قسمتی از متن:

1-               تعریف و تبیین موضوع:

 

زبان عضوی است ماهیچه ای و بیضی شكل كه از ته به انتهای كف دهان و به استخوان لامی چسبیده و دارای یك سطح فوقانی و یك سطح تحتــانی و دو لبه جانبی و یك نــــوك می باشد . و در بین اعضای انسان از اهمیتی خاص برخوردار است و وظایفی را عهده دارد كه به نحو احسن انجام می دهد .

و زبان سه كار عمده دارد :

1- جویدن و بلعیدن غذا به كمك زبان انجام می گیرد بطوری كه اگر زبان به حركت در نیاید ، خوردن غذا مشكل و گاهی غیر ممكن می باشد.

2- طعم و مزه های مختلف و گوناگون ( شیرینی ، تلخی ، شوری ، ترشی و .... به وسیله زبان تشخیص داده می شود .

3- افكار و اندیشه های انسان و مقصود و سخنان او ، با زبان ظاهر و ارائه می شود و به سخن دیگر ؛ سازنده و خلاق اصلی سخن و كلام زبان است .

و بدین جهت است كه ما با توجه به قرآن و روایات و احادیث و .....هم روی كار سوم زبان كه همان نقش بیانگری آن است ، تكیـــه می كنیم و از این زاویــه مورد توجه قرار می دهیم .

و در قرآن مجید می خوانیم: الرََّّحمنٍ ، علَّم القرآن ، خلق الانسان ، علَّمه البیان.

« خداوند مهربان به رسولش قرآن را آموخت و انسان را خلق نمود و به او بیان «سخن گفتن» را یاد داد.[1]

بعد از اینکه با زبان این عضو ماهیجه ای آشنا شدیم حقوق زبان از دیدگاه امام سجاد(ع) را بیان می کنیم .

امام برای زبان چندین حق بیان کرده اند که به ترتیب ذکر می کنیم:

1- پاکسازی زبان:

امام سجاد (ع) فرمود: « و اما حق اللسان فاکرامه عن الخنی»[2]

« حق زبان بازداشتن و پاک کردن نمودن آن از فحش و زشت گویی است.

تفسیر: در کلام امام (ع) اولین حق زبان پاکسازی آن از گفتار زشت و ناپسند است و دومین حق بهسازی آن می باشد که در واقع امام « پاکسازی » را مقدم بر «بهسازی » گرفته است.

2-بهسازی زبان:

« و تَعوِیدُهُ عَلَی الخَیرِ وَحَملُهُ عَلَی الادَبِ»

« حق زبان عادت دادن آن بر نیک گویی و وادار کردنش بر مودبانه سخن گفتن است »

تفسیر: در اینجا هم باید بعد از پاکسازی زبان از زشتیها ، آن را با زیباییها آراسته کنیم و بر سخنان خوب و زیبا و حق و منطقی عادت دهیم و بر این وادار کنیم.

« و قولوا للناس حسناً» [3]     « بر مردم سخن خوب و زیبا بگویید»

3- خود داری از سخنان بی مورد و بی فایده:

و اِجمامُهُ اِلا لِمَوضِع الحاجَةِ و المَقعَةِ و الدُّنیا و اِعظائُهُ عَنِ الفُضُولِ الشُّنعَةِ القَلِیلَةِ الفائدَةِ لا یُومَنُ ضَرُرها مَعَ قِلَّةِ عائُدَنها.

سومین حق زبان « ساکت نمودن آن مگر به مقدار نیاز و لزوم و منفعت دین ودنیا ، و بازداشتن آن از حرفهای زاید که سودش کم و ضررش محتمل است»

بنای شریعت اسلام بر اعتدال و میانه روی است .

« جَعَلناکُم اُمَّةً وَسَطاً» « شما را امت میانه رو و معذول قرار دادیم»

 

2- ضرورت و اهداف تحقیق

انسان بعد از خداوند متعال ، قبل از هر چیز و هر كس با جوارح و اعضای خود در ارتباط است ، چرا كه ارتباط با اشیاء و افراد دیگر نیز به وسیله اعضا و جوارح است . پس لازم است كه حقوق آنها هم قبل از حقوق سایر چیزها مطرح شود.

امام سجاد (ع) نیز وقتی كه حقوق را بیان می كند ، بعد از بیان بزرگترین حق خداوند (عبادت و عدم شرك) كه نزدیكترین صاحب حق انسان از طرف بالا است .حقوق اعضا و جوارح را بیان می كند كه نزدیكترین صاحب حق او از طرف پایین است .و مهمترین حقوق اعضا و جوارح ، حقوق زبان و حق اللسان است . تا جایی كه امام علی (ع) می فرماید:

المرءُ مخبوءٌ تحت لسانِهِ             شخصیت هر انسان زیر زبانش نهفته است »[4]

با توجه به آیه بالا زبان نمودار شخصیت است تاکسی به سخن نیامده است ، شخصیت و کاربرد آن پیدا نیست اما بعد از سخن ، ماهیتش آشکار می گردد.

حضرت علی (ع) فرمود :« تکلموا تعرفوا» در سخن بگویید تا شناخته شوید» و همچنین انسان می تواند با رعایت حقوق زبان از خدمات زبان بهره مند و از خطراتش در امان بماند . و می تواند انسان را به«اعلی علیین» و یا « اسفل السافلین» برساند ؛ چرا که ایمان و کفرکه از اعمال باطنی است . بوسیله زبان ظاهر می شود . وهدف از این تحقیق نشان دادن حقوق زبان و خدمات و خطرات زبان می باشد.

 

3- پیشینه موضوع:

 شاید برای بعضی ها این سوال مطــرح شود كه اعضــای یك فرد چگونه بر او حق پیدا می كنند و از او طلبكار می شوند ، در حالی كه اعضای او نه از خود شعوری دارند و نه استقلالی !

همه می دانیم كه اعضا و جوارح انسان ، اسباب كار و وسیله زندگی و ارتباطات او است و انسان با توجه به این كه می تواند این اعضا را در موارد مختلف به كار گیرد . مالك حقیقی این اعضا، با توجه به مصالح فردی و اجتماعی نوع بشر شرایطی را در كاربرد آنها ، بر انسان قرار داده است و او را موظف كرده است كه با این شرایط بكار برد .

 

4- روش تحقیق

روش تحقیق جهت مطالعه علمی موضوع تحقیق حاضر ، عبارت است از روش كتــابخـانه ای .

در این روش مهمترین بخش ، جمع آوری منابع و كتب قابل استفاده در تحقیق مورد نظر و مربوط به مراكز مختلف از جمله سایتهای مختلف حوزه و دانشگاه و كتابخانه شخصی و استفاده از نوار معتبر و بررسی كتــب مربوط به رساله حقوق امام سجاد ( علیه السلام ) می باشد.

پس از جمع آوری مطالب و فیش برداری از آنها ، موضوعات مربوطه مشخص و مطالب بر طبق آنها دسته بندی شده و در مرحله بعد ، چنین و این مطالب و سرانجام شكل دادن و مرتبط ساختن كل مطالب جهت تبیین موضوع اصلی در پژوهش است .

1 - الرحمن : 4-1

2 - علی شیروانی ، رساله حقوق امام سجاد (ع)

3- سوره بقره آیه 83.

3- نهج البلاغه ، كلمات قصار ، شماره 2178.