رهبري اهميت دارد ؟ ترديدي نيست كه اهميت زيادي دارد . آيا آن تنها عاملي است كه موفقيت يا شكست سازمان را تعيين مي كند ؟ بدون ترديد خير. دراين فصل به اين گونه مسايل ضدو نقيض مي پردازيم ، ولي پاسخ قطعي به اين مسايل نخواهيم داد.

بديهي است كه درباره مقوله رهبري ، درمقايسه با ساير مطالب مورد بحث اين كتاب ، نوشته ها و مطالب بسياري گفته و نوشته شده است . حتي اگر سازمان به صورت يك مدرسه محلي ، يك كليسا ، يك تيم ورزشي و يا يك كشور باشد ، فرض اصلي بر اين است كه اين سازمان به وسيله يك رهبر اداره مي شود . درهر انتخاباتي درسطح  دولتي ، سخن از رهبري به ميان مي آيد . كساني كه مسايل ورزشي را دنبال مي كنند ، مي دانند كه با استخدام يك مربي يا مديريت جديد سازمان مزبور چه انتظاراتي ازوي دارد . رييس جديد يك مدرسه بايك دانشگاه با اين هدف كه خواسته هاي آنان تأمين گردد، بوسيله كميته اي متخصص انتخاب مي شود . من (نويسنده كتاب ) اخيراً عضو يك كميته تحقيقاتي بودم كه درصد تعيين رياست جديد براي دانشگاه بود . درفرآيند كار ، شاهد ابراز احساسات زياد و انتظارت بيجا بودم . همه اعضاي كميته نيز به خوبي متوجه اهميت نتيجه كار خود بودند .

تغييراتي كه دراروپاي شرقي و آفريقاي جنوبي در 1989 و 1990 رخ داد ،تنها به سبب ديدگاه هايي بود كه درمورد رهبري وجود دا*شت . نكته جالب توجهي كه با بررسي و تجزيه و تحليل اين ديدگاه به دست آمد ، اين بود كه تغييرات تنها به سبب تحول دررهبري ايجاد نمي شود ، بلكه يك رويداد تاريخي هستند كه به صورت زيربنايي، موجب تحول مي شوند . با توجه به هدفي كه ما از نوشتن اين بخش ازكتاب داريم ، اين گونه رويدادهاي تاريخي ، «تغييرات محيطي» ناميده مي شوند .

انتخابات اتحاديه هاي كارگري و ساير سازمان هايي كه اعضاي آنها را افراد داوطلب تشكيل مي دهند ، هميشه بر اين فرض است كه ادامه كار رهبران قديمي يا انتخاب رهبران جديد بتواند بقا و دوام سازمان راتضمين كند و به طور خلاصه ، براي درك «رهبري » لازم است .

دراين فصل ديدگاهي جديد و بسيار متفاوت ارائه مي كنيم . درتحقيق ها و تئوري هايي كه مورد آزمايش قرار گرفته اند ، به اين نتيجه رسيديم كه رهبري شديداً با عواملي كه درفصل قبل به آنها اشاره شد (ساختار سازماني ، ائتلاف قدرت ها و شرايط محيطي ) ارتباط دارند و با اين عوامل مي توان مرزها و محدوديت هاي آن را تعيين كرد .

رهبري چيست ؟

چرا رهبري موضوعي است كه با اعتقاد راسخ و احساسات پرشور درباره آن صحبت مي كنند ؟ چرا رهبري به افسانه ها پيوسته است (ميندل ، اهرليچ و دوكريچ ، 1985). چنين به نظر مي رسد كه ساده ترين راه علاج يك سازمان بيمار ،رهبري باشد . به صورتي كه با درنظر گرفتن رهبري جديد بتوان مسايلي مانند برهم خوردن ساختار سازماني ، توزيع قدرت به گونه اي كه همه راه هاي اثر بخش سد شوند ، كمبود منابع ، مخدوش شدن مسيرها و رويه هاي عملياتي و هر مسئله اساسي ديگر كه سازمان با آن روبرو شود ، را حل كرد .

گذشته از اينها ، بازهم اين پرستش مطرح است كه چرا رهبري موضوعي است كه درگذشته و حتي امروز درمورد آن تحقيق و مطالعه مي شود ؟ واقعيت اين است كه در شرايطي خاص ، رهبري نه تنها با اهميت است ، بلكه سرنوشت ساز نيز مي باشد . درواقع ، بايد گفت كه شرايطي كه سازمان ها با آنها روبرو مي شوند ، بسيار محدودتر از مسايل اصلي سازماني است .

با اين وجود ، رهبري مقوله هاي است كه همواره سحرانگيزست . همان گونه كه يكي ازهمكاران من ، گاري يوكل (1989)يادآوري مي كند :

رهبري موضوعي است كه از ديرزمان موجب هيجان دانشمندان و افراد عامي شده است . واژه مزبور ، تصويري از انساني را تداعي مي كند كه قدرتمند و پويا است ، ارتشي پيروز را رهبري مي كند ، و بطور مستقيم امپراتوري هاي بزرگ مالي راهدايت مي نمايد و سرنوشت ملتي را رقم مي زند . تاريخ ، پر از رهبران اجتماعي ، مذهبي ، سياسي و نظامي است . رهبران هوشيار ، با فراست و شجاع عنصر اصلي افسانه و داستان ها را تشكيل مي دادند . اين همه افسانه هاي دلربا كه درباره رهبري مي سرايند ، شايد به سبب اينكه فرآيندي مرموز است و هركس مي تواند درزندگي خود آن را لمس كند . مورد توجه است . چرا رهبران بزرگي چون گاندي ، محمد (ص) و مائوتسه تونگ توانستند اين همه پيرو و سرسپرده براي خود به وجود آورند ؟ چگونه رهبران بزرگي چون قيصر روم ، شارل مين و اسكندر كبير، چنان امپراتورهاي بزرگي را تشكيل داده اند ؟ چرا رهبراني شناخته شده ، مانند وينستون چرچيل و ايندرا گاندي با توجه به آن همه قدرت ظاهري و سابقه هاي موفقيت آميزي كه دركارنامه زندگي خود داشتند ، ناگهان كنار گذاشته شدند ؟ چرا برخي از افراد ناشناخته (مثل آدلف هيتلر و كلاديوس سزار) توانستند به چنان قدرتي برسند ؟ چرا برخي از رهبران اين همه پيرو وفادار و سرسپرده دارند كه حاضرند جان خود را به پاي آنها بريزند و چرا گاهي اين رهبران آنقدر منفور و مطرود مي شوند كه همين پيروان درصدد نابودي و قتل آنها برمي آيند (نمونه هاي آن را دربرخي نظاميان درويتنام مشاهده كرديم )؟

رهبري چيست ؟ رهبري شكل خاصي از قدرت است كه با نوع قدرت «مرجع» كه درفصل پيش، درباره آن بحث كرديم ، رابطه اي تنگاتنگ دارد ؛ زيرا آن مستلزم داشتن «توانايي است و به شخصيت رهبري بستگي دارد تا بتواند پيروان خود راهدايت و رهبري كند ، به گونه اي كه آنها را دربسياري از موارد به صورت داوطلبانه مطيع و فرمانبردار خود نمايد . » وجه متمايز رهبري از قدرت دراين است كه رهبري موجب اعمال نفوذ مي شود ، يعني افراد ديدگاه وسليقه خود را تغيير مي دهند ؛ درحالي كه قدرت فقط زيردستان بي تكليفي كه نظري  ندارند را به تكلف خود درمي آورد »(ات زيوني،1965)