مقدمه:

يكي از شاخصه هاي مهم درمان تشخيص صحيح و سريع عامل عفوني مي باشد.

هم اكنون علم تشخيص جايگاه رفيعي در علم پزشكي پيدا كرده و ساليانه ميلياردها دلار سرمايه در جهت پيشرفت اين علم هزينه مي‌شود.

در بيماريهاي عفوني دستيابي به تشخيص صحيح باعث مي‌شود كه درمان توسط پزشك به نحو مطلوبي انجام گيرد.

كه نتيجه آن ارتقاء سطح بهداشت عمومي و از سوي ديگر اعتماد و اطمينان بيمار و پزشك به آزمايشگاه است.

انواعي از بيماريهاي عفوني در انسان بوسيله ويروس ها ايجاد مي شوند، برخي از اين بيماريها فوق العاده كشنده بود، مثل هاري، هپاتيت، ايدز، تبهاي هموراژيك و انسفاليت و برخي هم ناراحتيهاي مختلفي در انسان ايجاد مي‌كنند مثل سرماخوردگي، اوريون، عفونت با هر ويروس ها برخي مثل سرخچه و سيتومگالو ويروس ها ناهنجاريهاي مادرزادي ايجاد مي‌كنند بالاخره بعضي از ويروس ها تومور و سرطان ايجاد مي‌كنند.

شيوع روز افزون بيماري هاي ويروس اهميت و استفاده از روشهاي پيشرفته در تشخيص اين عوامل را بيش از پيش مطرح مي سازد.

در سير تكامل شعب مختلف علوم پزشكي رشته ويروس شناسي نيز مستثني نبوده و پيوسته محققين آن در حال تكاپيو و تحقيق هستند كه حاصل تجربيات آنها راهنماي ما در يافتن روشهاي بهتر جهت تشخيص آزمايشگاهي بيماريهاي عفوني است.

اين دفتر تحت عنوان مروري بر روشهاي ويروس شناسي با بررسي روشهاي معمول ويروس شناسي به علاقمندان اين رشته و دانشجويان علوم آزمايشگاهي و پزشكي تقديم مي‌گردد.

لازم است قيد گردد اين كتاب طوري طراحي شده و تنظيم شده كه شخص علاقمند بايد با مقدمات اوليه ويروس آشنايي داشته باشد.

فهرست:

1- كشت سلول

2- كشت ويروس در تخم مرغ جنين دار

3- اليزا “ELISA”

4- ممانعت از هماگلاتيناسيون “HI”

5- واكنش زنجيره هاي پليمراز

مقدمه

تعداد زيادي از بيماريهاي انسان، حيوان و گياه با وجود اينكه واگير و قابل انتقالند توسط باكتريها، قارچها، پروتزوئرها و به طور كلي توسط عواملي ايجاد مي شود كه نمي توان آنها را با ميكروسكوپ عادي ديد، و عفوني بودن اينگونه بيماريها را مي‌توان با تزريق مواد آلوده ويا پاليده آنها به دامهاي حساس به اثبات رسانيد.

ويروسها ازجمله كوچكترين عوامل عفوني مي باشند كه به علت دارا بودن خصوصيات مختص خود با ساير موجودات زنده تفاوت دارند. ويروسها را نمي توان درمحيطهاي مصنوعي آزمايشگاهي به راحتي تشخيص داد و بمنظور كشت، جداسازي و نهايتاَ شناسائي آنها از حيوانات حساس، تخم مرغ جنين دار و كشت سلول استفاده مي شود. در اثر استفاده از تخم مرغ جنين دار براي كشت ويروسها پيشرفت قابل ملاحظه اي درراه شناسايي و جداسازي اين عوامل عفوني حاصل شده است.

بيشتر ويروسها به ميزبان ويژه اي اختصاص دارند به نحوي كه دربدن ميزبان اختصاصي نيز، بافت و يا سلولهاي ويژه اي را جهت تكثير و بقاي خود انتخاب مي‌كنند. با توجه به دارا بودن چنين شرايط انحصاري دراين دسته ازميكروارگانيسمهاي عفوني مي توان بااستفاده از روشهاي مخصوص و تكنيكهاي مناسب تعداد زيادي از ويروسها را به رشد دربافت ميزبان ديگر عادت داد.

