فهرست مطالب

عنوان                           صفحه

چکیده.................................................................. 1

مقدمه............................................................. 3

 فصل اول: كليات.................. 6

1-1- تاريخچه.................................... 7

1-2- كلياتي دربارة كلزا........................ 8

1-3- اهميت وجايگاه كلزا در ايران................ 10

1-4- سطح زيركشت، توليد وعملكرد كلزا در جهان و ايران 12

1-5- تركيب شيميايي دانه كلزا................... 14

1-6- خصوصيات گياه شناسي........................ 16

1-6-1- ريشه.................................. 16

1-6-2- ساقه.................................. 17

1-6-3- برگ................................... 18

1-6-4- گل.................................... 18

1-6-5- ميوه.................................. 18

1-6-6- دانه كلزا............................. 19

1-7- مراحل فنولوژي............................. 19

1-8- اكولوژي كلزا.............................. 19

1-9- كاشت ..................................... 22

1-9-1- آماده سازي زمين........................ 22

1-9-2- تاريخ كاشت............................ 22

1-9-3- ميزان بذر وتراكم بوته................. 23

1-9-4- عمق و ابعاد كاشت...................... 23

1-9-5- روش كاشت.............................. 23

1-10- داشت..................................... 24

1-10-1- نيازهاي غذايي........................ 24

1-10-2- علف‌هاي هرز........................... 24

1-10-3- آفات و بيماري‌ها...................... 25

1-11- برداشت................................... 26

1-11-1- خرمن كوبي............................ 26

1-12- انبار كردن............................... 27

فصل دوم : بررسي منابع.......................... 28

2-1- تنش....................................... 29

2-2- تنش خشكي يا تنش آبي....................... 29

2-3- مكانيزم‌هاي مقاومت به خشكي................. 30

2-4- تنظيم اسمزي................................ 33

2-5- تأثير تنش خشكي بر رشد برگ.................. 34

2-6- تأثير تنش خشكي بر رشد ساقه و برگ........... 35

2-7- عكس العمل كلزا در برابر تنش خشكي ورژيمهاي رطوبتي 36

2-8- تأثير تنش خشكي بر عملكرد دانه.............. 39

2-9- تأثير تنش خشكي بر اجزاي عملكرد............. 41

2-9-1- تعداد خورجين در گياه بوته.............. 41

2-9-2- تعداد دانه در خورجين................... 42

2-9-3- وزن هزار دانه......................... 43

2-9-4- شاخص برداشت........................... 44

2-10- تأثير تنش خشكي بر صفات كيفي............... 45

2-10-1- درصد روغن دانه....................... 45

2-11- تجزيه و تحليل رشد.......................... 46

2-11-1- تجمع ماده خشك......................... 48

2-11-2- شاخص سطح برگ......................... 49

فصل سوم : مواد و روش ها........................ 51

3-1- مشخصات محل اجراي آزمايش.................... 52

3-2- مشخصات آزمايش............................. 52

3-2-1- معرفي تيمارها.......................... 52

3-2-2- طرح آزمايشي........................... 53

3-2-3- تجزيه آماري............................ 54

3-3- عمليات زراعي.............................. 54

3-3-1- آماده سازي زمين........................ 54

3-3-2- کاشت.................................. 54

3-3-3- داشت.................................. 55

3-3-4- برداشت................................ 55

3-4- برآورد شاخص هاي رشد....................... 55

3-4-1- نمونه برداري........................... 56

3-4-2- تعيين سطح برگ.......................... 56

3-4-3- تعيين وزن خشك برگ و وزن خشك كل......... 56

3-5- اندازه گيري صفات كمي....................... 56

3-6- اندازه گيري صفات كيفي مورد مطالعه.......... 58

3-6-1- تعيين درصد روغن دانه................... 58

3-7- تعیین مراحل فنولوژیکی...................................................................................... 59

فصل چهارم : نتايج و بحث......................... 60

4-1- تأثير تنش خشكي بر ويژگيهاي مورفولوژيكي، ساختاري و زراعي  61

4-1-1- ارتفاع بوته........................... 61

4-1-2- تعداد شاخه فرعي در بوته............... 64

4-1-3- قطر ساقه.............................. 67

4-1-4- طول خورجين ساقه اصلي................... 70

4-1-5- طول خورجين شاخه فرعي................... 73

4-1-6- طول خورجين بوته........................ 76

4-1-7- تعداد خورجين در ساقه اصلي.............. 79

4-1-8- تعداد خورجين در شاخه فرعي.............. 83

4-1-9- تعداد خورجين در بوته................... 87

4-1-10- تعداد دانه در خورجين ساقه فرعي........ 91

4-1-11- تعداد دانه در خورجين شاخه فرعي........ 94

4-1-12- تعداد دانه در خورجين.................. 98

4-1-13- وزن هزار دانه........................ 102

4-1-14- عملكرد دانه.......................... 105

4-1-15- عملكرد بيولوژيك...................... 109

4-1-16- شاخص برداشت.......................... 113

4-2- تأثير تنش خشكي بر روي صفات كيفي............ 116

4-2-1- درصد روغن دانه........................ 116

4-2-2- عملكرد روغن دانه...................... 120

4-3- تأثير تنش خشكي بر روي شاخص‌هاي رشد.......... 124

4-3-1- وزن خشك كل گياه....................... 124

       4-3-1-1- روندتغییرات وزن خشک کل گیاه درشرایط آبیاری معمول وتنش کم آبی................. 124

