چكيده

عوامل بيماري زاي قارچي و باكتريايي از مهمترين عوامل كاهش توليد زيتون در دنيا محسوب مي گردد. با توجه به اهميت اين محصول، در راستاي اجراي برنامه هاي توسعة كشت زيتون، مطالعات و تحقيقات همه جانبه‌اي در استان هاي كشور انجام شده است.

باغات زيتون كشور و نيز باغات مادري زيتون درشهرستان طارم عليا واقع در استان زنجان كه كانون توليد قلمه و نهال زيتون در كشور است، از لحاظ عوامل بيماري زايي و تعيين پراكنش هر يك از بيماري ها بررسي شده اند.

باغات مورد بررسي به طور تصادفي انتخاب شده و پس از بررسي درختان موجود در هر باغ، از علائم مشكوك و آلوده به بيماري نمونه برداري و به منظور جداسازي عوامل بيماريزا به آزمايشگاه منتقل شده اند. به روش هاي معمول آزمايشگاهي و روش هاي توصيه شده براي هر عامل نسبت به جداسازي ، خالص سازي و اثبات بيماري زايي عوامل قارچي اقدام گرديده و نمونه هاي مشكوك به عوامل باكتريايي و ويروسي در مؤسسات تحقيقات آفات و بيماري هاي گياهي مورد بررسي قرار گرفته اند. در هر باغ و كل منطقه براساس تعداد درختان بازديد شده و بيمار و تعداد باغات بررسي شده، ميزان آلودگي و پراكنش آن ها برآورد گرديده است.

مهمترين عوامل پوسيدگي ريشه و خشكيدگي قلمه ها در ايران عبارتند از
 Fusarium solani Pythium ultimum, Rhizoctonia solani,. در نهال هاي يك ساله موجود در گلدان ها علاوه بر قارچ هاي مزبور Macrophomina phaseolina, Verticillium dahliae و به ندرت گونه هاي Phytophthora مشاهده گرديده كه باعث خشكيدگي نهال ها مي شدند.

در باغات جديدالاحداث نيز همه قارچ هاي فوق الذكر از ريشه و طوقه نهال هاي جوان بيمار جداسازي گرديده است كه با توجه به اينكه در باغات جديد الاحداث در اراضي باير احداث مي گردند و تقريباً عاري از عوامل مزبور مي باشند، به احتمال زياد اين عوامل توسط نهال هاي آلوده به باغات جديد منتقل شده اند. درباغات كهنسال قارچ هاي Armillaria mellea, Roselinia necatrix از ريشه درختان در حال زوال جداسازي گرديد.

در باغات مسن قارچ‌هاي بيماري‌زاي هوازاد نيز مورد شناسايي قرار گرفتند كه مهمترين آن ها عبارت بودند از Spilocea oleaginum عامل بيماري لكه طاوسي، Hormiscium oleae عامل خشكيدگي نوك سرشاخه ها و گونه هاي Alternaria  عوامل لكه برگي.

در سال 78 براي كنترل عوامل بيماري زاي عامل خشكيدگي قلمه ها و نهال ها اقدام به ضدعفوني خاك مورد استفاده نهالستان ها با متيل برومايد گرديد. نتيجة اين عمل در كاهش عوامل مزبور بالاخص Verticillium dahliae بسيار رضايتبخش بود.

مقدمه

درخت زيتون با نام علمي Olea europea گياهي است هميشه سبز و بومي نواحي گرمسير كه در صورت وجود 300 ميلي متر بارندگي ساليانه كشت ديم آن نيز امكان پذير مي‌باشد. براساس محاسبات به عمل آمده در سازمان جهاد كشاورزي زنجان امكان توسعه كشت زيتون تا سطح 20 هزار هكتار قابل دستيابي بوده و مي تواند ساليانه حدود 16000 تن روغن زيتون در منطقه توليد نمايد كه با محاسبات قيمت روغن زيتون در بازارهاي جهاني ( هر تن معادل 800 دلار) ارزش اقتصادي آن سالانه 8/12 ميليون دلار مي‌باشد كه مي‌تواند تحول عظيمي از نظر اقتصادي و اجتماعي ايجاد نمايد.

زيتون در ايران در نواحي طارم، گرگان، مازندران، گيلان، خوزستان، فارس، خوربيانك، راميان، كوهستان‌هاي دالاهو، لرستان، كهكيلويه و بويراحمد، چهار محال و بختياري، كرمان، قزوين، كردستان و گرمسار كشت مي گردد.

