روحانیت را بدست
می‌آوردند . این قانون در اواخر سال 1307 تصویب و در سالهای 1322-1308 به
مورد اجرا گذاشته شد . در این نوشتار با استناد به اسناد جدید منتشره شده ،
واكنش علما نسبت به این مصوبه مورد بررسی قرار می‌گیرد
مقدمه :
جواز
عمامه گواهی بود كه در عصر رضاشاه ( 1320-1304 ش) طبق قانون اتحاد شكل
لباس به مجتهدان ، مدرسین دینی و محدثین داده می‌شد و آنان با ارائه این
مجوز به شهربانی محل ، اجازه ملبس شدن به لباس روحانیت را بدست می‌آوردند .
این قانون در اواخر سال 1307 تصویب و در سالهای 1322-1308 به مورد اجرا
گذاشته شد . در این نوشتار با استناد به اسناد جدید منتشره شده ، واكنش
علما نسبت به این مصوبه مورد بررسی قرار می‌گیرد .
بر اساس قانون اتحاد
شكل لباس اتحاد شكل لباس اتباع ایران ،كه به تاریخ دهم دی ماه 1307 از
تصویب مجلس شورای ملی گذشت بجز هشت گروه از روحانیون :
1-مجتهدین مجاز از مراجع تقلید
2-مراجع امور شرعیه دهات بعد از برآمدن از عهده امتحانات
3-مفتیان اهل سنت
4-ائمه جماعت ، پیشنمازان دارای محراب
5-محدثین مجاز به روایت از سوی دو تن از مجتهدین
6-طلاب مشتغل به فقه اصول پس از برآمدن از عهده امتحان
7-مدرسین فقه و اصول و حكمت الهی
8-روحانیون ایرانی غیر مسلمان
بقیه
اتباع ذكور ایران مكلف شدند « ملبس به لباس متحدالشكل بشوند» در ادامه
درباره مجتهدین مجاز از مراجع تقلید اضافه شده است ، به اشخاص گفته می‌شود
كه اجازه نامه اجتهاد از مراجع تقلید یعنی : « اشخاصی كه مرجعیت و قبول
عامه آنها حیا و میتا مسلم باشد از قبیل مرحومین آیات‌الله : شیرازی ،
خراسانی ، مازندرانی و یزدی و حضرات آیات‌الله : نائینی ، اصفهانی و شیخ
عبدالكریم حائری » داشته باشند . همچنین درباره محدثین آمده است : «
كسانیكه قوه تشخیص حدیث صحیح از تصمیم را داشته و دارا بودن این قوه تشخیص
بوسیله دو نفر از مجتهدین مجاز تصدیق شده باشد » در پایان نیز وزارت معارف
عهده‌دار تنظیم نظامنامه اجرایی آن معرفی شده است . البته در یك تغییر جزئی
بعدا محدثین و طلاب مشتغل به فقه و اصول را نیز مكلف به برآمدن از عهده
امتحان وزارت معارف برای دریافت مجوز لباس روحانیت نمودند .
برای
اجرائی كردن این قانون ، مقررات در نظامنامه امتحان طلاب در اسفند ماه 1307
در هیأت دولت به تصویب رسید . بر اساس این مصوبه ، همه ساله در فروردین
ماه در تهران و مراكز ایالات و ولایات مجلس امتحان طلاب علوم فقه و اصول
منعقد خواهد شد . افراد قبول شده می‌توانند از وزارت معارف تصدیق نامه
مدرسی در یكی از علوم دریافت نمایند و بایستی همه ساله آنرا تجدید كنند .
در سالهای بعد كه دانشكده معقول و منقول به همین منظور تأسیس شد در
تغییراتی كه در این نظامنامه به تاریخ 15 بهمن 1315 بعمل آمد ، مقررات
جدیدی تحت عنوان : « نظامنامه امتحان طلاب و تشخیص مدرسین معقول و منقول»
تدوین گردید كه بر اساس آن امتحان از فروردین به خرداد ماه تغییر یافت و
تمام مراحل اجرایی آن به دانشكده مذكور واگذار گردید .
در همین راستا
همچنین مركزی برای آموزش وعاظ تحت عنوان « مؤسسه وعظ و خطابه » تأسیس شد
.این مؤسسه وابسته به دانشكده فوق الذكر بوده و وظیفه داشت كه اهل منبر را
بعد از امتحان ورودی به مدت دو سال آموزشی وعظ و خطابه دهد در گزارش برخی
از جزوات منتشره از سوی این مؤسسه تحت عناوین : معرفه النفس ، فارسی ، شیمی
، تاریخ اسلام و اخلاق آمده است . وزارت معارف نیز موظف شد كه فارغ
التحصیلان این مؤسسه را برای ایراد سخنرانی در كنفرانس‌های عمومی كه در
مكانهای خاصی در شهرهای كشور تعیین می‌شد به كار گیرد . موضوع خطابه‌ها
می‌بایست در زمینه مسایل تاریخی ، اخلاقی ، صحی ، ادبی ، اجتماعی ، اصول
تجدد خواهی ، میهن پرستی ، شاه پرستی و آشنا ساختن عموم به ترقیات روز
افزون كشور در عصر جدید باشد . گفتنی است كه چون شرایط سنی این وعاظ 25 تا
45 سال بود ، مدتی بعد این ماده مورد اعتراض اهل منبر دارای سنی بالای 45
سال قرار گرفت . چنانچه در عریضه‌ای از سوی جمعی از وعاظ بوشهری با اشاره
به اینكه آنان راهی برای تأمین هزینه زندگی « الا وسیله منبر رفتن » ندارند
، خواستار تجدید نظر در این قانون شده‌اند . گزارشهای چندی نیز از خودداری
وعاظ جهت ثبت نام و تحصیل در مؤسسه مذكور حكایت می‌كند . كه مجموع این
مقاومتها باعث شد در فاصله كمتر از دو سال عمر « مؤسسه وعظ و خطابه » خاتمه
یابد . اما گزارشهای متعدد دیگری نیز از واكنشهای پراكنده علما به این
محدودیتها حكایت می‌كند به شرح ذیل مورد باز كاوی قرار می‌گیرد.
برچسب ها:
سیاست تقلیل روحانیون دوره‌ی رضاشاه جواز عمامه