نظر به اينكه ياخته ها و پرده هاي غشائي اطراف جنين مرغ مانند بيشتر بافتهاي جنين فعاليتهاي اختصاصي دقيقي ندارند رشد و تكثير تعداد زيادي از ويروسها درآنها امكان پذير مي باشد.

تخم‌هاي مرغ‌هاي جنين دار كه درمراحل گوناگون رشد مي باشند با بكارگيري روشهاي مختلفي مي توان درآنها تلقيح نمود بعد از تلقيح تخم مرغها را درشرايط مناسب نگهداري نموده و هر روز بررسي مي نمايند. روشهاي استانداردي جهت تلقيح ويروسهاي مختلف به غشاء كوريوآلانتوئيك، كيسه آمنيوتيك، كيسه آلانتوئيك، كيسه زرده يا جنين، داخل مغز جنين و داخل عضلاني موجود است. مايع يا بافتهاي آنها را پس مدت زمان برداشته و تكثير ويروس يا آسيب‌هاي ناشي از آن رابررسي مي‌كنند.

واكنش بين ويروس وميزبان خيلي اختصاصي بوده و از نظر بيولوژي ويروسها، بازتاب تنوع سلولهاي ميزبان آنها مي باشد. تنوع دربين ويروسها به روشهاي گوناگوني كه ويروسها براي تكثير و باقي ماندن ازخود نشان مي دهند بستگي دارد.

درزمينه كشت ويروسها نيز قدمهاي مهم و با ارزشي برداشته شده است تلقيح به تخم مرغ يا استفاده از كشت سلول كه به ترتيب توسط ودروف (Woodruff) و پاركر (Parker) انجام پذيرفت ازمفيدترين روشهاست كه براي رشد ويروسها به كاررفته است و درحال حاضر در آزمايشگاههاي ويروس شناسي مورد استفاده مي باشد پيشرفتهايي كه درزمينه علوم بيوفيزيك، بيوشيمي، ايمني شناسي و ژنتيك حاصل شده، به شناخت ماهيت ويروسها كمك قابل توجهي كرده است. استفاده از دستگاههايي نظير ميكروسكوپ الكتروني، اولتراسانتريفوژ، ميكروسكوپ فلورسنت و اولترافيلتر درپيشبرد ويروس شناسي بسيار موثربوده است.

روشهاي مختلف تشخيص آزمايشگاهي بيماريهاي ويروسي برسه اصل استوار است 

1. جداسازي ويروس

2. روشهاي سرمي

3. روشهاي ملكولي

1-1 جداسازي ويروس

براي كشت و جداكردن ويروسها معمولاً ازحيوانات حساس، تخم مرغ جنين دار ويا كشت سلول استفاده مي شود. نمونه هاي مايع را كه عاري از باكتري باشند مي توان مستقيماً و يا پس از رقيق كردن به محيط زنده تلقيح نمود. نمونه هاي جامد را بايد درمحلول تامپون به نسبت 20-10 درصد به صورت تعليق درآورد. سپس توسط سانتريفوژبا دوركم ذرات معلق راجدا ساخت و مايع را دوباره سانتريفوژ كرده  و سپس اقدام به كشت نمود.

1- ا- الف-كشت درتخم مرغ جنين دار

دراثر استفاده از تخم مرغ جنين دار براي كشت ويروسها پيشرفت قابل ملاحظه اي درراه شناسايي و جداسازي اين عوامل بوجود آمده است. نظر به اينكه بافت ها و پرده هاي غشايي اطراف جنين مرغ مانند بيشتر بافتهاي جنين فعاليتهاي اختصاصي دقيقي ندارند، رشد تعداد زيادي از ويروسها درآنها امكان پذير مي باشد.

1-1- ب - جداكردن دركشت سلول

پيشرفتهاي حاصل دركشت سلول وسيله با ارزشي براي جداسازي و تكثير ويروسها در اختيار ويروس شناسان قرارداده است. ازدياد ويروس دركشت سلول را مي توان به روشهاي مختلف ازقبيل اثر بيماري زائي درسلول(CPE) تداخل ويروسها(Interference)، جذب گلبولهاي قرمز به ياخته هاي حاوي ويروس (Hemadsorption) هماگلوتنيشن(HA)، جستجوي آنتي ژن توسط ايمونوفلورسنت و يا ثبوت مكمل (CFT) تشخيص داد.

