مقدمه
وقوع تحولات سیاسی در آخرین دهه های قرن بیستم و ظهور گونه
ای جدید از رژیم های سیاسی تحت عنوان " نیمه اقتدارگر" موجب شد علاقه مندان
به مباحث نظام های سیاسی اعم از دانشگاهیان و موسسات پژوهشی به بررسی این
تحولات بپردازند . در این میان برخی همچون هانتینگون از راه افتادن "موج
سومی" سخن گفتند که با دیدگاهی خوش بینانه به تحلیل چگونگی گذار رژیم های
سیاسی اقتدارگر به رژیم های لیبرال دموکراسی می پرداخت . این دیدگاه به
زودی در محافل دانشگاهی غلبه یافت و آثار زیادی دراین باره نگاشته شد . اما
با گذشت بیش از دو دهه از این تحولات آشکار شد موانع بسیاری بر سر راه این
"گذار" وجود دارد که نه تنها باعث گذار برخی رژیم ها به دموکراسی نشده است
بلکه در عمل موجب شکل گیری نوع جدیدی از نظام های سیاسی نیمه اقتدارگرایی
شده است از این رو تلاش گردی تا دیدگاه های واقع بینانه ای برای تحلیل
مسائل ترویج شوند . در گزارش حاضر سه مقاله که به پایداری و انتقال رژیم
های سیاسی می پردازند انتشار می یابد .
1- پایان پاردایم گذاز
روند رویدادهای هفت منطقه مختلف در ربع قرن آخر قرن بیستم حکایت از تغییر چشم انداز سیاسی جهان دارد :
1- سقوط رژیم های راست گرای اقتدار طلب اروپای جنوبی در اواسط دهه 1970
2- روی کار آمدن حکومت های منتخب غیر نظامی به جای دیکتاتوری های نظامی در سراسر امریکای لاتین از اواخر دهه 1970 تا اواخر دهه 1980
3- زوال حکومت های اقتدار طلب در بخش های آسیای شرقی و جنوبی از اواسط دهه 1980
4- سقوط رژیم های کمونیستی اروپای شرقی در پایان دهه 1980
5- فروپاشی اتحاد شوروی و تاسیس 15 جمهوری در 1991
6- زوال رژیم های تک حزبی در بسیاری از بخش عای آفریقای زیر صحرا در نیمه اول دهه 1990
7- روند ضعیف اما قابل شناسایی آزاد سازی در برخی از کشورهای خاورمیانه در دهه 1990 .
علل
، اشکال و آهنگ این روند تفاوت قابل ملاحظه ای با هم دارند اما در یک
ویژگی با هم مشترک هستند و آن حرکت همزمان چندین کشور دیکتاتوری از هر
منطقه به سوی حکورانی لیبرال و غالبا دمکراتیک تر است . تفاوت این روندها
مانع از تاثیر پذیری و تاثیرگذاری آن ها بر یکدیگر نشده است نتیجه این که .
از سوی بسیاری از ناظران ،به ویژه غربی ، به عنوان بخش های تشکیل دهنده یک
روند جهانی دمکراتیک در نظر گرفته می شوند که در اثر ساموئل هانیتنگتون در
سطح گستردهای به عنوان "موج سوم " دمکراسی شناخته شده است .
این موج
گسترده تغییر سیاسی با استقبال پرشور حکومت ایلات متحده و سیاست خارجی
ایالات متحده مواجه شد. در اواسط دهه 1980، رئیس جمهور وقت رونالد ریگان،
وزیر امور خارجه جورج شولتز و دیگر مقامات عالی آمریکا به طور منظم به «
انقلاب جهانی دمکراتیک» اشاره می کردند. در دهه 1980 ، مجموعه فعالی از
سازمانهای حکومتی، شبه حکومتی و غیر حکومتی تلاش خود را مصروف پیشبرد
دمکراسی در سایر نواحی جهان کردند.این اجتماع جدید برای پیشبرد دمکراسی به
چارچوب تحلیلی برای مفهوم سازی و پاسخگویی به رویدادهای جاری سیاسی نیاز
مبرم داشت. در اثر مواجه شدن با بخش های نخستین موج سوم – دمکراتیزه شدن در
اروپای جنوبی، امریکای لاتین و تعداد کمی از کشورهای آسیایی (به ویژه
فلیپین)- جامعه دمکراسی ایالات متحده ، الگوی گذار دمکراتیک را به سرعت
قبول کرد که اساساً از تفسیر خود آنها در خصوص الگوهای در حال تغییر
دمکراتیک و تا حد کمتری از کارهای قبلی در حال تکوین حوزه آکادمیک درباره
«انتقال شناسی» و مهم تر از همه، آثار گیلومو اودائل و فیلیپ اشمیتر نشات
می گیرد.