       4-3-1-2- روند تغییرات وزن خشک کل ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول.......... 125

       4-3-1-3- روند تغییرات وزن خشک کل ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی............. 126

4-3-2- وزن خشك برگ........................... 128

    4-3-2-1- روند تغییرات وزن خشک برگ در شرایط آبیاری معمول و تنش کم آبی.. 128

    4-3-2-2- روند تغییرات وزن خشک برگ ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول........ 129

    4-3-2-3- روند تغییرات وزن خشک برگ ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی.......... 130

4-3-3- شاخص سطح برگ.......................... 131

       4-3-3-1-روندتغییرات شاخص سطح برگ ارقام کلزادرشرایط آبیاری معمول وتنش کم آبی... 131

      4-3-3-2-روندتغییرات شاخص سطح برگ ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول....... 132

       4-3-3-3- روند تغییرات شاخص سطح برگ ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی....... 133

4-4- همبستگي ساده صفات مورد مطالعه.............. 134

4-5- نتيجه گيري كلي............................. 138

4-6- پيشنهادات................................. 139

 فهرست منابع.................................... 140

مقدمه:

اين روزها جمله «وابستگي 90 درصدي روغن، سرشكستگي ملي» به واژه اي تكراري تبديل شده و در هر محفل و نشريه اي اين كلمات به كرات بيان مي‎شود. اين جمله زماني حيرت انگيزتر مي‎شود كه در كنار بحث خودكفائي گندم نيز قرار بگيرد. ايراني كه تا چند سال پيش بزرگ ترين وارد كننده گندم جهان بود طي چند سال، تنها چند سال، به خودكفائي رسيده و حتي زمزمه هاي صادرات نيز به گوش مي رسد. مسئولان وزارت جهاد كشاورزي طي همين سالها با توجه به اين موفقيت به فكر برنامه ريزي براي تأمين نيازهاي كشور به دانه هاي روغني از داخل افتاده اند تا شايد روزي هم بتوان از اين سرشكستگي ملي رهايي يافت. اين مديران اميدوارند اجراي طرح ده ساله دانه‌هاي روغني نيز مثل گندم باعث افتخار و مباحاتشان شود (ماهنامه روغن نباتي، 1383 الف). كشور ايران معادل 000، 800 ، 164 هكتار مساحت دارد كه از اين مقدار، 15 الي 18 ميليون هكتار شوره‌زار، 20 الي 22 ميليون هكتار بيابان و تقريباً يك ميليون هكتار نيمه خشك است. ايران با متوسط نزولات آسماني 240 ميلي متر كه از يك سوم ميزان نزولات سالانه جهاني (700 ميلي متر) كمتر مي باشد، داراي اقليم خشك و نيمه خشك است. در مناطق خشك، ميزان باران سالانه، كمتر از تبخير و تعرق بوده و بروز دوره خشكي در طول سال امري عادي است (كافي و همكاران، 1379 ب). تحقيقات انجام شده نشان داده است كه متوسط افت عملكرد ساليانه به واسطة خشكي در جهان 17 درصد بوده كه تا بيش از 70 درصد در هر سال مي‎تواند افزايش يابد(Edmeades et al, 1994). با توجه به اين موضوع كشاورزان و دست اندركاران كشور، اصولاً بايد با تلاش فراوان و مديريت صحيح و اقتصادي منابع آبي و استفاده بهينه از آب در توليد هر چه بيشتر محصولات زراعي، مشكل غذايي جمعيت را رفع سازند. دانه هاي روغني پس از غلات، دومين ذخاير غذايي جهان را تشكيل مي دهند. اين محصولات علاوه بر دارا بودن ذخاير غني اسيدهاي چرب، حاوي پروتئين نيز مي باشند (شيراني راد و دهشيري، 1381). دانه هاي روغني به دليل توليد روغن هاي با كيفيت بالا و درصد زيادي از اسيدهاي چرب و مرغوب از اهميت شاياني در تغذيه انسان برخوردارند (آلياري و همكاران، 1379). در حال حاضر، مصرف سرانة روغن خوراكي كشور بيش از 16 كيلوگرم برآورد شده است. لذا با توجه به جمعيت كشور، نياز به حدود يك ميليون تن روغن در سال مي‎باشد كه بيش از 90 درصد آن از طريق واردات تأمين مي‎شود (شيراني راد و دهشيري، 1381).ميزان واردات روغن خام درسال 1382 درجدول (1-1) درج گرديده
-است(ماهنامه روغن نباتي، 1383 ب). به اين لحاظ، لزوم برنامه ريزي بلندمدت و منسجم با هدف نيل به خودكفائي در توليد روغن خوراكي غيرقابل انكار خواهد بود (شيراني راد و دهشيري، 1381).