در جهان به دليل اهميت زيتون و فرآورده هاي آن درصنايع مختلف، تحقيقات زيادي دربارة كشت و پرورش، آفات و بيماري هاي گياهي و ارقام مختلف آن و روش هاي كنترل آفات و بيماري هاي اين درخت در دنيا صورت گرفته است. در تحقيقات گياهپزشكي، عوامل بيماري زاي متعددي از روي درختان زيتون جدا و گزارش شده است و اهميت هر يك از آن ها از نظر كمي و كيفي روي محصول مورد توجه قرار گرفته است.

لكه برگي ها، بيماري‌هاي آوندي، بيماري هاي ريشه و طوقه و رشد قارچ‌هاي بيماري زا روي ميوه زيتون كه در انبار باعث افزايش اسيديته روغن مي‌شود از جمله عوامل مهمي است كه موجب خسارت در توليد اين محصول مي گردد.

مهمترين بيماري هاي درخت زيتون، پژمردگي ورتيسيليومي، لكه چشم طاووسي، مومي شدن ميوه، كپك دوده اي و ماكروفوما، تعيين و تشخيص شده است.

بيماري پژمردگي ورتيسيليومي در تمامي كشورهاي شمالي مديترانه، سوريه و كاليفرنيا وجود دارد كه باعث كم شدن عملكرد، خشك شدن شاخه هاي جوان وخشكيدن كامل درخت مي‌شود.

اين بيماري را در جنوب سوريه عمده مشكلات پرورش درختان زيتون عنوان مي‌نمايند و بررسي هاي انجام شده در باغات 10-5 ساله نشان مي دهد كه آلودگي به اين بيماري تا 29/49 درصد باغات وجود داشته و در جايي كه در سال هاي قبل از احداث باغ سبزيجات مانند گوجه فرنگي كشت مي شده است اين بيماري شيوع بيشتري داشته است.

بيماري هاي مهم درختان زيتون دركشورهاي مديترانه اي عبارتند از گال باكتري با عامل Pseudomonas syringae، لكه چشم طاووسي با عامل (Spiloceae oleagina) با گسترش زياد و قابل توجه و شدت بالا در كليه مناطق كشت زيتون، پژمردگي  وريتسيليومي با عامل Verticillium dahliae  و آنتراكنوز زيتون با عامل Glomerella cingulata با توسعه و گسترش محدود وكم ولي شدت بالا در درختان آلوده و ديگر بيماري ميوه با عامل Mycocentrospora cladosprioides و Camarosporium dalmatica و نكروز باعامل Phoma incompta و ديگر بيماري ها كه از قارچ هاي كم اهميت مي باشند.

در ايتاليا بيماري هايي كه روي اپيدميولوژي و روش هاي كنترل آن ها به منظور اجراي يك برنامة تلفيقي در جهت كنترل بيماري و كاهش دفعات مبارزات شيميايي تحقيقاتي صورت گرفته است، عبارتند از پوسيدگي هاي ريشه، لكه برگي ها باگال باكتريايي و خسارت نماتدهاي گياهي و خشكيدن درختان.

عنوان                                                   صفحه

چكيده........................................ 1

مقدمه........................................ 3

روش تحقيق و بررسي............................. 9

بيماريهاي مهم درختان زيتون وبررسيهاي انجام شده روي آن در چنداستان 13

پژمردگي ورتيسليومي........................... 13

بيماري لكه طاووسي زيتون...................... 21

سرخشكيدگي شاخه هاي جوان...................... 26

بيماري فوماژين يا كپك دوده اي................ 27

بيماري مومي شدن ميوه......................... 28

پوسيدگي ريشه و طوقه.......................... 29

ماكروفوماي زيتون............................. 30   

آنتراكنوز زيتون............................... 32

پوسيدگي بذر و هسته........................... 33

بيماري فوماي زيتون........................... 33

بيماري سرخشكيدگي سرشاخه ها................... 34

خشكيدگي نوك سرشاخه ها........................ 34   

سل زيتون..................................... 34

نماتد مولد غدة ريشه........................... 38

گلسنگ زيتون.................................. 44

انگل گلدار سس................................ 44

سرما و يخبندان................................ 45

آفتاب سوختگي................................. 46

ساير عوارض جوي............................... 47

عدم باردهي................................... 48

ريزش گل و ميوه............................... 49   

سال آوري..................................... 51

ستروني........................................ 52

خفقان ريشه................................... 53

كلروز........................................ 54

بررسي هاي انجام شده در استان هاي مختلف......... 55

جمع بندي و بحث................................. 62

روش هاي حفاظت................................ 66

جداول پيوست.................................. 74