1-1-ج - كشت و جداكردن ويروس درحيوانات

انتخاب حيوان حساس براي جداكردن ويروس نكته اصلي دراين روش است كه دراين رابطه فاكتورهاي ضروري زيررا مي بايست درنظر گرفت.

1-سن حيوان

2-ميزبان طبيعي ويروس

3-منشأ حيوان

درحال حاضر ازاين روش به ندرت استفاده مي شود و بيشتر دربررسيهاي ويروس شناسي كاربرد دارد.

2-1- تشخيص بيماريهاي ويروسي توسط آزمايشهاي سرمي

عفونتهاي ويروسي معمولاً با واكنشهاي ايمني هومورال و سلولي همراه است، بنابراين سنجش هر يك ازآنها وسيله اي براي تشخيص بيماري مي باشد.

ازجمله آزمايشات سرمي متداول مي توان به موارد زير اشاره كرد:

1-آزمايشهاي خنثي سازي(NT)

2-واكنش ثبوت مكمل (CFT)

3-واكنش جلوگيري از جمع شدن گلبولهاي قرمز(HI)

4-واكنش ايموديفوژن (I D)

5-واكنش ايمونوفلورسنس (FA)

6-آزمايش ELLSA

3-1- شناسايي بيماريهاي ويروسي توسط آزمايشات ملكولي

تاريخچه تلقيح به تخم مرغ جنين دار

اولين بار دانشمندي به نام Good Pasture درسال 1913 به اين فكر افتاد كه عوامل عفوني را داخل تخم مرغ  جنين دار كشت دهد تلاش براي ابداع اين روش تا سال 1930 به طول انجاميد. بخش عمده اي از ويروسهاي حيواني وانساني را مي توان به طور مستقيم و يا پس از عادت دادن درقسمتهاي مختلف تخم مرغ جنين دارد تكثير نمود. وسايل كار نسبتاً ساده بوده و مهارت لازم دراين زمينه را مي توان درمدت زماني معقول فراگرفت. امروزه بخش وسيعي از واكسنهاي حيواني و انساني و بيش از 90 درصد واكسنهاي طيور با اين روش تهيه مي گردد.

2-1- محاسن استفاده ازتخم مرغ جنين دار

1-دردسترس بودن تخم مرغ نطفه دار و روش انكوباسيون آسان آن

2-امكان انجام تزريق دربخشهاي مختلف تخم مرغ جنين دار

3-عمل تلقيح ويروس حتي در آزمايشگاههاي با امكانات كم در شرايط مناسب قابل اجراست.

4-امكان نفوذ آلودگي ازخارج به داخل تخم مرغ بسيار كم است.

5-ميزان تكثير ويروس درداخل تخم مرغ جنين دار معمولاً زياد است.

2-2 منبع تهيه تخم مرغ

منبع تهيه تخم مرغ براي كارهاي دقيق ويروسي و توليد واكسن، گله هاي SPF      مي‌باشد ولي براي كارهاي روتين مي توان از گله هاي مادر پاك با مديريت خوب استفاده نمود. بايد توجه داشت كه تخم مرغ  جنين دار ممكن است حامل عوامل ميكروبي و ويروسي مانند سالمونلا، مايكوپلاسما، انسفالوميليت، لكوز طيور، نيوكاسل، هپاتيت ويروسي و غيره باشد.

بهتر است تخم مرغ نطفه دار را بلافاصله درانكوباتور مخصوص قرارداده تا جنين رشد كرده و درسن مطلوب مورد تزريق قرارگيرد. اما مي توان آنرا به مدت 5 الي 6 روز به طور مطلوب در 18-15 درجه و درصورت لزوم 15 الي 20 روز در 12 درجه سانتيگراد توأم با كاهش احتمالي ميزان باروري نگهداري نمود. بديهي است وجود اطلاعاتي درمورد گله توليد كننده ازقبيل برنامه واكسيناسيون، عيار آنتي بادي، بيماري هاي گله و داروهاي مورد استفاده درقبل يا درهنگام توليد براي ويروس شناس بسيار مفيد خواهد بود. آگاه بودن از آلودگي ويروسي و عيار آنتي بادي باعث مي شود كه تزريق با دقت كافي ودرمحل مناسب صورت پذيرد  به فرض مثال در آلودگي با نيوكاسل نبايد تزريق را دركيسه زرده انجام دهيم.