همزمان با گسترش موج سوم به اروپای شرقی، اتحاد شوروی، آفریقای
زیر صحرا و جاهای دیگر در دهه 1990 ، مروجان دمکراسی به توسعه این الگو به
عنوان پارادایمی جهانی برای فهم دمکراتیزه شدن پرداختند الگوی یاد شده در
محافل سیاسی امریکا به عنوان شیوه حرف زدن، تفکر و طراحی مداخلات در فرآیند
تغییر سیاسی سراسر جهان متداول شد و به رغم تنوع زیاد الگوهای تغییر سیاسی
و دیدگاه های محققانه درباره مسیر و ماهیت گذارهای دمکراتیک، جایگاه ثابتی
پیدا کرد.
استفاده از پارادایم گذار طی یک دوره زمانی از آشوب سیاسی
مهم و اغلب تعجب بر انگیز در جهان تا حدی سودمند بوده است. اما این نکته
روز به روز عیان تر می شود که واقعیت ها دیگر با این الگو همنوایی ندارند.
بسیاری از کشورهایی که سیاستگذاران و مساعدت کنندگان دمکراسی با اصرار آن
ها را «در حال گذار» ی نامیدند دیگر در حال گذار به دمکراسی نیستند و تعداد
کمی از کشورهای در حال گذار از این الگو تبعیت می کنند. پافشاری به ادامه
حیات این پارادایم بدون توجه به سپری شدن دوره کارآمدی آن باعث می شود تحول
لازم در حیطه مساعدت دمکراتیک به تعویق افتد و سیاستگذاران به بیراهه
کشیده شوند. اکنون زمان آن است که بدانیم سودمندی پارادایم گذار از میان
رفته و باید در جستجوی منظرهای بهتری باشیم.
مفروضات اصلی پارادایم
پارادایم
گذار توسط پنج مفروضه اصلی تشخیص داده می شود. مفروضه اول حاوی همه
مفروضات دیگر این است که هر کشوردر حال فاصله گرفتن از حکومت دیکتاتوری را
می توان کشور در حال گذار به سوی دمکراسی دانست. به ویژه در نیمه اول دهه
1990 و زمانی که تغییرسیاسی د بسیاری از مناطق شدت گرفت ، تعداد زیادی از
سیاستگذاران و مروجان دمکراسی به طور غیر ارادی همه کشورهای اقتدار طلبی را
که در تلاش برای لیبرالیزه کردن سیاسی بودند به عنوان «کشورهای در حال
گذار» نام نهادند. مجموعه «کشورهای در حال گذار» به طرز قابل توجهی متورم
شد و نزدیک به 100 کشور ( تقریباً 20 کشور در امریکای لاتین، 25 کشور در
آسیا و 15 کشور در خاور میانه ) در ظرف مفهومی پارادایم قرار گرفتند. همین
که چنین عنوانی بر آن ها اطلاق شود، حیات سیاسی آنها به طور خود به خود بر
حسب حرکت شان به سوی دمکراسی یا فاصله گرفتن از آن تحلیل می شود و بدین
ترتیب جلوی انتظارات ضمنی این پارادایم گرفته می شود. به عنوان یک مثال
شگفت آور، می توان از توصیف موسسه توسعه بین المللی ایلات متحده (USAID)
درباره جمهوری دمکراتیک کنگو (کینشازا) سخن گفت. کنگو کشوری است که سال ها
از نزاع داخلی رنج کشیده است و هم اکنون دستخوش فرآیندی مبهم، غالباً غامض و
به ندرت دمکراتیک تغییر سیاسی است اما همچنان از سوی موسسه مذکور به عنوان
یک کشور «در حال گذار به جامعه دمکراتیک دارای بازار آزاد» توصیف می شود.
برچسب ها:
ترجمه مقاله انتقال رژیم رژیم سیاسی پایداری کشورهای جنوب